Тақырып Кіріспе

Бірінші дүниежүзілік соғыс қорытындысының Ұлыбританияға әсері. Ұлыбритания алдыңғы қатарлы державалардың бірі ретінде Бірінші дүниежүзілік со- ғыстағы жеңісінің нәтижесінде өзінің көптеген саяси мақсаттарын жүзеге асыруға қол жеткізді. Германия Англиямен бақталас болудан қалды. Африкадағы не- міс отарларының және Түркиядан тартып алған аумағы 21 есебінен Британия отарлық империясы кеңейді. Версаль келісімі бойынша Германия төлеуге міндеттенген төлемнің көп бөлігі Англияға берілді. Алайда Ұлыбританияның қаржылық-экономикалық жағдайы соғыстың салдары- нан біршама әлсіреген болатын. Ол ұлттық байлығының үштен бір бөлігін жоғалтты. Өндіріс салалары 20%-ға қысқарды. Дегенмен 1914—1918 жылдары соғысқа қа- жетті тауарлар өндіру, автокөлік, ұшақтар жасау, хи- мия өндірісін дамыту жолға қойылып, металл қорыту қарқыны айтарлықтай артты. Ал көмір өндіру, кемелер жасау, керісінше қысқартылды. Өндірісті ұлғайтудағы арасалмақтық қайшылықтар Англия экономикасына көп кедергі жасап, оның өнімдері қымбат болғандықтан, саты- лым деңгейі төмендеді. Экспортқа қарағанда, импорты екі есе өскендіктен Ұлыбритания шетелдерден қарыз алуға мәжбүр болды. Егер соғысқа дейін АҚШ Ұлыбританияға қарыздар болса, соғыстан кейін бұл державалар бір- бірімен орын алмастырды. 1919 жылы Ұлыбритания АҚШ-қа 850 млн фунт стерлинг (4 млрд долл) берешек болды. Дүниежүзілік қаржы орталығы Лондондағы Сити қалашығынан Нью-Йорктің Уолл-стрит қалашығына қоныс аударды. АҚШ Ұлыбританияны сыртқы саудадан қысқан сайын екеуінің арасындағы бәсеке күрес күшейе түсті. Ұлыбританияға қарсылас болып Еуропада — Фран- ция, Азияда Жапония саяси аренаға шықты.

Ағылшын үкіметінің ішкі және сыртқы саясаты. Соғыс біткен кезде билік басында Дэвид Ллойд Джордждың ли- бералдар, консерваторлар және лейбористерден құралған коалициялық үкіметі тұрған еді. Коалицияның мақсаты соғыс жылдарында азаматтық бейбітшілікті сақтап тұру болды. Соғыс аяқталған соң бұл коалиция тарап кетті. Ұлыбританияда көтерілістер, қақтығыстар болған жоқ. Бұл мемлекеттегі өзгерістер эволюциялық жолмен, біртіндеп, өркениетті түрде өтіп жатты. Дегенмен ел өмірінде жаңа сатылы бағыттар туғызатын оқиғалар да орын алды. 1918 жылы сайлау туралы жаңа заң қабылданып, дауыс берушілер саны 8 млн-нан 21 млн-ға дейін өсті. 21 жасқа толған ер адамдар мен 30 жасқа толған әйелдер сайлауға қатысуға және сайлануға құқылы болды. Соғыстан аман қайтқандарға жұмысқа орналасқанға дейін ақшалай кө- мек беру мәселесі шешілді. Әскери өндіріс орындарының қысқартылуына байланысты жұмыссыз қалғандарға да қаржы бөлініп, мемлекеттің әлеуметтік деңгейі әжептәуір өсті. Ллойд Джордж үкіметі, сонымен қатар халық ағарту, тұрғын үй салу ісіне басты көңіл бөле бастады. Сыртқы саясатта Ұлыбританияның беделін көтеруге тырысқан Ллойд Джордж үкіметі Париж бейбіт конфе- ренциясында батыл ұстанымдарды жақтады. 1917 жылы империялық конференцияда оның отарлары: Канада, Аустралия, Жаңа Зеландия және Оңтүстік Африка Одағы автономиялы мемлекеттер мәртебесін иеленді. 1923 жы- лы олар басқа елдермен дербес келісімдер жасауға қол жеткізді.

