Оқу әрекетінің топтық түрі оқытудың интенсивтендіру факторы ретінде

Теориялық зерттеу мен тәжірибие пәнді білу ең күшті яғни оқу әрекетінің пәні қарым – қатынас түрі ретінде көрінеді. Осы жағдайдағы оқу үрдісі студенттердің арасында пәндік байланыста қарым – қатынас тудырады, яғни: субъект – нысана – субъект кестесінде түсіндіріледі.Білімді оқу жолында студенттер өз бетімен білім алуы керек. Әрекеттермен қарым – қатынастың дұрыс ара қатынасы оқу үрдісінің оқытушы мен тәрбиеленуші арасындағы органикалық байланыстарын көрсетеді. Оқытудың жәеклік топтық түрлерінің артықшылығы көбінесе шетел тілінде интенсивті оқыту әдістері ойын жағдайларында және рөлдік ойындарда пайдаланылады.

Топтық интенсивті оқытуда оқу ұжымы болады, яғнм олар тұлғаның қалыптасуына әсер етеді. Оқытушы – студент кестедегі таза жеке жұмыс оқу үрдісін ең маңызды үзбесінен құр қалдырады.

Студенттің оқыту топтары ең бірінші бірлескен оқу әрекеттерімен шұғылданатын ұжым ретінде құралынады, сабақ үстіндегі топтағы қарым – қатынас үрдісі – үрдіс ретінде яғни ол осы шығармашылық ұжымдағы тұлға аралық қарым – қатынасты құрады.

Өз уақытында К.Маркс ұжымды бірлескен әрекетпен ғана біріккен ұжым ретінде қарастырды, яғни оған кірген адамдардың әрекеті сапалық жүйесін меңгерген адамдар. Қазіргі әрекетке бір қатысушыдан екінші қатысушыға әрекеттер беріледі, яғни ұжымның барлық мүшесін ол қызығушылыққа алып келеді.

Ұжымдық тәрбие, ұжымдық ақыл, жалпы шығармашылық потенциялды бөлек шығармашылық потенциялды механикалық жинақтары артады, және олардың интеграциялануы болады. Біріккен әрекетте бағалы бағыттардың бірігуі көрінеді. Жалпы шығармашылық потенциял жеке мүмкіндіктер жинағына алып келеді, ол көптенбері әр түрлі халықтардың ертегісі болып жүр.

Оқыту үрдісінде осындай қарым – қатынастағы қатысушылардың біріккен әрекеттерәнде бір – біріне өзара түсінушілік және өзара толықтыру жүйелері спецификаланады. Осындай түрде әрбір топ студенті өзара қарым – қатынаста бір уақытта тәрбиеші және тәрбиеленуші болады.

Топтық интенсивті оқытуда әр әрекеттің жалпы қажеттілігі, қарым – қатынас пәні оның өнімділігі болады: студент білімді меңгеру үрдісінде топтық танымдық әрекеттер нәтижесімен алмасады, оларды талқылайды, дискуссиялайды. Оқу үрдісіндегі тұлға аралық үрдісте әлуеметтік белгілердің қосылуымен қызығушылық пайда болады: жеке жауапкершілік туады, оқытудағы көптік ұйымдардың сәттілігі қанағаттандыру сезімін тудырады. Осының барлығы оқушының сапалы түрде пәнге деген жаңа қарым – қатынасын құрады, жалпы жұмысқа жеке сезімін қатыстырып, сонымен білімді араластырумен боады.

Студенттерді ұжымдық жұмысқа ұйымдастыруда педагогикалық және әлуеметтік жоспар құруда қиыншылықтар болады, яғни топтық жңмыс жаңа білімнің шығуына дейін шынайы түрде өнімді болады, біріккен әрекет түрінде студенттерге қызықты, жекелік жәнеәлуеметтік маңызды, жалпы тиімді, жеке қабілеттер жүйесін бөлуде ұжымдық әрекеттің оптимальді түрі берілген оқу жинағында іскерлік ойынға бөлек аймақ береді.
14 дәріс мазмұны:

4. 
   Интерактивті оқытудың педагогикалық және психологиялық негізі
   
5. 
   Интерактивті оқыту әдістері.
   
6. 
   Топтық жұмыс әдістемесі.
   

Мәселелік оқытудың қажетті сәті мәселелік жағдай саналады, ойлауды дамытуға құрал ретінде ғана қарастырылмайды, сонымен бірге оқушылардың тұлғасын дамыту құралы ретінде қарастырылады /57/. Мәселелік оқыту бағытында жүргізілген зерттеулерде оқытуда мәселелік жағдайды жасаудың шарттары мен принциптері анықталады (В.Окон, М.И.Махмутов, И.Я.Лернер, А.М.Матюшкин, А.А.Понукалин, Сухобская Г.С. т.б.), оқытудың тиімділігін білім алушылардың туындаған қарама-қайшылықтарын шешуде таным қажеттіліктерін дамыту есебінен жоғарылату.

