Императив пен манипуляцияның ұқсастығы екеуінің мақсаты бірдейлігінде: яғни, қатынас серігінің ой мен бойын билу, бақылау. Айырмасы: манипуляциялық стильде шынайы мақсат жариялан – байды, жасырылады н

Императив пен манипуляцияның ұқсастығы екеуінің мақсаты бірдейлігінде: яғни, қатынас серігінің ой мен бойын билу, бақылау. Айырмасы: манипуляциялық стильде шынайы мақсат жариялан – байды, жасырылады не ауыстырылады.

Оқыту барысында (тәрбиелеуде емес!) сабақты қызықты өткізу, оқушының назары мен ынтасын көтеру үшін манипуляцияны пайдалануға болады.

Арбаушылық барысында қатынас серігі жеке тұлға ретінде емес, тек манипуляторға керек қасиеттердің иесі ретінде қарастырылады. Мысалы, манипулятор мейірімді адамның мейрімін, әлсіздің әлсіздігін өз мақсатында пайдалануға тырысады. Арбаушы өз арбаушылығының құрбаны болып қалады. Өзін өзі бір тұтас тұлға ретінде емес, кейбір рөлдердің орындаушысы ретінде қабылдап жалған ниеттер мен мақсаттарға бас ұрады. Манипуляторды сипаттайтын қасиеттер: өтірік, зерігу, сезімдердің қарапайымдылығы, өзін қадағалау, өзіне де, басқаға да сенбеушілік.

Диалог ортақтасуы. Бұл – тең құқықтық субъектілердің арақатынасы, ортақтасу мақсаты - өзін-өзі және өзгені тану, білу, дамыту. Жоғарыда аталған арақатынастардан негізгі айырмашылығы – эгоцентризмнен, өзіндік ұстанымнан альтуризмге, өзгеге, басқаға бағытталған ұстанымға көшу. Бұл ортақтасу үрдісінде екі дауыс, екі пікір естіледі, бұл субъект- субъект қатынасы.

Диалог ортақтасуының ережелері:

1. Сұхпаттасушының және өзінің көкейкесті күйін ескеру, “осы жерде – осы сәтте” қағидасын басшылыққа алып арақатынас жүргізу, дәл осы кездегі сезімдерін, тілектерін, психологиялық халдерін назарға алу.

2. 
   Ортақтасу серігінің тұлғасына баға бермеу, алдын – ала оның ниеттеріне сену, біріне – бірі сенімділік білдіру.
   
3. 
   Сер ікті өзіне тең, өзіндік пікірі мен шешімі бар тұлға деп қабылдау.
   
4. 
   Шешілмеген мәселе мен сұрақтар ортақтасу мазмұны болуы керек (ортақтасу мазмұнын мәселелендіру).
   
5. 
   Сұхбат адамның өз атынан жүргізілуі керек, біреудің пікіріне сілтемей, өзінің сезімдері мен тілектерін білдіруі қажет.(персоналандыру).
   

Біріншіден, шыдамдылықпен сұрақты соңына дейін тыңдау. Көбінесе, адамдар сұрағы анық қой деп, сұхбаттасушыны тоқтата салып жауапқа кіріседі. Сұрақты дұрыс түсінуде кішкентай ғана күмән пайда болса, қайталап анықтап алған жөн болар (“Кешір мен онша түсінбей тұрмын”, ”Мен дұрыс түсінсем...”). Кейінгіге қалдырмай (“бұл келесі сабақтың тақырыбы”) міндетті түрде шәкіртке жауап беру керек.

Екіншіден, жауап сұрақтан неғұрлым кең болып, қойылған мәселені жаңа қырынан көрсетуі тиіс. Маңызы бар сұрақ қойып тұрған шәкіртті ренжітпеу үшін асығыс жауап беруге де болмайды.

Үшіншіден, оқушылар кейде сұрақты дәлме – дәл жауап алу үшін ғана қоймайды. Сұрақты өзінің ойлау қабілетін, білім деңгейін көрсету үшін де қояды. Мұғалімнен көмек күткен баланың сенімін ақтап, ашық әңгімеге жадай жасау қажет.

Ортақтасу - өте күрделі феномен. Оның әртүрлілігі көптеген функцияларына тәуелді, ал көп қызметтілігі (многофункциональность) жеке адам мен қоғам өміріндегі орны мен мағынасына байланысты.

Ортақтасудың ішкі құрылымы да өте күрделі, он шартты түрде үш жата бөлуге болады: коммуникация, перцепция, интеракция. Біртұтас, ішкі бірлігі бұзылмас процесті біз ғылыми мақсатта, терең және жанжақты талдау үшін үшке бөлеміз. Естен шығармайтын жайт: тіршілікте арақатынас – біркелкі, бұзылмайтын прогцесс.

Ортақтасудың құрылымы

(ортақтасу ақпарат алмасу ретінде )

4. Ақпарат алмасудың сөздік және бейсөздік деңгейлері.

Ортақтасу барысында адамдар әртүрлі идеялармен, көңіл-күйлермен, сезімдермен,қызығушылықтармен алмасып тұрады. Осының барлығын ақпаратдеп қарауға болады. Бірақ адамдар арасындағы алмасуды техникалық құралдардың апарат алмасуымен шатастырмау керек. Тұлғааралық коммуникацияның өзгешіліктері: кері байланыс, коммуникациялық кедергілер, коммуникациялық ықпал, сөздік және бейсөздік деңгей.

1.Тұлғааралық қатынастағы кері байланыс

Ортақтасу барысында апарат бір (коммуникатор – ақпарат беруші) екінші адамға (реципиент- ақпарат алушы) тек беріліп алынбайды, алмасады. Сондықтан ортақтасудағы ақпарат алысу – тікелей ары-бері ауысу ғана емес, бұл процестің негізгі мақсаты белгілі жағдайдың не мәселенің жалпы мағынасын анықтау, ортақ көзқарасты белгілеу мен келісімге келу.

Осы міндетті шешу үшін тұлғааралық ортақтасу барысында кері байланыс механизмі қызмет етеді. Бұл механизмнің мәні: тұлғааралық коммуникацияда апарат алмасу екі есе көбейеді, коммуникатордан рецепиентке өткен ақпарат тың ішкі мағынасымен қатар рецепиент коммуникатордың ақпаратына,оның тәртіпіне қалай қарайтыны, қалай бағалайтыны жөнінде мәліметтер береді.

Кері байланыс дегеніміз – коммуникатордың әрекетіне рецепиенттің реакциясы туралыберілетін ақпарат. Кері байланыстың мақсаты – ортақтасу серігіне оның мінез- құщлықтары өзгелер жағынан қалай қабылданып, сезіліп тұрғанын түсінуге көмектесу болып табылады.

Кері байланыс түрлері: тікелей және жанама. Тікелей кері байланыс кезінде рецепиенттің сөйлеушінің құлқына реакциясы ашық түрде көрініс алады. Мысалы, тікелей сөйлемдер “Сен айтып тұрған нәрсе маған ұнамайды”, “Не деп. тұрсың, түк те түсінбей жатырмын. ”Не болмаса, тікелей қуаныш, ашу, ыза, мұң сезімдерін айқын көрсететін ым-ишаралар. Тікелей кері байланыс реципиентті коммуникатор түсінуі үшін қолайлы жағдай жасап, ортақтасуды тиімді нәтижелі етеді.

Кері байланыстың жанама түрі – психологиялық ақпаратты ортақтасу серігіне жасырын, астыртын жеткізу жолы. Ол үшін неше түрлі риториткалық сұрақтар, кекетулер, қатынас серігі күтпеген эмоциялық реакциялар пайдаланылады. Коммуникатор реципиенттің өзіне қарасты әсері, қатынасының шынайы сипаты туралы өзі ойлап жетуі керек. Сөйлеушінің ойлаған сезімдері мен пікірлері үнемі дұрыс бола бермегендіктен ортақтасу барысы да, ақпарат алысу да белгілі дәрежеде күрделене түседі.

Сонымен, психологиялық кері байланыс – тұлғааралық коммуникацияның алғашқы ерекшелігі.

2.Коммуникациялық кедергі туралы түсінік

Коммуникация барысында ортақтасуға қатысушылардың мақсаты тек ақпарат алысу емес, сол ақпаратты қатынас серігінің мүмкіндігінше дұрыс қабылдап түсінгені. Коммуникатордан рецепиентке түсетін мәлімдемелерді жору тұлғааралық коммуникацияның жеке мәселесі ретінде қарастырылады.

1.Мәлімдеменің құрылысы мен мазмұны коммуникатордың жеке тұлғалық қасиеттеріне, оның рецепиентке қалай қарайтыны, ортақтасу өтіп жатқан жағдайларға тәуелді болады.

2. Коммуникатор жіберген мәлімдемелер тұрлаусыз болады: олар реципиенттің жеке психологиялық өзгешеліктеріне, оның сөйлеушіге, сөз мағынасы, ортақтасу жағдайына деген қатынасы орай өзгереді. Мысалы, бастығынан не ұлынан бірдей сөз естіген адам екі түрлі сезімге бөлінеді. Бастығының сөзін ілтипатпен тыңдаса, ұлының дәл сон дай сөзін бір шәкіртті насихат ретінде қабылдаса, екінші құлаққа ілмейді де. Бір телебағдарламаны әркім өз саяси көзқарасына, мәдени дәстүрлеріне, рухани құндылықтарына қарай әртүрлі бағалайды.

Ақпаратты дұрыс қабылдау неге байланысты, тәуелді? Негізгі себеп-ортақтасу процесіне коммуникациялық кедергілердің болуы не болмауы. Коммуникациялық кедергі – қатынас серіктері арасында дұрыс ақпарат беру жолындағы психологиялық тосқауылдар. Кедергі пайда болған кезде ақпараттың алғашқы мәні не өзгереді ,нежоғалады, не мүлдем рецепиентке жетпейді.

Коммуникациялық кедергілердің түрлері: Түсініспеушілік кедергісі әлеуметтік – мәдени айырмашылық кедергілері қатынас кедергілер.

Мысалы, орыс тілін білмейтін адам Ресейде, бірінің тілін бірі ұқпайтын жолаушылар түсініспеушілік кедергісіне тап болады. Мысалы, Оңтүстіктегі қазақтар “сым” дегенде шалбарды елестетеді. “Тамаша” әртистері осы психологиялық кедергілерді жиі пайдаланады.

Бұндай кедергілерді жою жолы - тілдің сапасын, жылдамдығын ретке келтіру, шешендік өнерді игеру.

Семантикалық кедергілер жаргон және слэнг мәселесі мен тығыз байланысты. Ортақтсуға қатысушылардың өзіндік шағын мәдениеттерінде ұғымдар мен құбылыстардың ерекше мән-мағынасы болады. “Сұлулық”, “борыш”, ”тәртіпшілік”, құндылықтарының әр микротоптық әртүрліше қабылдап түсінеді. Мысалы, Әміршіл бастық бағынушылардың үндемей көнгенін таласа демократияшыл тетекше қол астындағылардың сөз еркіндігін қолдайды. Шашы ұзын жігіттер хиппи сұлу болып саналса, қазақ ауылында оларды күлкіге айналдырады. Ортақтасу барысы нәтижелі болу үшін өзгелердің семантикалық тосқауылдарда, бірін-бірі түсініспеушілікке жол бермейді.

Тұлғааралық коммуникацияны нәтижесіз, тиімсіз ететін кедергінің келесісі-стильдік тосқауыл. Стильдік кедергі – коммуникатор мен реципиенттік тілдік стильдері бір-біріне не тілдің стилі ортақтасу жағдайына, реципиенттік көңіл- күйіне сәйкес келмеуі. Мысалы, балаларға, аспиранттарға лекция оқығанда бірдей тақырып болса да, екі түрлі тіл стилі қажет болады. Қайғырып не қуанып тұрған адамға бір ақпаратты әртүрлі мәнерде айтуға тура келеді.Коммуникатор неғұрлым сезімтал болса, соғұрлым оның мәселесі реципиенттік дұрыс дәрежеде жетеді.

Логикалық кедергілер – Сөйлеушілер мен тыңдаушының қабылдау логикасы, дәлелдеу жүйесі әртүрлі болғанда пайда болатын. Қоғамда логикалық жүйелер өте көп. Мысалы, балалар логикасы, әйелдер мен ерлер логикасы, басшы мен бағынушылар логикасы, т.с. Кейде коммуникатордың дәлелдері реципиентт үшін қиын да күрделі болса, кейде түсініксіз болады. Өз сөзін тыңдаушыға жеткізу сөйлеуші дәл сол жағдайда сәйкес дәлелдерді пайдаланса, мақсатына жетеді.