1918—1924 жылдарда қалыптасқан екіпартиялық жүйе күрделі өзгерістерге ұшырады. Либералдық пар- тия екі топқа бөлінді де, сайлаушылар саны бірден ке- міді. Ал лейбористер партиясының ықпалы күшейе түсті. Олар миллиондаған мүшелері бар тредюниондарға (жұмысшылардың жалпы кәсіподақ ұйымына) арқа сүйеді. Лейбористер партиясы парламенттегі басым күшке айналды. 1924 жылы қаңтар айында палатада көпшілік дауыс ала алмағандықтан, консерваторлар кабинеті биліктен кеткенін хабарлады. 23 қаңтарда лейбористердің жетекші- сі Рамсей Макдональд Ұлыбритания тарихында алғаш рет лейбористер үкіметін құрды. Бұл үкімет жұмыссыздар мен зейнеткерлердің жағдайын жақсартуда біршама жұмыстар атқарды. Алайда лейбористер сайлау алдында халыққа берген — жұмыссыздықты жою, капиталға салық салу арқылы мемлекет қарызынан құтылу, шахталар мен электрстансыларды мемлекет меншігіне алу және т.б. уәделерін орындай алмады. Сондықтан мерзімінен бұрын болған сайлауда консерваторлар жеңіске жетті. 1924 жы- лы қазанда консерватор С. Болдуин қайтадан үкімет ба- сына келді. Ұлыбританияда басқарушы топтар парламенттік, өркениеттік бағытта әрекет етсе, отарларда ұлт-азаттық қозғалысты қарулы күшпен аяусыз басып-жаншуға ты- рысты. 1919 жылдың ақпан айында Үндістанның Амритсар қаласында ағылшын әскерлері бейбіт митингіге қатысқандарға оқ жаудырды. Дегенмен Мохандас Карамчанд Ганди бастаған ұлт-азаттық күрестің өршуіне орай, Ұлыбритания 1919 жылы Үндістанда реформа- ларды бастауға кірісті. 1919—1922 жылдары Египеттегі көтерілістер қатал жазаланғанымен, Ұлыбритания оның тәуелсіздігін мойындауға мәжбүр болды. Сондай-ақ оның Ауғанстан мен Иранның ішкі және сыртқы саясатына ара- ласудан бас тартуына тура келді. Түркия халқы 1922жылы грек әскерлерін талқандап, дербес мемлекет құрды. Кемал паша басқарған Түркия үкіметін Англия ресми түрде мо- йындады. Ағылшындардың ежелгі отары — Ирландияның ға- сырларға созылған күресі нәтижеге қол жеткізді. Ирлан- дықтар өздерінің тәуелсіздігі мен бостандығын жеңіп алды. 1919 жылы Дублин қаласында ұлттық парламент құрылып, Ирландияны республика деп жариялады. Үш жыл өткен соң, 1921 жылы желтоқсанда Англия 26 графтықтан тұратын Ирландия тәуелсіз мемлекетін мойындады. Бірақ индустриясы дамыған 6 Солтүстік- Шығыс графтық (Ольстер) Ұлыбританияның құрамында қалып қойды. Ирландияның сыртқы саясатын бақылауды, онда әскери-теңіз базасын және әскер ұстау құқығын Ан- глия өзіне заңды түрде бекітіп алды.

Соғыстан кейінгі Ұлыбритания экономикасы. 1920жыл- дары британ экономикасы баяу түрде болса да қайтадан нығая бастады. Автокөлік, электротехника, химия секіл- ді алдыңғы қатарлы өндірістер қарқынды дамыды. Бірақ сауда, құрылыс, көмір өндірісі өркендеген жоқ. Британ- дық капитал сыртқы экспансияны қалады. Шахта иелері- нің алдында екі жол тұрды: бірі — жаңа техникаға капи- тал құю арқылы көмір өндіруді жаңғырту, сөйтіп сыртқы саудада көмірдегі бәсекелестерін басып озу, екіншісі — шахтерлердің еңбекақысын төмендету. “Арзан жол” ретінде екінші жол таңдалды. Бірақ бұл жағдай 1926 жы- лы елдегі жұмысшы табының жаппай ереуілін туғызды. Консерваторлар үкіметі 1927 жылы жаппай ереуілге жол бермейтін заң шығарды. Осыдан кейін көп ұзамай 1929 жылғы кезекті парламенттік сайлауда лейбористер партиясы жеңіске жетті. Сөйтіп, екінші лейбористер үкіметі құрылды. 24 1929 жылы басталған дүниежүзілік экономикалық дағдарыс Ұлыбританияға тек 1932 жылдың көктемінде жетті. АҚШ, Германия және Франциямен салыстырғанда Ұлыбританияда өнеркәсіптік өндіріс аз қысқарды, өйткені оның экономикасы қалыптасу жылдарында гүлдене алған жоқ-ты. Дағдарыс бәрінен бұрын өнеркәсіптің көмір өндіру, болат құю, кеме құрылысы салаларында көрініс берді.