Студенттердің ынтымақтастық оқу әрекеті оқытудың дамытушы және тәрбиелеуші мүмкіндіктерін кеңітудің бір жолы ретінде қарастырылады. Бірқатар авторлар ынтымақтастық әрекеттің белгілі бір оқу пәнін игерудегі /56;99;109/ бағалау мен бақылау әрекетінің қалыптасуына (Т.А.Матис т.б.) оң әсерін көрсетті. Педагогикалық және психологиялық зерттеулерде ынтымақтастық оқу әрекетінің топ ұжымының дамуына, ондағы тұлғааралық өзара қатынасқа, білім алушының тұлғасының дамуына (ең алдымен оның бағыттылығына), өзіндік сананың қалыптасуына, қарым-қатынасқа деген шығармашылық қатынастың қалыптасуына, өзін-өзі басқаруға даярлығына әсерін зерттеді (Х.И.Лийметс, З.И.Васильева, М.Д. Виноградова, И.Б.Нервин, т.б.) /47/.

Соңғы кезде белсенді оқу әдістері (интерактивті) кең тарауда, оған әлеуметтік-психологиялық тренингтер, топтық талқылау және әртүрлі ойындардың (рөлдік, иммитациялық т.б.) түрлері жатады. Бұл әдістің ерекшелігі оқытудың белсенді түр, топтық сипат және кері байланыстың үздіксіздігі.

Оқытудың белсендігі бірқатар процедуралармен қамтамасыз етіледі: оқыту үрдісіне мәселелік жағдайдың қосылуы, зерттеушілік элементтері, нақты үрдістердің әртүрлі моделдерін қолдану. Белсенді оқытудың көптеген әдістері, әсіресе әлеуметтік-психологиялық тренингте міндетті принципі кері байланыс саналады, бұл сабаққа қатысушыға өзін сырттан қаруға мүмкіндік береді, өз мінез-құлқын біршама адекваттыға өзгертуге және өзін жаңа позицияда сынауға мүмкіндік береді. Белсенді әдістерде топтық өзара әрекет әсері кең қолданылады.

Оқытудың белсенді әдістері әртүрлі аймақтарда кең қолданыс тапты: кәсіпорынның басшы құрамын даярлауда (іскерлік ойындар), шетел тілдеріне үйретуде, қарым-қатынас тренингтерінде /57;84;61;37/.

Белсенді оқыту әдістерін, олардың ұйымдастыру тәсілдері және психологиялық тиімділігіне бірқатар психологиялық тұрғыдан зерттеулер жүргізілді /52;84;89;95;100;105;108;111/. ХХ ғасырдың басындағы дидактикалық ізденіс оқытудың «пассивті» және «белсенді» әдістерін қарама-қарсы қоюға алып келді. Әдістердің (онымен бірге формаларының) дамуы білім берудің әртүрлі элементтерін үйрену тәсілдеріне байланысты таным қызметінің сипатының өзгерісінен оқытудың формалары мен құралдарының жаңаруынан туындап жатқандай.

Жаңа әдістер мен формаларды ендіру жоғары мектептің үнемі қажеттілігі болып отыр. Білім беруге инновациялық технологиялардың енуін үздіксіз үрдіс, күнделікті білім беру қызметінің компоненті ретінде қарастыру қажет. Соңғы оншақты жылда педагогика, психология мен әлеуметтанумен интеграциялана бастады. Жаңа оқу өзара әрекетінің мазмұнын бейнелейтін анықтама іздеу үрдісінде интерактивті оқыту термині пайда болды, ол шын мәнінде педагогикалық өзара әрекеттің мәнін, мазмұнын және құрылымын жақсартуға қабілетті. Мұндай технология педагогты даярлау үрдісінде белгілі бір қайта құруларды талап етеді. Ол студенттермен қарым-қатынаста жаңа өзара қарым-қатынас түрін қалыптастырумен байланысты, сабақтың өзіндегі бағалау жүйесінің өзгерісіне, оқытушы, әкімшілік, студенттер тарапынан интерактивті сабақты бағалауына да әсер етеді.

Оқытудағы инновациялық әдістерге топтық оқытуды, даралық жұмыстың әртүрлі формаларын, бригадалық оқытудың әртүрлі формаларын, дамытушы оқыту жүйелері және т.б. енеді. Байланысты қамтамасыз етіп, ақпарат берумен шектелмейтін және өзгелерге белгілі бір әсер ететін, олардың мінез-құлқының, іс-әрекетінің өзгеруін қамтамасыз ететін қарым-қатынастың қызметі ретінде интерактивтіліктің психологиялық мәнінен бастау ала отырып, біз интерактивтілікті оқу үрдісінде байланыстың интерактивтілігін ұйымдастырушы дидактикалық құралдардың белгілі бір қасиеті деп анықтаймыз.

