2.3. Жарманың шығу есебін жасау тәртібі Жарманың әр түрі үшін, сондай-ақ ұнтақтаудың әр түрі бойынша өнімнің базистік шығуы орнатылған. Өңделетін астықтың сапасына байланысты әр дақыл бойынша азық-түліктің жарма мен қалдықтардың шығуының ұлғаюына немесе азаюына есептік шығымын есептеу кезінде әсер ететін тиісті жеңілдіктер мен үстемеақылар белгіленді.
Жармалар мен қалдықтардың нақты шығуы қайта өңделген астықтың салмағына қатысты пайызбен көрсетілген есепті кезеңде алынған жармалар мен қалдықтардың салмағы бойынша анықталады.
Жарма дақылдары дәнінің сапасы көрсеткіштерінің ерекшеліктері (қатерсіз ядро, қабыршықтылық және қоспалар) сыдырылған дәндер бойынша шығуды нақты құрғату және алынған қыртыстың саны бойынша есептеуге мүмкіндік береді, оның құрамына байланысты қалдықтардың шығу нормасын анықтайды.
Жарма бойынша шығулардың есебін жасау техникасы өзінің ерекшелігі мен есептеудің тәртібі жарманың әр түрі үшін жеке орнатылады.
Астықты қайта өңдеу кезінде ядроның құрамын есептеу үшін жарма кәсіпорындарында технологиялық процесті ұйымдастыру және жүргізу ережесінде жазылған әдістерді пайдаланады. Астықты жармаға қайта өңдеу кезінде барлық дақылдар үшін кептірудің сол формуласы бойынша (пайызбен) анықталады, оны диірмендерде шығуды есептеу кезінде анықтайды.
Өнімдердің орташа өлшенген ылғалдылығын анықтау кезінде жарманың, азықтық ұсақтаудың, қиманың, ұнның, тұнбаның, ал сұлы өңдеу кезінде — сондай-ақ ұсақ дәннің ылғалдылығын ескереді.
Сапа бойынша жеңілдіктер мен үстемеақылар негізгі кондициялармен белгіленгеннен артық немесе аз, ядроның, қыртыстың, бүлінген дәндердің, қиын бөлінетін қоспалардың, астықтың, ылғалдылықтың болуы және басқа да көрсеткіштер бойынша жекелеген дақылдарды қайта өңдеу кезінде шығулардың есебін жасау кезінде ережеде көзделген мөлшерде қолданылады.
Қалдықтардағы нақты іріктелген қалыпты астықтың мөлшерін қайта өңдеуге жіберілген астық санына пайызбен анықтайды.
Жарма зауытындағы шикізаттың дұрыс пайдаланылуын тексеру үшін өндіріске берілген барлық астықты өңдегеннен кейін өндірістік корпусты толық тазарту жүргізіледі [5].
Базистік нормаларға сапа көрсеткіштері бойынша жеңілдіктер мен 59 үстемеақыларды қолдана отырып, қайта өңдеуге берілген астықтың мөлшері мен сапасы туралы деректер негізінде шығу нормасы (астықтың нақты сапасына қарай) өзгерісінің мөлшерін және өнімнің есептік шығуын анықтайды.
Өнімнің есептік шығуы өнімнің нақты шығу деректерімен салыстырылады,жарманың және қалдықтардың жекелеген сорттарының шығуының (ауытқуының), жетіспеуінің немесе іріктелуінің айырмашылығын анықтайды.
Астықты жармаға қайта өңдеудің соңғы нәтижелерін анықтау үшін жоғарыда аталған өңделген астықтың және өңделген өнімнің саны мен сапасы туралы нақтыланған деректер негізінде актісін жасайды.
Кебу формуласы бойынша өндірістік кебу пайызы мен кебу мөлшері килограммен есептеледі. III санаттағы қалдықтармен механикалық ысыраптардың мөлшері жарманың, қалдықтардың және кебулердің барлық сорттары сомасының айырмасы ретінде есептеледі.