Үкімет басына екінші рет келген Р. Макдональд 1931 жылы тамызда “ұлттық” коалициялық үкімет құрды. Оның құрамына 5 лейборист министрмен бірге, консерва- торлар мен либералдар кірді. Олар ереуілшіл қозғалыстар- ға қарсы саясат жүргізді. Бұл кезеңде жұмыссыздығы үшін берілетін жәрдемақы да көп қысқарып кеткен бола- тын. Үкіметтің бұл әрекеті жұмысшылар қозғалысының өрлеуіне әкеліп соқты. Үкіметті қайта жасақтау барысында 1937 жылы ка- бинет басына Германияны жақтаушы Невилл Чемберлен келді. Англияның сыртқы саясатында консерваторлар партиясының бір топ қайраткерлерінің ықпалы арта түсті. Олар немістің қаржы және өнеркәсіптік алпауыттары- мен тығыз байланыста болды және Германиямен қарым- қатынасты дамытуды қолдады. Чемберлен үкіметі Гитлердің 1938 жылы наурыз айында Австрияны қосып алуына ешқандай қарсылық көрсетпеді. Консерваторлардың мюнхендік саясаты Екін- ші дүниежүзілік соғыстың алғышарттарын күшейте түсті.

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Ұлыбритания үшін Бірінші дүниежүзілік соғыстың қорытындысы қандай болды?

2. Ллойд Джордж үкіметінің сыртқы саясатына талдау жасаңдар.

3. Лейбористер партиясының күшеюі неден көрінді? Олардың үкімет басындағы тәжірибесін сипаттаңдар.

4. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың салдарын ашып көр­ сетіңдер.

5. Англиядағы қандай партияның өкіметі немістердің сыртқы саясатын қолдады?

Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Франция. Фран- ция дүниежүзілік соғысты жеңіспен аяқтады. Германияны жеңгеннен соң, мемлекеттегі жағдай шовинистік сипатта болды. Франция Ұлыбританиямен бірге Батыс Еуропадағы жетекші елге айналып, 5 млн тұрғыны бар Эльзас пен Лотарингияны қайтарып алды. Франция отарларының қатарына бұрынғы неміс және түрік иеліктері: Африкада- ғы Того мен Камерунның бір бөлігі, Таяу Шығыстағы Си- рия мен Ливан қосылды. 1919 жылғы қараша айындағы сайлауда ұлтшылдық пиғылдар белең алып, оңшыл пар- тиялар негізінде Ұлттық блок құрылды. Оған радикал республикашылдар және Францияның көппартиялық саяси жүйесіне тән басқа да топтар қосылды. Социалистік партия сыртта қалды. Ұлттық блок сайлау барысында көп дауысқа ие болды. Бұл Францияның оңшыл күштерінің ең жоғары жетістігі еді. 1920 жылы президент болып Александр Мильеран сайланды. Тәжірибелі саясатшы Мильеран мемлекеттегі революциялық, жұмысшы қозғалыстарын басуға тырыс- ты. Ол әлеуметтік реформа жүргізуге, жұмысшыларды өндірістегі өнімді бөлуге қатыстыруға уәде берді. Бірақ бұл уәделер орындалмай қалды. Жұмысшы қозғалысының басында социалистік партия тұрды. 1920 жылдың желтоқсанында Рур қаласында өткен социалистердің ұлттық съезінде делегаттардың жарты- сынан астамы Коммунистік Интернационалды жақтап, Франция коммунистік партиясын құрды. Съездің екінші тобы социалистік партияда қалды.

Р. Пуанкаренің саясатына халықтың наразылығы. 1924 жылы мамырда парламент сайлауы өтті. Солшыл блок депутаттар палатасына маусым айында радикал- дардың жетекшісі Эдуард Эррио басшылық етіп, солшыл блоктың үкіметі құрылды. Шаруа отбасынан шыққан, демократиялық көзқарастағы Э. Эррио 1922 жылы Ресейді аралап, “Жаңа Ресей” деген кітап жазды. Сөйтіп, КСРО-ны мойындаушылар жағында болып, кеңес-француз қарым- қатынасын қолдады. Солшыл блок үкіметі 1926 жылға дейін билік басында болды. Олар реформалаудың ілгерілеушілік бағдарлама- 26 сын жариялағанымен, оңшыл күштердің қарсылығына байланысты және ақша жетімсіздігінің салдарынан оны іске асыра алмады. Солшыл блок сенімнен айырыла бас- тады. 1926 жылғы сайлауда олар жеңіліс тапты, өкімет билігіне қайтадан “Ұлттық бірігу” атты жаңа блокқа енген оңшыл күштер келді. Үкіметті жаңа блоктың басшысы, Францияның бұрынғы президенті Р. Пуанкаре басқарды (1926—1928 жж.).

Франциядағы экономикалық дағдарыстың ерекше­ ліктері. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін француз экономикасы бірқалыпты дамыды. Жеңіске жеткен дер- жава ретінде Франция өзінің отар иеліктерін көбейтті. Эльзастың, Лотарингия және Саар облыстарының бай көмір мен темір кендері есебінен шикізат базасын кеңейтті. Германиядан төлемақының ауқымды бөлігін алып отыр- ды. 1928—1931 жылдары Франция банктерінің алтын қоры екі есе өсті. Солай бола тұрса да, Франция өндірістік дағдарыстан құтыла алған жоқ. Өнеркәсіптік өндірістің жартысына жуығы қысқартылды, әсіресе тоқыма өнеркәсібі, қымбат бұйымдар өндірісі, шарап өндіру зиян шекті. Француз үкіметі мемлекеттік бюджетті сақтап қалуға тырысты. Осы мақсатта салық саясаты қатаң қолға алы- нып, экономика үнемділігі енгізілді. Саяси режім азаматтардың сенімінен шықты. Фран- цияның жоғары лауазым иелері арасында мемлекет ар- қылы экономиканы реттеу идеясы қалыптасты. Мұндай нұсқауды жақтаушылар өздерін “дирижешілдер” (франц. diriger — басқару, жетекшілік ету) деп атады. Францияның саяси өмірінде “күшті үкімет” құру, демократиялық еркіндікті шектеу мақсатымен консти- туцияны қайта қарау туралы ұсыныстар айтыла бастады. Мысалы, бұрынғы премьер-министр А. Гардье ескі консер- ватизм рухында парламент құқығын шектеуді, президент пен премьер-министр өкілеттігін кеңейтуді, мемлекеттік қызметкерлерге митингіге қатысуға, кәсіподаққа мүше болуға шектеу қоюды ұсынды.

Француз фашизмінің ерекшеліктері. 1899 жылы жазу- шы-журналист Ш. Моррас негізін салған “Француз әрекет Лигасы” ашық диктатура орнатуды ұсынды. 1924 жылы 27 құрылған “Патриот жастар” лигасы күшті атқарушы үкімет құруды талап етті. 1927 жылы кәсіпкерлердің, газет иелерінің және оң- шыл парламент мүшелерінің қолдауына сүйенген қызмет- те жоқ полковник Казимир де ля Рок “Әскери крест” лигасын ұйымдастырды. 1934 жылы оның мүшелерінің саны 150 мыңға дейін жетті. Лиганың жекеменшік қарулы жасағы, жүйелік байланыстары болды. Италия және неміс елшіліктері қаржыландырған бұл экстремистік және ұлттық лигалар өздерін Муссолини мен Гитлердің ісін тікелей жалғастырушылар санап, “коммунизмді құртуға”, “сатқын демократияны”, “шірі- ген парламентаризмді” жоюға шақырған фашистік ұран- дар көтерді. Буржуазиялық революцияға кештеу келген Ита- лия мен Германияға қарағанда, Франция мықты рес- публикалық-демократиялық дәстүрі бар мемлекет бола- тын. Сондықтан да Франциядағы фашистік ұйымдар бытыраңқы болды, олардың біртұтас бағдарламасы бол- мады. 1934 жылы 6 ақпанда фашистер парламентті басып алуға әрекет жасады. Бұл әрекет полицияның күшімен ғана тоқтатылды.