Интерактивті және белсенді оқыту әдістерін салыстыру бұл әдістердің оқыту субъектілерінің «іс-әрекеттік тұрғысын» , олардың өзбеттілігі мен шығармашылығын дамытуға бағытталғанын көрсетеді. Алайда алғашқысы педагогикалық әсерді оқу ортасы мен педагогикалық өзара әрекетті ұйымдастыру құралдарын доминанттылығын артырады, сонымен қатар оқу өзара әрекетін адамның және оның бейімделген қабілеттерінің табиғи даму жағдайына жасанды жағдайларды жақындатуға зор мүмкіндігі бар.

Оқытудың интерактивті және белсенді әдістер ұғымдарын анықтау

Интерактивті оқыту - қарым-қатынастағы оқыту. Интерактивті оқыту соңғы мақсатын және негізгі білім беру үрдісінің мазмұнын сақтайды, бірақ білімді берушіден (трансляция) диалогтыққа, яғни өзара түсіністік пен өзара әрекетке негізделген формасының түрін өзгертеді.

Интерактивті оқытудың көзін психотерапиялық топтың (Т-топтар, гештальт- топтар, кездесу топтары, денелік терапия, арт-терапия, психодрамы, ТЦВ (темоцентрированного взаимодействия) т.б.) әдістері мен тәсілдерінен табуға болады. Бұл технологияның негізгі ерекшелігі оқыту үрдісі топтық бірлескен қызмет барысында жүзеге асады. А топ әрқайсысына деген қарым-қатынаста барлық сыртқы әлемді бейнелейтін микрокомос болып табылады. Коммуникацияның екi жағы ретiнде, оның су6ъектiлернiң интерпсихологиялық өзара әрекеттесулерiнiң iшiнде тiлдiк хабарды қабылдау мен өндiрудiң осы жүйелердiң әрқайсысының iшiнде, күрделi интрапсихологиялық өзара әрекеттесу болады. Мысалы, егер осы үрдістi лектор А-ның дәріс оқуы мен тыңдаушы Б-ның дәріс тыңдауы барысында қарастырсақ, онда А ↔ Б өз тарапынан күрделi интерпсихологиялық өзара әрекеттесу болып табылса, А-ның, Б-ның да әрқайсысы жүйе ретiнде өз iшiнен ақпаратты алуды, қайта өңдеудi және шешiм қабылдауды жүзеге асырады. Тыңдаушы Б тек А-дан ақпарат қабылдап қана қоймайды, ол қабылданған шешiм негiзiнде сөйлеуге потенциалды дайындықты қоса отырып, оны қайта өңдейдi. Сонымен бiрге, тыңдаушы Б басқа тыңдаушылардан да ақпарат алады, яғни, аудитория iшiлiк қатынастардың күрделi жүйесiне түседi. Лектор А тек ақпарат көзi емес, ол сонымен бiрге, аудиториядан керi байланыс арналары арқылы келiп түскен ақпараттарды қабылдаушы және т.с.с. болады. Басқаша айтқанда, интерпсихологиялық жүйе тек бiр ғана ақпарат беру немесе алу функцияларын ғана емес, сондай-ақ оның бүкiл коммуникативтiк өңделуiн iске асырады, бiрақ бүкiл қатарға керi тәртiпте, яғни алудан беру тәртiбiнде болады. Осылайша, А↔Б коммуникативтiк қатары макрожүйе болып келедi, оның iшiнде әр жүйе шегiнде қабылдау, өңдеу және шешiм қабылдау жүредi. «Аудитория» болып табылатын Б жүйесiнде бұл үрдіс барлық тыңдаушылар арасында кең арналы байланыс орнату есебiнен, одан сайын күрделенедi /3,123/.
Субектінің интерактивтілігі дегеніміз ұжымдық іс-әрекетке қабілеттілік, нәтижеге рөлдік жауапкершілік, адамға бағдарлану т.б. Бұл интерактивтілікті болашақ маманның кәсіби қалыптасуының траекториясының белгілі бір фрагменті ретінде түсінуге мүмкіндік береді.

«Интеракционизм» - (ағылшынның interaction - өзара әрекет) қазіргі психологиядағы осындай ғылыми бағыттың дамуымен байланысты. Оған әлеуметтік өзара әрекеттесу контекстіндегі тұлғаның дамуы мен іс-әрекетін қарастыру тән. Ресейлік педагогикалық энциклопедияда интеракционизм бітұтас теория немесе ғылыми мектепті бейнелейді, оның кейбір қағидалары өзге тұжырымдамалармен ұштасады, оның ішінде психоанализбен және бихевиоризммен, сондықтан да психологияның бұл бағыты «интеракционистік бағдар» немесе «интеракционистік тұрғы» ретінде жиі анықтайды. Бұл бағдар (тұрғы) негізінде Дж.Мид жасаған әлеуметтік өзара әрекеттесу теориясы жатыр. Оған сәйкес тұлғаның дамуы белгілі бір әлеуметтік топтың мүшелерімен индивидтердің қарым-қатынас үрдісінде жүзеге асады. Дж.Мид бұл үрдісті анықтаушы тұлға емес қоғам, топ болып табылады деп санайды. Өзге адамдармен қарым-қатынаста абстрактылық ұғым туралы ойлай білу қабілеттілігі қалыптасады, бастысы өзгелерден ерекшеленетін ерекше бейне сапасында өзін ұғынады. Адамның «мені» - әлеуметтік тәжірибенің өнімі, ол оның алғашқы балалық ойындарында қалыптаса бастайды. Осылайша тұлғаның ішкі әлемі топтық әрекетте туындайды. Мидтің ойын Р.Сирс жалғай отырып, «екі немесе бірнеше персоналардың комбинерленген әрекетін сипаттайтын» дидактикалық жүйені психологиялық талдаудың бірлігі жасауды ұсынады. Сирс бойынша әр индивидтің әрекеті үнемі өзге адамға бағдарланған және оған бағынышты. Сәйкесінше қатты айқын және өзгермейтін тұлғалық қыр, мысалы агрессия немесе дос көңілділік болмайды, өйткені мұндай мінез-құлық дидактикалық жүйенің өзге мүшесінің қасиеттеріне үнемі байланысты. Осылайша, даму-тәрбие практикасының және тәрбиеші сапасының айнасы /78/.

Білім беру міндеттерді шешу аймағында интерактивтілік тұрғының (Дж.Мид.Г.Блумер, Э.Гофман, Г.Келли және т.б.) мәнін түсінуде түзетулер енгізу және оның орындалу шеңберін анықтау, сондай-ақ педагогикалық үрдісті ұйымдастыру үшін мүмкін әсерлерді болжау жүргізілген зерттеулер негізінде төмендегідей қорытындыға келуге болады. Қажет сұрақтармен жауаптармен алмасу, диалог барысын басқару, қолданылатын шешімді орындау мен бақылау т.б.Интерактивтілік болашақ маманның кәсіби қалыптасуының негізі.

Интеракциялық тұрғы өкілдері адамның «арнайы адамдық» мінез-құлқын айқындауға, тұлғаның әлеуметтік-психологиялық механизмінің қалыптасуын ашуға, тұлғаның шығармашылық бастауын белсенділігін көрсетуге тырысты.

Әдебиет көздерін талдау интерактивті бағдарланған жүйеге тән көрсеткіштерді анықтауға мүмкіндік береді.:

• 
  дидактикалық жүйені екі немесе бірнеше қатысушылардың комбинацияланған әрекетін талдау бірлігі ретінде;
  
• 
  ұжымдық (топтық) қызмет және іс-әрекет;
  
• 
  олардың нәтижесіне рөлдік жауапкершілік;
  
• 
  өзге адамдарға бағдарлану;
  
• 
  дидактикалық жүйенің өзге мүшесінің ерекшелігіне адамның мінез-құлқының әсері мен бағыныштылығы;
  
• 
  тәрбие практикасы мен тәрбиеші сапаларының оның субъектілерінің мінез-құлқында көрініс табуы;
  
• 
  интерактивті бағдарланған дидактикалық ортаның (немесе кәсіби) маңызды шартты қарым-қатынас болады.
  

«Интерактивті өзара әрекет» тар мағынада бұл диалог, кең мағынада кез-келген субъектілердің олардың қолы жететін құралдар мен әдістерді қолдануымен жүретін полидиалогы. Мұндағы полидиалогта екі жақтың да белсенді қатысуы - сұрақтар мен жауаптармен алмасу, диалог барысын басқару, қабылданған шешімдерді орындауды бақылау. Оқытудың интерактивті формалары мен құралдарының бүгінгі білім беру үрдісінде қажеттігі «оқыту» феноменінің ғылыми категория және дидактикалық үрдіс ретінде болуымен байланысты.Оқытудың инновациялық технологиясы білім алушыны коммуникативтік үрдіске белсенді қатысуына даярлайды, инновациялық мәдениетке тартылуын, тұлғалық қабілетінің дамуына негізделген интерактивтік жылдамдығының дамуына көмектеседі. Бұл білім алушыны ақпаратты тұтас қабылдауына бағытталған, оның қабылдауын интеллектуальдық және эмоциональдық деңгейде жетілідіреді. ЖОО-ы жағдайында педагогикалық-психологиялық материалында инновациялық технологияны, интерактивті әдістерді жүзеге асыру оның тиімділігі мен гуманитарлық пән мен коммуникация құралы ретінде оқытуға сәйкестігін көрсетті.

2. Оқытуды интенсивтендіру түсінігі оқытудың белсендендіруге майыстырады. Белсенді оқыту әдістеріне оқытушылардың мақсатқа бағытталған әрекетті түсіндіреді, мынадай мазмұндағы өңдеуді пайдалану бағытталған, оқытудың қабылдауларымен мәнін яғни олар қызығушылықты, өз беттілікті, студенттің білімді меңгерудегі шығармашылық белсенділіктің болуын, оларды тәжірибиеде қолдвнуда дағды мен білімнің құрлымын сонымен қарар өндірістік жағдайларда болжау қабылдауының құрылуын және өз бетімен шешімін таба білуін арттыра түседі.