Әлеуметтік-мәдени айырмалар кедергілері, Әлеуметтік саяси діни көзқаратарға, жынысына, жасына, мамандығына байланысты болады. Осындай жәйттерге ортақтасу барысындағы түсініктер мен ұғымдарды, сөйлеушінің бейнесін қабылдау тәуелді. Мысалы, тыңдаушы жасы мен әлеуметтік статус жоғары адамның сөзін ешқандай кедергісіз қабылдаса, беделі төмен кісінің сөзін елемеуі мүмкін. “Мына не деп былшылдап тұр?” - әйелдің рас болса да оларды құрметтейтін адамның, “Әкесі тұрып бала сөйлесе...”- жастардың ақыл-ойын менсінбейтін кісілердің пікірі емес пе?

Қатынас кедергісі- Коммуникаторды жақтымайтындықтан оның мәлімдемесі де қарсы қабылдау, сенімсіздік сенімін туғызатын коммуникатордың сөзіне күдікпен қарау.

Кез-келген психологиялық кедергі-ақпарат қабылдау жолында құрылатын реципиенттің өз-өзін қорғауы. Психологиялық қорғаныстың

- 1-жолы – ақпаратты дұрыс қабылдамау не бұрмалау, қарсы пікірлерге көңіл бөлу;

-2-жолы-ақпараттың қайнар көзінің құнын төмендету;

-3-жолы- түсінбеу.

Мысалы, Семіз адам өзін қалай қорғайды?

1-семіздік денсаулыққа зиян деушілер қателеседі, семіз адам – мейірімді болады деген пікір дұрыс.

2-семіріп кетіпсіз деген дәрігер жас қой, не біледі ол өзі.

3-менің көршім мененде семіз ғой, бәле де болмай жүр.

3. Коммуникациядағы ықпалдау

Коммуникативтік кедергілердің себебі неде? Неге адамдар өзінің ақпаратынан алшақтайды? Реципиентке арналған кез-келген ақпараттар мазмұнының астарында оның тәртібінде, ахуалына, сезімдеріне, пікірлеріне, талап тілектеріне толық не жартылай өзгерту мақсатында ықпал етіледі. Ол бұл жағынан алғанда, коммуникациялық кедергі дегеніміз - ақпарат алмасу кезіндегі өзгенің психикалық ықпалынан психологиялық қорғану түрі.

Коммуникациялық ықпалдау шарттары мен түрлерін талдасқан, оның екі типін анықтаймыз коммуникатордың реципиентке жасаған әсерінің мақсаты мен құралдарына орай әміршіл және диалогтық коммуникация типтеріне бөлінеді .

Екі типтің айырмашылығы коммуникатордың ұстанымына, мәтінінің сипатына, коммуникациялық кеңестікке, кеңістіктің ұйымдастыруына, бейсөздік тәртіпке орай анықталды.

Психологиялық ұстаным автордың коммуникациялық стилін белгілейді.Әкімшілік ықпал етуде “Жоғарыдан-төменге” ұстанымды, диалогта – “тепе-тең ” ұстанымы жүзеге асады.”Жоғарыдан – төменге” ұстанымдығы коммуникатор үшін рецепиент бағынышты халде болып, тек еріксіз тыңдап, коммуникатордың сөзін сынсыз қабылдауы керек. Осы бағыттағы коммуникатордың пайымдауынша, реципиенттің өз пікірі жоқ, бар болса да оны коммуникаторға қажетті бағытта өзгерте салады.”Тепе-тең” ұстанымды тыңдаушы коммуникатор жағынан ортақтасудың белсенді, өз пікірін қорғай алатын мүшесі ретінде қарастырылады.

Коммуникатордың сөздерінің мазмұнына, мәтінінің құрылысына қарай да реципиенттің ахуалы не тәуелдікке, не белсенділікке бағытталады. Әкімшіл коммуникация кезінде мәтіннің сипаты жалпылама, бір жақты болып, текст авторының көзқарасы ғана дұрыс деп саналады. Мәтін таңдаушыға емес, керісінше, таңдаушы мәтінге бағынышты болады. Коммуникатор өз пікірін ашық түрде айтпайды, өзгелердің ойларына сілтеме жасай салады (“осындай көзқарас бар”, “бұл белгілі жәйт”, “әдеттегідей”).