Халықтық майданның қалыптасуы. 1934 жылы 12 ақ- панда фашизмге қарсы наразылық ереуілдері басталды. Оған 1,5 млн адам қатысты. Бұл ереуілдер “Фашизм жо- йылсын!” деген ұранмен өтті. Алғаш рет ереуілдерге коммунистер, социалистер, кәсіподақ мүшелері, партияда жоқтар бірігіп қатысты. Антифашистік қозғалысқа радикалдар партиясы, де- мократиялық ұйымдар, көптеген мәдениет қайраткерлері қосылды. Коммунистер ақпан оқиғасынан кейін радикалдар мен социалистерге, ұсақ буржуазияға, орта буынға өздерінің теріс көзқарасын өзгертті. Олар социал-демократтарды “социал-фашизм” деп атаған сталиндік анықтамадан бас тартты. Социалистік партия да тактикалық ұрандарын ауыстыруға мәжбүр болды. Олар енді коммунистік пар- тиямен бірлесіп, фашизмге қарсы күресуге шықты. 1934 жылы 27 шілдеде ФКП (Франция коммунистік партиясы) мен социалистік партия қимыл-бірлігі — Халықтық майдан құру туралы пактіге қол қойды. 28 Екі партия фашистік ұйымдарға тосқауыл құруға, демо- кратиялық еркіндікті қорғауға, фашистік лаңкестік- ке және соғыс қаупіне қарсы шығуға, еңбекшілердің материалдық мүддесін қорғауға міндеттемелер алды. 1936 жылдың қаңтарында Халықтық майданның сай- лау алдындағы бағдарламасы жарияланды. Бағдарлама экстремистік топтарды қарусыздандыруды және тарату- ды, ұжымдық қауіпсіздік жүйелерін құруды, мемлекет- тік, әскери өнеркәсіпті мемлекет меншігіне алуды, фран- цуз банктерінің іс-әрекетіне бақылау қоюды, 40 сағ-тық жұмыс аптасын енгізуді, демократиялық салық реформа- сын өткізу және жұмысшыларға берілетін жәрдемақыны ұлғайтуды, ақы төленетін демалыс күндерін енгізуді, кәсіпкерлерге мемлекеттік көмек көрсету шараларын және басқа әлеуметтік жағдайларды қарастырды.

1936 жылдың көктеміндегі парламент сайлауын- да Халықтық майдан партиялары ірі жеңіске жетті. Республикалық дәстүрге сәйкес, ең ірі парламенттік фракция жетекшісі, социалист Леон Блюмге үкіметті құру міндеті жүктелді. Оның құрамына социалистер мен радикалдар кірді. Өкімет Халықтық майдан бағдарлама- сын орындаған жағдайда коммунистер оны қолдайтынын мәлімдеді. Халықтық майдан билігі кезінде кәсіпкерлер мен кәсіподақ өкілдері еңбекақыны орта есеппен 7—15%- ға көбейтіп, төменгі еңбекақыны 2-3 есе арттыру ту- ралы келісімге қол қойды. Кәсіпкерлер кәсіподақтың құқығын сыйлауға, ереуілге қатысушыларға қарсы шара қолданбауға міндеттелді. 1936 жылдың жазында парламент Халықтық майдан талаптарын өмірге енгізуге бағытталған жүзден астам заң қабылдады. Солардың арасында әскериленген фашистік ұйымдарды тарату туралы заң бар еді. Үкімет халықтың төлем қабілеттілігін арттыратын ұтымды заңдар ұсынды. Аса маңыздылары — әлеуметтік бағыттағы ұжымдық келісім туралы заңдар, 40 сағ-тық жұмыс аптасы тура- лы, екі апталық төлемді демалыс туралы заңдар бол- ды. Сонымен қатар Халықтық майдан бағдарламасы майдангерлердің зейнетақысын, қызметкерлердің ең- бекақысын көтерді. Сондай-ақ жұмыссыздық үшін берілетін жәрдемақыға салынатын салықты жойды, қоғамдық жұмыстар ұйымдастырды. Орташалар мен шаруалардың жағдайын жақсарту үшін үкімет қарызды төлеу мерзімін ұзартты. Жеңілдікпен қарыз берді және шағын кәсіпкерлердің салығын азайтты, француз банкі мемлекеттік бақылауға көшті. Қаржылық олигархияға қарсы бағытталған заң аса ірі иеліктерге салықты өсірді, салық төлеуден құтылу үшін капиталды шетелге асырғандарға ықпалшара (санкция) енгізді. Әске- ри авиазауыттарды мемлекет меншігіне алу экономикада- ғы мемлекеттік сектордың негізін қалады. Францияның теміржолдары толығымен мемлекеттік бақылауға көшті. Әлеуметтік саладағы жеңістерден үрейленген ірі бур- жуазия қабылданған заңдарға қолынан келгенше қарсы- лық көрсетті. 1937 жылы Л. Блюм кабинеті Халықтық майдан бағдарламаларын одан әрі жүзеге асыруды уа- қытша тоқтататындығын жариялауға мәжбүр болды. Испанияда бұрқ ете қалған фашистік бүліктің әсерімен басталған азаматтық соғыс салдарынан Францияда да жан- жал тұтанды. Әуелгіде Испан Республикасына қару сату арқылы қолдау көрсетпек болып уәде берген Блюм үкіметі іле-шала Англиямен бірге испан ісіне араласпау жөнінде келісімге қол қойды да, уәдесінен айнып шықты. Испаниядағы азамат соғысына араласпайтындығын хабарлаған Халықтық майдан үкіметінің сыртқы сая- саттағы бағыты түрлі айтыстар тудырды. 1937 жылы мау- сым айында Блюм кабинеті өз еркімен жұмысын тоқтатты. Премьер-министр Чемберленмен, Гитлермен және Мус- солинимен Мюнхендегі келісімге қол қойған радикал Даладье кабинетінің саясаты да қатал сынға алынды. Радикалдар партиясының Халықтық майданнан шығуы Халықтық майданның тарағандығын білдірді.

