Қуаныш шонбай

 
180
 
 
зар аудару бұл өте қажет лайфхак деп есептеймін. Бұны 
Олег Тиньков та әрдайым айтып жүреді. Сондықтан мен 
де өзімнің осы бақылауыммен бөліскенді жөн көрдім. 
     Егер адамға қатысты ұзақ мерзімді жоспарың бол- 
са, түсінбеушілікке жол берме. