Түркілік «от» ұғымының этимологиясы¹
жүктеу/скачать 0,55 Mb. Pdf көрінісі
|
Zhalmakhanov
| Әдебиеттер тізімі
1. Аханов К. Тіл білімінің негіздері / К.Аханов. – Алматы: Мектеп, 1973. – 623 б. 2. Аманжолов С. Көп мағыналы және бір түбірдің бірнешеге жарылуы // Пионер. – Алматы: БМБ, 1941. – № 4. –22 б. шипагер ғана. Демек ҚҚТ-інде оттың шөптік қасиетінің көп танылуы қазақ халқының негізгі кәсібі – мал шаруашылығымен айналысуымен байланысты. Жоғарыдағы 3 дереккөздегі «от» түбірлі сөздердің жинақ кестесі: Көне, орта түркі жазба ескерткіштері, қазіргі түркі тілдері және қазіргі қазақ тіліндегі «от» түбірлі және қазіргі қазақ тіліндегі «от» түбірлі сөздердің семантикалық деривациясы барлығы 17 сөз 31 мағынада зат есім, етістік, сын есім сөз таптарында сақталған. Туынды морфемалар «от» және «ота» түбір- негіздерден 2 түрлі жолмен жасалады, яғни морфологиялық құрылымы: Отачы отачылық Отала Ота отама отамақ Отта отай Отық отақ отақшы От Отын отар Оттық отамалы Отты оташы 31 мағыналы 17 сөз «шөп» деген негізгі, «дәрі» деген туынды мағыналардан тарамдалады, яғни семантикалық құрылымы: Ору У,улы шөп Жаю Емдеу Шөп Астау Дәрі Емші Жайылым Сынықшы Арам шөп Шүйгін жер Тойыну Жағылатын зат Құрту, жою Бір қора мал Түйіндер мен қорытындылар. Түркі «от» этимонының этимологиясын сөз семантикасы, сөз тіркесі семантикасы, түбір сөз семантикасы, туынды сөз семантикасы, күрделі сөз семантикасы тұрғыларынан талдай отырып, өсімдік «от» семасының архисемасы – «өсімдік» мағынасы. «От» түбірлі сөздердің морфологиялық, семантикалық дамуы қазіргі қазақ тілінде, көне, орта түркі жазба ескерткіштері мен қазіргі түркі тілдеріне қарағанда, жоғары екендігі көрінеді. Оған дәлел – қазіргі қазақ тіліндегі 13 сөздің 20 мағынада болуы. Алда «шөп, өсімдік» мағынасындағы «от» II сөзі мен шоқ пен жалынның және жану процестерінің жинақы аты – «от» I сөзінің генетикалық тектестігінің этимологиялық- семантикалық байланысын дәлелдеу міндеті тұр. «От» I, II сөздердің генетикалық тектестіктегі синкретті түбір болуының басты себебі – әуел баста жанатын зат, отын – өсімдік атаулы болғандығы. О.Сүлейменов үндіевропа тілдеріндегі «от» түбірлі сөздердің түп төркіні түркі тілдерінде екенін дәлелдейді. [22,29-30]. «От» этимонының семантикалық құндылығы семантикалық мазмұн, семантикалық мағына, семантикалық мән деген деңгейлерден тұрады. жүктеу/скачать 0,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|