Талқылау мен талдаудың нәтижелері

47
№ 2(135)/2021
ВЕСТНИК Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева.
Серия Филология
BULLETIN of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Philology Series
Р/с
Сөздер
Мағыналары
Ескерткіш
1
2
3
4
I.1
От (з.е)
1.Шөп, көк
от-іғач – өсімдік
*Той, МҚ, Рах. 
МӨЖ, ММ
2.Дәрі
МҚ, ЖБ, Рах.
3.У
от-ем – емдік шөптер
от-йем – тамақ қоспалары (специи)
МҚ
МҚ
2.
Ота (ет.)
1.Ору
МҚ
2.Емдеу
МҚ, ЖБ, Рах.
Ота-емлә – емдеу
АЙ
3.
Отачы (з.е.)
Емші
МҚ, ЖБ, МЖ
4.
Отачылық (з.е.)
Емшілік, дәрігерлік
МЖ
5.
Отала (ет)
Емдеу
АИ
6.
Отла (ет.)
Жайылу
МҚ
7.
Отлуқ (з.е.)
Жем астау
МҚ
II.1.
От (з.е.)
1.Шөп:1) шөп сабағы, 2) өсімдік, 3) жем, 4) мал 
шөбі, 5) шөп үйіндісі (як.), 6) шөп ору (чув.), 7) дән 
(як.), 8) арам, шөп (ноғ, тат.)
1)як., 2) қар., 
3) түрк., түр.,
4) әз., гаг., хак., 
чув., ноғ., тат.
2.Емдік шөп
Түр., бал.
3.Улы шөп
Кбал, як., түр.
4.Өсінді
Як.
5.Кепкен шөп
Чаг.
6.Мәнсіз
Түр. Диал.
7.Бир от жылқы – бір табын жылқы
Қырғ.
2.
Ота (ет.)
Ору
Түрк., ққал., хақ., 
алт., тат., баш.,
3.
Отама (ет.)
Жазылу, емделу
Түр.
4.
Отамақ (ет.)
Емдеу
Түр.
5.
Отачы (з.е.)
Емші, дәрігер
Түр., монғ.
6.
Отар (ет.)
1.Бағу, жаю
Қырғ.
2.Малды жемдеу, шөп беру
Түр., түрк., әз.
3.Малды ерекше жайылымда ұстау
Әз.
1
2
3
4
7.
Отық (ет.)
Шөпке үйрену, дағдылану
Түрк., қырғ., 
ққалп.
III.1.
От (з.е.)
Шөп
Қазақ тілінде
2.
Ота (ет.)
1.Арам шөптен тазарту
2.Құрту, қырып-жою
3.
Отай (ет)
1.Шөптің молаюы, көбеюі
4.
Отақ (з.е.)
1.Арам шөптен тазарту шарасы
2.Арам шөп
5.
Отақшы (з.е.)
Отаққа қатысушы
Ш.Ш. Жалмаханов, А.Е. Жартыбаев

48
№ 2(135)/2021
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ХАБАРШЫСЫ. 
Филология сериясы
ISSN 2616-678Х еISSN 2663-1288
6.
Отамалы (з.е.)
1.Көктемнің жайсыз мерзімі
2.Орылатын арам шөп
7.
Оттық (з.е.)
Атқа шөп салатын ақыр
Орын: Ад., Бөр., 
Орал: Жән.
8.
Отар (з.е.)
1.Бөлек бағылатын бір қора қой
2.Жайылым
3.Қанаудағы ел
9.
Оташы (з.е.)
Сынықшы
10.
Отта (ет.)
1.Жайылу, қоректену
2.Көну, мылжыңдау
11.
Отты (сын е.)
Шүйгін жер
12.
Отық (ет.)
1.Төлдің шөп жеп үйренуі, әдеттенуі
2.Тойыну
13.
Отын (з.е.)
Жағылатын зат
ғылыми да қажеттілігі шамалы. Сондықтан 
профессор 
В.Н.Топоровтың 
«Этимолог 
этимологияланатынды 
этимологиялайды» 
деуінің жаны бар. Сонымен қатар көрнекті 
түркітанушы 
Э.Н.Наджип 
айтқандай: 
«Әдетте белең алған әдет жекелеген сөздердің 
төркінін іздемеу керек, талдауға барлық 
түркі тілдері мен жазба ескерткіштердің 
бүтін бір лексикалық-семантикалық тобын 
кешенді түрде қарастыру қажет» [27, 80]. Ол 
лексикалық-семантикалық семалар тобы – 
«от» этимоны. Түркі жазба ескерткіштері 
мен қазіргі түркі тілдерінде көп тараған «от» 
түбірлі сөздер. Ол үшін бұл сөздің түрлі 
сөздіктердегі тұлғалары мен мағыналарын 
кесте жүзіне түсірсек, былай болып шығады 
[28; 29; 4]:
В.Пизани «...Объяснить изменение значения 
равносильно 
установлению 
этимологии 
нового слова, которое формально идентично 
старому, т.е. мы должны восстановить весь 
процесс, в результате которого новое слово 
было первоначально создано» [23,142] 
деген пікірі этимологиялық зерттеулерде 
семантикалық 
принципті 
қолданудың 
маңызын 
дәлелдесе, 
О.Н.Трубачевтың 
«этимология и связанная с ней реконструкция 
древнего значения важна не только сама по 
себе и для себя, но и для полного адекватного 
анализа современного значения слова» [21,11] 
деген ойына көне және қазіргі мағыналардың 
семантикалық деривация процесін қалпына 
келтіруде «от» түбірлі сөздердің лексикалық, 
грамматикалық дераваттары дәлел болады. 
Әрбір сөздің этимологиясы салыстырмалы 
грамматикамен, оның ішінде салыстырмалы 
фонетика, салыстырмалы морфология және 
салыстырмалы сөзжасамдармен байланысты. 
Кейбір сөздердің этимологиясын іздеуде 
барлығы да, немесе екеуі, немесе біреуі ғана 
қолданылуы мүмкін [30, 24]. «От» түбірлі сөзде 

жүктеу/скачать 0,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: