Тіл – құрал. Қазақ тілін меңгеру деңгейін тестілеу əдісімен бағалау емтиханына дайындық үшін оқу-əдістемелік құралы

1
2
3
1
2
3
Талдау бойынша тапсырмалардың дұрыс жауап үлгілері 
Примеры правильных ответов заданий для анализа

243
қОС
ым
ША
л
АР
2-нұсқа: Ыбырай Алтынсарин – қазақ халқының алғашқы (педагог-ағартушысы, 
мұғалімі,алғашқы мектеп ашқан адамы, оқытушысы). 
Жауап  нұсқаларына  жақша  ішіндегі  кез  келген  сөзді  немесе  үтір  арқылы 
барлығын алуға болады. 
Ыбырай Алтынсариннің туған жері – Қостанай облысы.
Адамдарға  өткенге  қарамау  керек  екендігі  (білім  қажеттігі,  оқу)  туралы 
айтты.
1-нұсқа: «Өнер жастан шығады, біздің болашағымыз – балалар», - деді деп төл 
сөз түрінде жауап беруге болады.
2-нұсқа: Төл сөзді төлеу сөзге айналдырып, «Ыбырай Алтынсарин өнер жастан 
шығатынын, балалар біздің болашағымыз екендігін айтты» – түрінде жауап 
беруге болады.
3-нұсқа: Халық (адамдар, жұрт, көпшілік) мектепті міндетті түрде ашу керек 
деген оймен тарады (үйлеріне қайтты, үйді-үйге кетті).
3-нұсқа
мәдениет туралы түсінік
Жоспары:
1. Мәдениет – «екінші табиғат»
2. Мәдениет пен адам тығыз байланысты
3. Мәдениет – адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі
Мазмұндамадағы мәселеге байланысты берілген сұрақтар негізінде сөйлемдерді 
бір-біріне байланыстыра жауап жазу.
Ответить на вопросы по теме изложения, объединив предложения друг с другом.
1. Менің ойымша, мәдениет – адамның табиғатқа әсер ете отыра, оны өңдеп, 
дамытып, өркениетке жақындатады.
2. Мәдениет – екінші табиғат, өйткені бізді қоршаған орта – табиғат. Біз өмірімізде 
пайдаланылатын барлық мәдениет элементтері табиғаттан алынады. 
3. Адам табиғатқа әсер ете отыра мәдениетке бір табан жақындайды. Адам өзіне 
қажеттілердің барлығын табиғаттан алады. 
4. Жоқ, адам табиғаттан бөлек өмір сүре алмайды.
5. Қоғам бір орында тұрмайды. Оның басты бағдары – өркениет.
4-нұсқа
марқакөл қорығы
Жоспар:
1. Жер-Ананы қорғайық
2. Марқакөл байлығы
3. Қазақстан – бай өлке
4. Табиғатты қорғау шаралары
1
2
3
1
2

244
Мазмұндамадағы  мәселеге  байланысты  берілген  сұрақтар  негізінде 
сөйлемдерді бір-біріне байланыстыра жауап жазу.
Ответить  на  вопросы  по  теме  изложения,  объединив  предложения  друг  с 
другом.
1. Менің ойымша, мәдениет – адамның өркениетке еңбегі арқылы жақындауы. 
2. Мәдениет – екінші табиғат, өйткені біз табиғат аясында тіршілік етеміз, өмір 
сүреміз. 
3. Адамдар табиғатқа тікелей әсер етеді, оның сыйларын өңдеп, өз керегіне 
жаратады, өңдеген сайын шебер бола түседі. Шеберлік – өркениет. Өркениет 
– мәдениеттің ең жоғары сатысы.
4. Жабайы табиғатта мәдениет болуы мүмкін емес.
5. Мәдениет дамуы арқылы қоғамды өркениетке жақындатады.
5-нұсқа
балуан Шолақ
Жоспары:
1. Алып анадан туады
2. Ат құлағында ойнаған цирк әртісі
3. Жігітке жеті өнер аз
Мазмұндамадағы  мәселеге  байланысты  берілген  сұрақтар  негізінде 
сөйлемдерді бір-біріне байланыстыра жауап жазу.
Ответить  на  вопросы  по  теме  изложения,  объединив  предложения  друг  с 
другом.
1. Балуан Шолақ – әнші, композитор, палуан, ауыр атлет, сал, сері.
2.  «Алып  анадан  туады»,  өйткені  әрбір  адамға  өмір  сыйлайтын,  тәрбие 
беретін – ана. 
3. Балуан Шолақ – ән шығарып, өзі айтатын әнші композитор.
4. Балуан Шолақты қазақ елінде, Ресейде танымал болған.
5. Қазақтың әнші – композиторлары Біржан сал Қожағұлұлы, Ақан сері, Жаяу 
Мұса.
1
2
3
3

245
қОС
ым
ША
л
АР
бәсеке
Бәсеке деген не? Бәсеке – тауар өндірісі үшін де, нарықтық экономика үшін де 
бірінші заң. Неге солай?
Біріншіден,  әр  өндіріске  ынталандыру  көзі,  прогресс  көзі  –  бәсеке  болып 
табылады. Бұл – бәсекенің бір жағы. Бәсекенің екінші жағы – бірлестік. Кейбір 
әріптестер қаржысын, шикізатын ортаға салып, жақсырақ, сапалы әдемі, халыққа 
өте  қажет  тауарды  шығаруды  ойлайды,  сол  мақсатпен  бірлеседі,  нарықта 
өз  өнімдерімен  бәсекелесе  алмайтын  өнімді  өндіруге  тырысады.  Сонымен  
бәсекенің бір жағы күрес, жарыс болса, екінші жағы – бірлесу. 
Өмірдің  өзі  –  бәсеке.  Кішкентай  бала  өмірінен  де  бәсекенің  нышандары 
байқалады. Балабақшада екі балаға бірдей тапсырма беріңіз, олар бірінен бірі 
артық, тез, жақсы орындауға тырысады. Анасының көңілін өзіне көбірек аударуға 
ұмтылады. Бұл да бәсеке. Яғни адам бойында бар қасиет. Кейде адамдар өмірі, 
тірлігі  үнемі  бір  қалыпты  бола  бермейді,  дағдарыс  болады,  қиындық  болады, 
банкротқа  ұшырайды.  Мұндай  жағдайда  адамдар  бір-біріне  көмекке  келеді, 
бірлеседі. Яғни бірлесу де адам бойында бар қасиет.
Тұрмыс-тіршілікте, өндірісте адамгершілік тұрғыға жатпайтын бәсеке де бар. 
Әр мемлекетте адамгершілікке жат бәсекеге қарсы заң бар.
Өркениетті қоғамда бәсеке қандай болу керек? Қытайда мынадай мақал бар: 
«Жауын дос ете алған адам жеңеді». Неге десеңіз, өркениетті қоғамда бәсекенің 
тек  жарыс,  күрес,  айтыс  жағы  болмайды,  бәсекенің  тек  бір  жағы  болса,  онда 
адам адамға жау болады. 
Қазіргі  өркениетті  мемлекеттерде  әділетті  бәсеке  бар.  Бұл  бәсеке  мемлекет 
үшін жақсы. Бәсекеде әділетті болу керек. Әділетсіз бәсеке болса, экономикада 
прогресс болмайды 
Жоспар құрыңыз.
Составьте план.
Мазмұндамадағы мәселеге байланысты берілген сұрақтар негізінде сөйлемдерді 
бір-біріне байланыстыра жауап жазу.
Ответить на вопросы по теме изложения, объединив предложения друг с другом.
1. Бәсеке өндіріске ынталандыру көзі. 
2. Бәсекенің қырлары – жарыс, сайыс, бірлесу.
3. Бәсекенің нышандарын сапаны арттыру жолындағы жарыстан көруге болады.
4. Адамгершілік тұрғыға жатпайтын бәсеке – адамдар арасындағы бір-бірін көре 
алмайтын сезімі.
5. Өркениетті қоғамда бәсекенің сипаты әділетті болуы керек.
қорытынды тапсырмалар бойынша дұрыс жауап 
үлгілері
Образцы правильных ответов итоговых заданий
1
2
3

246
Жаттығулар мен тапсырмалар кілттері
Ключи к заданиям и упражнениям
1
2
1
2
3
1
2
1. жеңгелері
2. жезделері
3. нағашылары
4. жиендері
Көк жайлау төрі бұрқыраған, бұлақтармен кілемдей құлпыра өрнектелген. 
Адам көңілін көрікті ойға еріксіз шаттандырып жетелейді. Жан дүниеңді, сезіміңді 
оятып, байытады. Төзімсіз жанның өзін селт еткізіп, әсемдікке тәнті етеді. Өмірдің 
мәнін, әсем табиғаттың құдіреті арқылы сезініп, ғашық боласың. Табиғат – Ана  
өз анаңдай елжірейді.
Өз  бетінше  жаттығуға  арналған  мазмұндама  тапсырмаларының  дұрыс  жауап 
үлгілері
Образцы  правильных  ответов  заданий  по  изложению  для  самостоятельной 
работы 
Тақырып: Тоғызқұмалақ
Жоспар:
1. Ұлттық ойын – «Тоғызқұмалақ»
2. Қазіргі кездегі ойынның жағдайы
3. Жүйрік адам жеңіске жетеді
Мазмұндамадағы мәселеге байланысты берілген сұрақтар негізінде сөйлемдерді 
бір-біріне байланыстыра жауап жазу.
1. Иә (жоқ) ойнап көр(ме)дім.
2. Ұрпақтан-ұрпаққа жетті.
3. Адамды ойландырады, қолын жаттықтырады.
4. Қазір «Тоғызқұмалақ» спорт түріне жатқызылып, сайыстар өткізіледі.
5. Дойбы, күрес.
Тақырып: Мерейің үстем болсын, Астана!
Жоспары:
1. Арқа төсіндегі зәулім қала.
2. Астана – Елбасының ерлігі.
3. Халқының қайратты ұлы – Нұрсұлтан.
Қосымша жаттығулардың дұрыс жауап нұсқалары
Образцы правильных ответов дополнительных упражнений

247
қОС
ым
ША
л
АР
3
Мазмұндамадағы  мәселеге  байланысты  берілген  сұрақтар  негізінде  
сөйлемдерді бір-біріне байланыстыра жауап жазу.
Написать ответы на 5 вопросов, объединив предложения друг с другом.
1. Астана – Қазақстан Республикасының астанасы.
2. Астана дәл Сарыарқаның төрінде орналасқан.
  «Астана  –  арман  қала»  деп  әнде  айтылған.  Халық  Астананы  жақсы  көреді, 
өйткені ол қаланың болашағына сенеді.
3. Әр елдің астанасы экономикалық, саяси, ғылым мен білімі жағынан бар күшті 
тоғыстыратын орталық болғандықтан, мемлекеттің жүрегі қызметін атқарады. 
4. Астана жас болса да, осы функцияны жақсы орындайды.
5.  Бұқаралық  ақпарат  құралдарының  ел  өмірін  көпшілікке  паш  етуде, 
әділетсіздікке  жол  бермеуде  алатын  орны  ерекше.  Республикалық  «Егемен 
Қазақстан»  газетінің  де  көптеген  жылдар  бойы  көптеген  адамдардың  сүйікті 
газеті болуы – осының айғағы.

248
АҚШ доллары ~ халықаралық шарттық белгі
Артта қалу ~ кенже қалу
Астанасы ~ бас қаласы
Бейжің қаласы ~ Қытай Халық Республикасының астанасы
Жарыс ~ сайыс
Жастар ~ жас ұрпақ
Жауырыны жерге тимеген – жеңіліп көрмеген
Күштің иесі ~ күші бар
Мектептің ашылатыны ~ білім ошағының ашылуы
Ойын түрі ~ спорт түрлері
Ойындардың ~ жарыстардың
Өнерпаз ~ өнер иесі
Өткен ~ ұйымдастырылған
Өткізілді ~ жүзеге асырылды
Адамдары~ кісілері
Аққұба ~ ақшыл реңді
Бекітуімен ~ шешуімен
Біреу ~ адам
Болашақ ~ келешек
Ел ~ мемлекет
Әрекеті ~ жұмысы
Әріректе ~ алыстау жерде
Жасалатын ~ іске асатын
Композитор ~ сазгер
Мәдениет ~ өркениет
Объектісіндегі ~ нысанындағы
Онда ~ Грекия астанасы Афинада
Өзгерістер ~ жаңалықтар
Өңір ~ аймақ, облыс, аудан, жер «туған жері» – дүниеге келген жері
Табиғат ауытқушылығы ~ табиғат апаттары: цунами, жер сілкінісі, жанартау 
ағылуы
Талпыну ~ тырысу
Тарихы ~ жылнамасы
Теңдессіз ~ ешкімге ұқсамайтын
Тәртіпке түсуі ~ қалыпқа келуі
Туған ~ дүниеге келген
Хабардар боп кетті ~ біліп кетті
Шақыруымыз керек ~ тартуымыз керек
Экономикасы күшті ~ әл-ауқаты жоғары
мәтіндерде кездесетін күрделі сөздер мен сөз 
тіркестерінің мағынасы:

249
қОС
ым
ША
л
АР

250
1.  ҚР  СТ  1926-2009  «Қазақ  тілін  меңгерудің  коммуникативтік  тілдік 
құзыреттіліктері. Қарапайым деңгей. Жалпы меңгеру».
2.  ҚР  СТ  1928-2009  «Қазақ  тілін  меңгерудің  коммуникативтік  тілдік 
құзыреттіліктері. Базалық деңгей. Жалпы меңгеру».
3.  ҚР  СТ  1929-2009  «Қазақ  тілін  меңгерудің  коммуникативтік  тілдік 
құзыреттіліктері. Орта деңгей. Жалпы меңгеру».
4.  ҚР  СТ  1925-2009  «Қазақ  тілін  меңгерудің  коммуникативтік  тілдік 
құзыреттіліктері. Ортадан жоғары деңгей. Жалпы меңгеру».
5.  ҚР  СТ  1927-2009  «Қазақ  тілін  меңгерудің  коммуникативтік  тілдік 
құзыреттіліктері. Жоғары деңгей. Жалпы меңгеру».
6.  З.С.  Күзекова,  Т.Т.  Аяпова,  Ф.Ш.  Оразбаева,  М.Қ.  Мамаева.  Қазақ  тілін 
қарапайым деңгейде меңгерудің тақырыптық лексикалық минимумы, Астана: 
Ұлттық тестілеу орталығы, 2011. – 30 бет.
7.  З.С.  Күзекова,  Т.Т.  Аяпова,  Ф.Ш.  Оразбаева,  М.Қ.  Мамаева.  Қазақ  тілін 
базалық деңгейде меңгерудің тақырыптық лексикалық минимумы, Астана: 
Ұлттық тестілеу орталығы, 2011. – 54 бет.
8. З.С. Күзекова, Т.Т. Аяпова, Ф.Ш. Оразбаева, М.Қ. Мамаева. Қазақ тілін орта 
деңгейде  меңгерудің  тақырыптық  лексикалық  минимумы,  Астана:  Ұлттық 
тестілеу орталығы, 2011. – 66 бет.
9. З.С. Күзекова, Т.Т. Аяпова, Ф.Ш. Оразбаева, М.Қ. Мамаева. М.С. Жолшаева. 
Қазақ  тілін  ортадан  жоғары  деңгейде  меңгерудің  тақырыптық  лексикалық 
минимумы, Астана: Ұлттық тестілеу орталығы, 2011. – 108 бет.
10.  З.С.  Күзекова,  Т.Т.  Аяпова,  Ф.Ш.  Оразбаева,  М.Қ.  Мамаева. 
М.С.  Жолшаева.  Қазақ  тілін  жоғары  деңгейде  меңгерудің  тақырыптық 
лексикалық минимумы, Астана: Ұлттық тестілеу орталығы, 2011. – 156 бет.
11.  Preparation  Course  for  the  TOEFL  Test,  DEBORAH  PHILLIPS,  Pearson 
Longman, Education Testing Service, USA
12. IELTS with answers. Examination papers from University of Cambridge ESOL 
examinations: English for Speakers of Other Languages, Cambridge University 
Рress, UK, 2007
13.  Pamela  J.  Sharpe,  TOEFL  ІBT  Internet-Based  test,  Barrons  Educational 
Series, NY, 2007
ӘДЕбИЕТТЕР

