Тјжірибелік сабаќтыѕ таќырыптары
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
orman biologiyasy met ukaz utebaeva b h
|
Бақылау сұрақтары: 1. Биогеоценоз ұғымын кім енгізді және оны қалай түсіндіріп бере аласыз? 2. Экожүйе терминін кім алғаш рет енгізді және оны түсіндіріп беріңіз? 3. Орман биогеоценозы дегеніміз не? Тақырып 2.1 Таулы алқаптың шырша орман биогеоценозы бойынша зертханалық жұмыс Мақсаты: Таулы алқаптың шырша орман биогеоценозымен танысу Жалпы түсінік Алматы маңындағы Іле Алатауындағы шыршалы орман биогеоценозының ерекшеліктері. Бұл алқаптағы шыршалы орман биогеоценозы ғасырлар бойы бірте – бірте қалыптасқан, әрі көп өзгеріске ұшырамай қоймаған тұрақты экологиялық жүйеге жатады. Іле Алатауындағы шыршалы орман биогеоценозында басым орынды Тянь-Шань шыршасы немесе шренк шыршасы алады. Бұл алқапта шыршадан басқа да көптеген өсімдік түрлерін кездестіруге болады, шырша қылқандарында микроскоппен ғана көрінетін өте ұсақ саңырауқұлақтарды, ал бұтақтарында өсіп тұрған қыналарды көреміз. Шыршалы орман ішінде атмосфералық ауаның құрамы да өзгеше болады, шыршалар қалың өскен жерде олардың төменгі бұтақтарындағы қылқандары бірте бірте түсіп қалады, өйткені оған күн сәулелері толық түсіп үлгермейді. Шыршалы орманда басқа да ағаштар, мысалы Тянь-Шань шетені, тағы басқа ағаштар және бұтаның көптеген түрлері, шөптесін өсімдіктер, мүктер өседі. Ондағы орта жағдайы көптеген жануарлар түрлерінің тіршілігі үшін де қолайлы мекен болып табылады. Шыршалы ормандағы шырша популяциясының құрамы да әртүрлі болып келеді, онда негізінен, өсіп келе жатқан жас шыршалардың басым екені бірден байқалады. Шырша популяциясында жас ерекшеліктеріне қарай екі топты байқаймыз. Биік өскен шыршалар табиғаттан өз қажетін керегінше алып, тұрақты қалыпты жағдайға көшкен, ал жаңадан өсіп келе жатқан шыршалар үшін алдағы уақытта қаншама жарық, ылғалдылық және қоректік заттар қажет. Мұның бәрі де жас шырша көшеттері қурап қалады. Бұл тіршілік үшін күрестің қаталдығына мысал бола алады. 10 Шыршалы ормандағы қоректену тізбегі де күрделі болып келеді. Шыршалы орман биогеоценозындағы барлық қоректену тізбегіне қажетті органикалық заттарды сол ормандағы жасыл өсімдіктер синтездейді. Шыршалы орманда өсімдіктер сатылы болып өседі. Ондағы шырша ағаштары сатыдағы ең биік өскен ағаш болып табылады. Олардың арасында көлеңкеге төзімді итмұрын, қарақат, үшқат бұталары өседі. Ал бұталардың арасында шөптесін өсімдіктер мен төртінші сатыны қамтитын мүктер өсіп шығады. Сонымен шыршалы орманда алқапта бір-бірімен айқын бөлінген төрт сатыны көруге болады. Мұның бәрі де шыршалы орман биогеоценозының біртұтас екенін көрсетеді. Шыршалы орманда алқабындағы шыршаларда түзілген органикалық заттарды паразитті саңырауқұлақтар пайдаланады. Әсіресе жас шыршалардың қылқандарында кей жылдары паразитті саңырауқұлақтар қаптап кетеді. Саңырауқұлақтардың кейбір түрлері шырша бұтақтары мен діңдерінде де кездеседі. Сонымен қатар, бунақденелілер қылқан шырындарын сорып, кейбір сүгендер шырша бұтақтарында паразитті тіршілік етеді. Шыршалы ормандағы қорек тізбегінде самыркеш құс та елеулі орын алады. Ол шырша тұқымымен қоректене отырып, олардың тұқымының таралуына да септігін тигізеді, яғни шырша популяциясының қалпына келуіне жағдай жасайды. Шыршалы ормандағы қоректену тізбегінде шыршаторғайдың алатын орны ерекше. Ол да шырша тұқымымен қоректенеді. Шыршалы орманда қоректену тізбегіне тиін де қатысады. Сонымен қатар бұл тізбекке бұғылар, еліктер, жабайы шошқалар да жататды. Кез келген биогеоценоздағы сияқты, шыршалы орман биогеоцеенозындағы жануарлар бірін-бірі толық жойып жібермейді, тек түрлер арасындағы даралар санын белгілі дәрежеде реттеп отырады. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|