Қазіргі жағдайда оқытуды интенсивтендіру мен белсендендіру стратегиялық бағытымен оқытудың мазмұнына дидактикалық және психологиялық шарттарды құруы мүмкін. Осы үрдіске студенттердің қосылуы тек қана интелектуалдық деңгейде ғана емес, сондай – ақ әлуеметтік және тұлғалық белсенділікті қосады.

Догматикалық оқытуда берілген білім сол жерде меңгерілуі қажет, ал оқытудың субъектісі қоршаған орта объектісіне шығыстық моделде әсер етті: гуру оқушы. Осындай жүйеде білім гурудан оқыушыға бағытталған, және қатысушылардың танымдық белсенділігінің мәселесі қойылмайды.

Белсенді оқытудың негізгі жүйесі 70ж соңында психологтармен педагогтардың мектеп контекстігіндегі мәселелік оқытуында туатын, бұл жоғарғы оқу орындарындағы дидактикалық үрдісте мәселелік оқытуды қиындатады. Мәселелік оқыту түсінігі мен мазмұны жоғарғы мектеп хабарлаушысы деген көп жылдық дискуссия жоғарғы оқу орындарындағы мәселелік оқытудың спецификасан ашады. Осы жоспардаең басты жұмыстың бірі А.М.Матюшкиннің жұмыстарында көрінеді, яғни бұндадиалогты мәселелік оқытутүсінігі көрсетілді, бұл субъектілі – объектілі қарым – қатынастың тууына әкелді, және студенттердің жұмыс түрлеріне мәселелік әдісті қосу қажет болды.

Жоғарғы оқу орындарының тиімді көтерілу әдістеріне белсенді оқыту интенсивті және мәселелік оқытуды қолданса да, психологиялық – педагогикалық шарттарды құру маңызды, яғни студент өзін оқу әрекетінің субъектісіетіп толық түрдежәек позициясын көрсетуі мүмкін. Белсенді және енжар деп бөлу қажет емес. Бұндағы тіл стеуденттің белсенділігініңдеңгейі мен мазмұнынан болуы қажет, ол сол және басқа әдіспен меңгерілуі қажет. Тұлғаны белсенді оқытудағы дидактикалық принцип және өзін - өзі кәсіптік анықтауда студенттердің оқу әрекетінде талаптар жүйесін меңгереді және түгел оқу үрдістерінде мұалімнің де педагогикалықәрекетін меңгертеді. Бұл жүйеге ирархияны жүзеге асыратан ішкі және сыртқы факторлар, қажеттіліктер мен түрткілер кіреді. Осы мінезділердің мазмұнындағы ара қатынасын оқытудағы нақты түрткіле мен әдістер кіреді, тұлғаның белсенді шығармашылығын құру үрдісін ұйымдастыруға жағдай құру қажет. Тұлғаның шығармашылық қабілетін дамытудағы ең бір перспективті бағыт, қазіргі мамандарға қажетті мәселелік оқыту болып табылады.

3. Оқыту технологиясы- оқытушыға оқу үрдісін жүзеге асыру қажет болатын білім немесе мәліметтер жиынтығы, яғни нақтыоқу үрдісі,оның ұйымдастырылуы құрылымы және қамтамасыз етілуі.

Топтармен жұмыс істеу кезіндегі сабақ оқытушылардың әбден үйреніп кеткен,лекция түрінде жүргізілетін қалыптасқан сабақтардан мүлде өзгеше болады.

Топтармен жұмыс істеудің қалыптасқан сабақ түрінен айырмашылығы:

1.Стеденттер сабаққа белсенді қатысады. Оқытушы барлық жұмысты жүргізіп жатқанда,олар енжар қалыпта қалмай,тапсырманы орындау үстінде отырады.

2.Студенттер жұмысқа өздерінің жолдастарымен бірлеске кіріседі.Сол топтың мүшесі есебінде ол да басқалардың ойы мен пікірлерін талқылауға құқықты болады. Олар біріне- бірі сұрақ береді,түрлі пікірлерін айтады, біріне-бірі қол ұшын беруге үйренеді.

3.көптеген оқушылар бұл тәсілден өзіне керекті пайда алады:

а.талантты оқушылар топтың көңілін аудармай-ақ өздерінің қабілеттерін көрсете алады.

ә.топтарда жұмыс істеген уақытта студенттер өздерін еркін сезінеді. Бұрын тпота ешкім байқамайтын студент тұйыққа тірелген жағдайда өзінің білімін көрсету мүмкіндігіне ие болады. Шағын топта студент өзінің ешкімнен кем емес екенін,топтағы студенттердің бұның да ой – пікіріне құлақ қойып бағалайтынын көреді.

б.топтармен жұмыс істеу жүйесі бұйығы студенттерге де көп пайда береді.