251
қОС
ым
ША
л
АР
14. Қазақ грамматикасы. Астана, 2002. – 784 бет.
15. А. Ысқақов. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1991. – 384 бет.
16.  М.  Балақаев,  А.  Ысқақов,  Т.  Қордабаев,  А.  Хасенова.  Қазақ  тілінің 
грамматикасы. І Морфология, Алматы, 1967. – 264 бет.
17. Ф.Ш. Оразбаева, Г. Сағидолда,  Б. Қасым, А. Қобыланова, Қ. Есенова, 
Ұ.  Исабекова,  Қ.  Қасабек,  Ж.  Балтабаева,  Қ.  Мұхамади,  Р.  Рахметова,  
Ж. Көпбаева. Қазіргі қазақ тілі (оқу құралы), Алматы, 2005. – 535 бет.
18.  З.С.  Күзекова,  Г.С.  Пазылова,  Е.Қ  Әбдірәсілов.  Қазақ  тілі.  Тестілеу 
теориясы мен практикасы, Алматы, 2009. – 156 б. 
19.  Ғ.  Смағұлова.  Мағыналас  фразеологизмдер  сөздігі,  Алматы,  2002,  – 
191б.
20. Г.Қ. Рысбаева. Қазақ тілі (грамматикалық анықтағыш), Алматы, 2000. – 
192 бет.
21. А. Салқынбай. Қазіргі қазақ тілі. Оқулық. Алматы, 2008, – 462 б.
22. Н. Оралбай, К.Құрманәлиев. Қазақ тілі. Алматы, 2007, – 454 б.
23. Н.Т. Сауранбаев редакциясымен, Орысша-қазақша сөздік, Алматы, 1954.
24. Д. Ақанова, А. Алдашева, З. Ахметжанова, Қ. Қадашева, Э. Сүлейменова. 
Ресми-іскери қазақ тілі. Бірінші-екінші-үшінші деңгей. Алматы, Арман-ПВ, – 
2010. 
25.  Қ.  Бектаев.  Үлкен  қазақша-орысша/орысша-қазақша  сөздік,  Алматы, 
1999.
26. Ұ.А. Жанпейісова, Х.К. Мауленова. Қазақша-орысша тақырыптық сөздік, 
Алматы, 1997.
27. Э.Д. Сүлейменова, А.М. Алдашева, Д.Х. Аканова, Ж.Б. Алдаш. Ресми-
іскери тіл: қазақша-орысша тіркесімдер сөздігі, Алматы, 2005.
28.  З.С.  Күзекова,  Т.  Тұяқбаев.  Қазақша-орысша,  орысша-қазақша 
дипломатиялық сөздік, Астана: Елорда, 1998.

Дизайн және басып шығару «Ақарман-медиа» ЖШС
Астана қ-сы, К. Байсейітова к-сі, 114/2
тел. 28 96 67, 28 96  68
Пішімі 210х275
Қәріп түрі «Arial»
Таралымы 5000 дана
Тапсырыс № 734