Диалог кезінде коммуникатор өзіндік ой – пікірді жасырмайды, өз атынан сөйлейді, жалпылама сөздерден қашқақтайды. Мәтін қатып қалған аксиома емес, әртүрлі шешімі белгілі бір мәселе ретінде көрсетіледі мәтін мазмұны тыңдаушыға бейәмделіп дискуссиялық сипатта бері леді. Мәтін таңдаушыға бағытталғанын “Сөз - ұстанымы” дәлелдейді (“Сізге белгілі...”, “Сіз қалай ойлайсыз...”, ”Бірге қарастырайық...”).

Әкімшіл коммуникатор реципиенттерге дауыс бермейді, олар тек таңдауы шарт (манафония – бір пікір = дауыс). Диалог коммуникациясы о бастан таңдаушылардың мәселені талқылауға мүмкіндігі, құқығы бар екендігін мойындайды.

Коммуникациялық кеңістікті ұйымдастырғанда әкімшіл түрінде рецепиенттер тек лекторды ғана көруге рұқсат, диалог коммуникациясы олар бірін-бірі және комуникаторды көре алады.

Коммуникатордың қимылдары, ми-ишаралары әкімшіл жағдайларды тыңдаушыларды басуға, бағындыруға арналған: Мін берілді тұрып сөйлеу, мекрофонды, жұдырықпен сұқ саусақты, жабық позаларды пайдаланады.

Бұған қарама-қарсы диалог коммуникациясы кезінде ашық қимылдар мен ым-ишаралар, екен позалар жүзеге асады, коммуникатор реципиентпен бір деңгейде болып тең адамдар әңгімесін жүргізеді.

Бірақ диалог коммуникациясы ең жақсы, ең заманауи, ең коректі деген жалған түсінік қалыптастыруына жол бермеген жөн. Қажетті мезгілде әкімшіл коммуникациясы да тиімді бола алады. Мысалы, әскери, соғыс төтенше жағдайларда. Әкімшіл ықпалы тез арада жеке адамдарды бір міндетті жұмылдырса да, олардың жеке тұлғалық қасиеттеріне, психикалық құрылысына (пікірлеріне, ұстамдарына) қатты әсер етпейді. Диалог керісінше, тыңдаушының тұлғалық құрылысына тікелей әсерін тигізіп оларды өзгерте алады.

Тұлғааралық комуникацияның тағы да бір ерекше сипати оның екі деңгейлі құрылымы. Ортақтасу барысында апарат алмасу сөздік және бейсөздік деңгейлерде өткізіледі.

Сөз деңгейінде ақпарат алысуының негізгі құралы – сөз, тіл болса бейсөздік деңгейде сөзден басқа коммуникация белгілері қызмет көрсетеді.

Бейсөз тәсілдер адамның эмоциялық реакцияларының айнасы ретінде оның ортақтасу барысындағы көңіл – күйін түсінуге жәрдемдеседі. Ортақтасу кезінде олардың орны мен мәні өте биік.

Бейсөз құралдарға оптикалық-кинестетикалық, пара–және экстралингвистикалық, проксемикалық, визуалдық жүйелер жатады.

Кинесика – оптикалық – кинестикалық жүйе, оң адамның қолының (ишара -жест), бетінің (ым - мимика), денесінің (пантомимика) қимылдары құрайды. Арнайы зерттеулер нәтижесінде беттің 20000 қимыл анықталған екен. Сонда адам бетін үш салаға бөліп: (қас пен көз), мұрын, ауыз және ерін, олардың қимылына байланысты адамның негізгі алты сезімін білдіруше болатыны анықталған.

Мысалы, келіскенде не келіспегенде біз басымызды, ұрысқанда не мақтағанда қолымызды, амандасқанда не қоштасқанда денемізді басқаша қимылдатамыз. Соған арапта адамның қай мәдениетке жататынын белгілеуге болады.

Акустикалық жүйеге паралингвистика және экстралингвистика жатады. Паралингвистика – бұл коммуникатор дауысының сапасы: тембрі, ырғағы, қаттылығы, жылдамдығы, интонациясы, логикалық екпіні. Экстралингвистика – бұл дауыстың өзі емес, оның айналасындағы құбылыстар: сөйлескенде жөтел, күлкі, пауза, жылау т.с.с. Сөз болмаса да бұлардың коммуникациялық мағынасы зор. Сондықтан коммуникацияның акустикалық әдістерінің мәнін танып – білу, оларды тиімді пайдалану ортақтасу барысын нәтижелі етеді.