Халықтық майданның жеңісін баянды ету жүзеге аспағанымен, оның тарихи маңызы ерекше болды: бұл қозғалыс Францияда фашизмнің таралу қаупіне тос- қауыл бола тұра, бейбіт жолмен маңызды әлеуметтік- экономикалық өзгерістер енгізуді іске асырды. Халықтық майдан жылдарында басталған мемлекеттік реттеушілік тәжірибесі Францияда үрдіске айналды. Реформа саясаты елдің экономикалық күйреуден шығуына көмектесті. Iшкі 30 мәселелер бір арнаға тоғысқанымен, халықаралық жағдай шиеленісе түсті. Еуропада жаңа дүниежүзілік соғыс қаупі туды.

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін мемлекеттің ішкі өмірінің қандай саяси ерекшеліктері болды?

2. 1919—1920 жылдардағы мемлекеттегі әлеуметтік шиеленістің себебі неде?

3. Француз көппартиялық жүйесінің ерекшелігін атаңдар.

4. Экономикалық тоқырау Францияның әлеуметтік-экономикалық және саяси өміріне қалай әсер етті?

5. Француз фашизмінің герман немесе италиялық фашизмнен айыр­ машылығы қандай? Не себептен мемлекеттік төңкеріс жасау әрекеті сәтсіз аяқталды?

Сұрақтар мен тапсырмалар 1. Веймар Республикасы кезіндегі Германия қалай дамыған? 2. Мемлекеттің экономикалық және саяси орнығуы неліктен қиындық­ пен өтіп, ұзаққа созылды? 36 3. 1930 жылдардағы Герман экономикасындағы дағдарыстың ерекше­ ліктері және оның салдары қандай? Елдегi саяси күштердің арасал­ мағын ашып көрсетіңдер. 4. Неліктен демократиялық күштер фашистердің билікке келуіне тойта­ рыс бере алмады? 5. Фашистік Германияның сыртқы саясатын айқындап беріңдер. Неге Сталин тобы Германиямен жақындасуға барды? 1. Бірінші дүниежүзілік соғыстың Италияға әкелген зардаптары қандай? 2. Соғыстан кейінгі саяси күштерге сипаттама беріңдер. Италияда буржуазиялық партиялардың кеш қалыптасқанын немен түсіндіруге болады? 3. 1920 жылдардың басында фашистік топтар мен партиялардың белсенділігі не себептен арта түсті? Фашизмнің өкімет басына келу себебін түсіндіріңдер.