Топта жұмыс істей отырып,ондай жастар сенімділікке тәрбиеленеді.Отыз адамның көз алдында тұрғаннан гөрі 3-4 адамдық топтар олар өздерін еркінірек сезінеді.

Топтарда жұмыс істеуге дайындықты қалай бастау керек?

Топтарда жұмыс істеу әдісін сабақ барысында қолданғысы келетін бір не бірнеше әріптестер тауып алудан бастаңыз. Бәріңіз жинала отырып,сабақжоспарын,топтарға бөлуді және оқушыларды шағын топтармен жұмыс істеуге дайындау мәселелерін талқылаңыз.

Топтарда жұмыс істеу барысында студенттер қандай дағдыны үйреніп,қандай білім алу керектігін нақты белгілеу шарт. Мақсаты не? Студенттердің осы мәселені меңгеруі саған не береді? Жүзеге асырылатын нәрсе не?Сол мақсатқа жетуге арнап қанша уақыт бөле аласың?

а) Уақыт

ә) Орын

- топ немен айналысады.

- студенттер бөлменің ішінде еркін жүретіндей болуы керек.

- топ мүшелері бірін-бірі тыңдай алатындай,көре алатындай болсын.

- материалды таратып берген дұрыс.

- басқа да ғылыми оқу құралдары қол жетер жерде болсын.

б) Жазбаша нұсқаулар

Студенттер тапсырма мен оның орындалу жолын түсінуі де осыған байланысты.

Нұсқау:

- барлық студенттерге түсінікті тілмен жазылуы қажет.

- студенттер мұғалімнің көмегінсіз- ақ орындай алатыны анық және жан-жақты қымталған болуы шарт.Қандай нәтижеге алып келетіні анық көрсетілсін.

в) Топта жұмыс істеу шеберлігі

Топтармен күрделі болған сайын,студенттердің бірлесе жұмыс істеу деңгейі де жоғарлай түсуі тиіс. Мүмкін, топтардағы араласа жұмыс істеу шарттарын меңгеруге көп уақытыңды жебересің.Жоғарғы оқу орындарында алғашқы айларда ережелерді игеріп,кейін оның орындалуын меңгеруге болады. Сонда ғана студенттер шағын топтарда жұмыс істей отырып,творчествалық тапсырмаларды тиімді шеше алада.

а) Топ мүшелерінің міндеттері.

Жолдастарының айтқанына құлақ қою қажет.

Жұмысқа барлығының қатысуы міндетті.

Көмек керке болса,ұялмай сұрау керек. Өтініш білдірген жанға міндетті түрде көмектесу қажет.

ә) Әркім өзіне берілген тапсырманы орындайды.

(Топ жетекшісі- басшы,ереженің сақталуын бақылайды, баяндамашы –хатшы,қорытынды жасаушы,уақытты бақылаушы т.б.)

Тапсырманы бере отырып оқытушы студенттердің күшті және әлсіз жақтарын ескеру қажет.

Шағын тапсырмалар үшін 4-5 адамнан тұратын топ тиімді болады. Егер жаттығуларды іштей бөлшектеуге болатын болса, ондай күрделі тапсрмаларды үлкен топтар орындайды. 3-4 адамнан құралған топ,әдетте мазасыздау болады,ал екі адам бірлесе отырып орындайтын жаттығулар үшін таптырмайды.

Топтың құрамы білім деңгейлеріне қарай әр түрлі болғаны дұрыс.

Жеке жұмысты қалай бақылауға болады?

Топтағы жұмыс аяқталғаннан кейін, әрбір студент толтыруға міндетті болып табылатын нәтижелер жазылған қағазды тексеруге болады.

Нәтижесі көрсетілген бұл қағаз арқылы оқытушы әр студентке баға береді. Білім деңгейінің өсуін көрсетеді.Сұрақтар студенттерге өздерінің нені үйренгенін және қандай көзқарастар қалыптастырғанын бақылауға жағдай жасайды.Сабақтан соң студенттермен бірлесе отырып,қандай жаңа білім алғанын,қандай нәтижелерге жеткенін талқылаймыз.

Топтарда жұмысты қалай жүргізу керек?

Сабақ алдында материалдарды дайындап,орындықтарды орналастыр.

Қысқаша түрде сабақтың тақырыбын талда.

Студенттерді топтарға бөл.

Материал тарата отырып,тапсырманы анықта.

Нұсқауларды барлығының түсінігіне көзіңді жеткіз.

Тапсырманы орындауға қажетті уақытты белгіле.

Топ өкілдерінен еңбектің нәтижесін айтып беруді сұра.

Тапсырманы топпен отырып талда.

15 дәріс мазмұны: Педагогикалық өзара қарым-қатынастың үрдісі

3. 
   Педагогикалық өзара қарым-қатынастың үрдісі
   
4. 
   Педагогикалық өзара қарым-қатынастың стильі
   

Өзара әрекет философияның базистік, онтологиялық ұғымдарының бірі болып табылады. Бұл байланыс, әсер, ауысу, әртүрлі объекттердің дамуы бір біріне, басқа объектілерге өзара әрекеті феномені. Өзара әрекет- бастапқы, негізгі, түп тамырлық ұғым. «Өзара әрекет - бұл біз алғаш қозғалыстағы материяны қарастырғандағы алдымен шығады...өзара әрекет заттардың ақиқаты ....( соңғы себеп). Біз бұл өзара әрекетті танудан ілгері бара алмау себебіміз: оның артында танып білетін ештеңе жоқ » (Ф.Энгельс) (111,158 цит). Кез-келген құбылыс, объект, жағдай басқалармен байланыста және қатынаста танылады, өйткені әлемдегі барлығы өзара байланысты және өзара шарты. Өзара әрекет, кемінде екі объектінің әрекетін құрайды, және бұл кезеңде олардың әрқайсысы басқаларымен өзара әрекетте болады.

А.Н.Леонтьев, өзара әрекет ұғымын диалектикалық-материалистік жағынан қарастырады, оның шектелген әлемдегі, тірі материя әлемінде ерекшелігін баса көрсетеді. «Өмір ерекше түрде ұйымдасқан денелердің ерекше өзара әрекет үрдісі» (111,160б). «Денелер» ұйымдасуы жоғары болса, соғұрлым осы өзара әрекет те күрделі .

Тірі табиғат «денелерінің» өзара әрекетінің жағдайында екі жақтың да үнемі белсенділігі бар. Әрине олардың көрінуі әртүрлі көлемде болса да. Бұл белсенділік әрекет агенті немесе егер іс-әрекет жүзеге асса оның субъектісі тұрғысынан инциальдық немесе реактивті болуы мүмкін. Әсіресе адамдардың әлеуметтік өзара әрекетіне субъектілік тән. Инициальдық тұрғыдан белсенділік қайта жаңғырған немесе сақталған болуы мүмкін: ол қолдушы, дамытушы немесе бұзушы болуы мүмкін. Реактивтік, кімге әсер етіп жатқандығы тұрғысынан оны қабылдау немесе қабылдамау белсенділігі анықталып, жауап әсердің ұйымдасуы, қалаусыз әсерге қарсы тұру немесе бірлескен әрекеттік қатысу белсенділігі бөлінуі мүмкін.

Бұл жерде бағыттылық, реактивтілік векторы түсініктерін анықтап алу маңызды. Реактивтілік жауапты, шақыртылған белсенділікті білдіреді, яғни, реактивтілік әрекетінің өзіне қатысы бойынша оның субъекті әрқашан белсенді. Сонымен қатар, өзара әрекеттесу бастамасы бойынша, әрекет агенттерінің бірі оны бастап, ықпалдасады, басқасы бұл бастамаға өз әрекеттерімен жауап қайтарады. Мұндай жағдай ықпал етуші агентті тек субъектімен, ал оны сезінушіні - объектімен пара-пар қылудың заңсыздығына негіз болады. Олардың екеуі де өздері іске асыратын әрекеттерде, іс-әрекеттерде белсенді, олардың екеуі де - өзара әрекет субъектілері.

Белсендiлiк тiрi материяның кез-келген өзара әрекет процесiнiң өзара әрекеттесушi жақтарының негiзгi сипаттамасы. Оның ұйымдасуы неғұрлым күрделi болса, соғұрлым осы белсендiлiк формасы көп түрлi. Жер жағдайында тiрi материя дамуының жоғарғы формасы болып табылатын адамда белсендiлiк оның ұйымдасуының барлық деңгейлерiнде көрiнедi. Бұл, бiрiншiден, интеллектуалдық белсендiлiк (болжам ұсыну, стратегия калыптастыру, тура және керi байланыс арналарының барлығынан келiп түскен ақпараттарды қабылдау, өңдеу және бағалау т.б., мұның өзi қарым-қатынаста ерекше көрсетiлген). Екiншiден, оған әсер етушi объект (процесс, құбылыс) моделiн құрастырудағы қабылдау процесiнде көрiнетiн адамның моторлық-эффекторлық белсендiлiгi. Ұқсасу теориясы бойынша (А.Н. Леонтьев), тiптi жекеленген мүше деңгейiнiң өзiнде (соның iшiнде неғұрлым аз праксикалық мүше — есту) белсендiлiк әсер етушi әсерге ұксастыратын бейне жасау түрiнде iске асатынын көрсетiлген (О.В. Ончинникова, Ю.Б.Гиппеирейтер). Объектiнi қабылдауда ұстанушы модельдi жасау (В.П.Зинченко) реактивтi позицияда орналасқан өзара әрекеттесушi жақтардың белсендiлiк формасы болып келедi. Үшiншiден, бұл жалпы мiнез-құлықтық белсендiлiк, яғни, оның мiнез-құлықтық және iс-әрекеттiк формаларының барлық сан алуандығынан (вербалды, вербалды емес) көрiнетiн белсендiлiк. Белсендiлiк өзара әрекеттесудiң екi жағында сипаттауына орай, олардың екеуi де субъектiлiк сапаға ие.

Адамдардың өзара әрекеттесуi барысында олардың саналы аңғарушылығы мен мақсатты ұйғарушылығы сияқты маңызды сипаттамалары айқындалады. Олар осы өзара әрекеттiң ынтымақтастық және қарым қатынас (ойында, оқуда, еңбекте және еңбектiң ең жоғарғы формасы ретiнде шығармашылықта) сияқты формаларын да анықтайды. Осы екi форманың екеуi де бiлiм беру үрдісінде көрiнiс таба отырып, бiр-бiрiмен байланысты. Ынтымақтастық формасындағы өзара әрекет (тайталас, қарсылық, қақтығыс та өзара әрекет формалары) қарым-қатынасты да оның идеалды формасы ретiнде ұйғарады. Бiрiншiсi екiншiсiнсiз бола алмайды, ал екiншiсi бiрiншiсiз бола алады, мұның өзi олардың автономдылылығының салыстытырмалы, шартты екенiн көрсетедi.

Эмоционалдық көңiл-күйге ортақтасу негiзiнде «жұқтыру» психикалық құбылысы жатыр, оның механизмi әлеуметтiк психологияда топтық iс-әрекетi интеграциясының тәсiлi ретiнде қарастырылады. Шығу тегi бойынша көне және көрiнiс табуы бойынша сан алуан «жұқтыру» құбылысы адам мiнез-құлқының iшкi механизмiнiң формасы ретiнде шығады (Г.М.Андреева). Жұқтыру көбiнесе индивидтiң белгiлi бiр психикалық күйлерге, үлкен змоционалдық зарядка не психикалық көңiл-күйдi беру арқылы, сезiмдерi мен құштарлығы асқыну арқылы санасыз, ерiксiз шалдыққыштығын сипаттайды [163; 164, 258 6. 11, 175-178 б.]. Оқудағы өзара әрекет субъектiлерiнiң эмоционалдық көңiл-күйге ортақтасуы бiр мезгiлде байланыстың фондық та, негiзгi де механизмi болып табылады. Айта кету керек, байланыс механизмi ретiнде адамның эмоционалдық көңiл-күйге ортақтасуы, ең алдымен, өзара әрекеттесушi субъектiлердiң тұлғалық ерекшелiктерiнен, өзара әрекеттесу затының маңыздылығынан, жақтардың осы үрдіске қатынастарынан пайда болады. Бұл өзара әрекеттiң түсiнiсушiлiгiн, ортақтығын және келiсiмдiлiгiн қамтамасыз етедi.

Бұл идеялар, жекелеп алғанда, ынтымақтастықтың қазiргi күнгi бiлiм берудiң анықтаушы негiздерiнiң бiрi ретiнде мақұлдануынан көрiнiс тауып отыр. «Ынтымақтастық - бұл балалар мен үлкендердiң бiр-бiрiнiң рухани өмiрiне өзара түсiнiстiкпен, ұғынушылықпен, осы әрекеттiң барысы мен нәтижесiн ұжымдық талдаумен бекiтiлген, бiрлескен дамытушы iс-әрекетiнiң гуманистiк идеясы.... Ынтымақтастық стратегиясының негiзiнде педагогтың оқушыларының танымдық қызығушылықтарын ынталандыру мен бағыттау идеясы жатыр» [94, 16-17 б.]. Оқытуды ұйымдастырудың осы формасының мәнiнiң ұлылығы сонша, бүкiл педагогикалық үрдісті ынтымақтастық педагогикасы ретiнде қарастыру беталысы бар.

Оқу үрдісіндегi оқу ынтымақтастығы өз тарапынан келесi төрт бағыт бойынша тарамдалған өзара әрекет болып келедi: 1) оқытушы

Ынтымақтастыққа талдау жүргiзуде, бiрiншiден, оқытушы — студент(тер) бағыты, әдетте, студент+студент бағыты бойынша өзара әрекетпен толықтырылатынын атап өту маңызды, бұл оқу iс-әрекетiнiң топтық сипатымен шартталады. Екiншiден, негiзгi зерттеулер ынтымақтастықтың үйренушiнiң (үйренушiлердiң) тұлғалық дамуына, оның (олардың) оқу iс-әрекетiнiң тиiмдiлiгiне ықпалын бiлуге бағытталған. Нәтижесiнде, оқудағы студент— студент ынтымақтастығы, оқытудың ұйымдастырушы формасы ретiнде, тек нақты бiр оқу пәнi бойынша оқытудың тиiмдiлiгiн арттыру үшiн ғана емес, сондай-ақ шәкiрт тұлғасының дамуы, қалыптасуы үшiн де елеулi қор беретiнiне көз жеткiзедi.

- ұстаздың тәрбиелiк жұмысы топтық оқыту үшiн қажеттi шарт бола бастайды, себебi барлық топтар өздерiнiң қалыптасуында қақтығыстар қатынастар сатысынан өтедi... [230, 20 6.].