Бейсөз жүйенің ішінде коммуникацияның кеңістігі мен уақытын ұйымдастыру (проксемика – кеңістік психологиясы) үлкен рөл атқарады. Бетпе – бет сөйлесушілер өз мақсатына тез жетеді, ал адамның артынан бақырып – шақырған нәтижесіз қалуы мүмкін.

Кеңістік пен уақыттың әртүрлі үйлесімі күтпеген жерде керемет психологиялық құбылыстарға жол ашады. Мысалы “аурухана палатасы”, “вагон купесі” хронотроптары. Бір купедегі пасажирлер, бір палатадағы аурулар тар кеңістікте бір уақытта тығыз байланыста болғандықтан, ешкімге айтпаған жан сырларын бір – біріне ақтарып салатыны – жантанушыларды қызықтыратын психологиялық құбылыс.

Бейсөз құралдар сөз коммуникациясына маңызды қосымша болып, тұлғааралық ортақтасуды байытады. Олар сөз әсерін не күшейтіп, не әсерлетіп тұрады. Олар ортақтасуға қатысушыларға бір – бірінің ниеттерін айқындауға, коммуникация барысының айқын болуына көмектеседі.

Жоғарыда айтылғанды қорытсақ, тұлғааралық коммуникацияның ерекшеліктері: түрлері сөз болды. Тиімді коммуникацияның маңызды шарттары: нәтижелі кері байланыс, коммуникациялық ықпалдың ортақтасу міндеттеріне сәйкес болуы, коммуникациялық кедергілердің жоқтығы. Бейсөз ортақтасу – тиімді коммуникациялық алмасудың шартты екені даусыз.

Нәтижелі тұлғааралық коммуникацияның тағы бір психологиялық шартта – ортақтасу серіктерінің тиімді техникасын меңгеру. Бір қарағанда өзара жақын “есту”, “тыңдау” ұғымдары ортақтасу кезінде мағынасының айырмасын білдіреді. Адамдар бірін – бірі естіп тұрып тыңдамайды. Сондықтан, ғылыми тұрғыдан тиімді және тиімсіз тыңдау туралы айтуға әбден болады.

Тиімсіз тыңдаудың жәйттері:

• 
  сөйлеушінің сөзін, сезімін дұрыс ұқпау,
  
• 
  сөйлеушіде оны естімегендей түйсік туғызу,
  
• 
  сөйлеушінің мәселесін өзіне ыңғайлап ауыстыру,
  
• 
  сөйлеушінің сөзін күлкіге айналдыру, маңызсыз деп табу,
  
• 
  талқылаған мәселенің дұрыс шешімін таба алмау,
  
• 
  өзара түсініспеушілікті дамытпау,
  
• 
  өзара сенімділікті орнатпау.
  

Қысқасы, ортақтасу мақсатына жету үшін тиімді тыңдау техникасын игеру қажет.

1. 
   Әлеуметтік перцепция туралы түсінік.
   
2. 
   Әлеуметтік перцепцияның қызметтері.
   
3. 
   Әлеуметтік перцепция механизмдері.
   

Тұлғааралық ортақтасудың пайда болуы мен нәтижелі дамуы оған қатысушылардың, өзін - өзі және өзара түсінуіне байланысты. Адамдар бірін - бірі қалай, қай деңгейде қабылдайды, түсінеді, сезімдері мен қасиеттерін қалай бейнелейді, өзге арқылы өзін қалай таниды, ортақтасу барысы да, ара қатынастары да соған байланысты. Сонымен, бір адамды екінші адамның қабылдауы ортақтасуы міндетті құрамдас бөлігі ретінде шартты түрде ортақтасудың перцепциялық жағы болып аталады. Әлеуметтік перцепция – ортақтасу үрдісінде бірін – бірі өзін - өзі тану мен түсіну.

Бақылаушы бақыланушыны көргенде сыртқы физикалық сипаттарын қабылдайды. Ең алдымен сыртқы түрін (дене мен киім пішімін) және тәртібін (қимыл – қозғалысын) бағалайды. Сыртқы сипаттамасына қарай бақыланушының ішкі қасиеттері туралы да тұжырым жасайды. Бақылаушы өзі берген бағаға орай бақыланушыға белгілі көзқараста болады , оған деген ішкі эмоциялық қатынасын

( ұнайды – ұнамайды) орнықтырады.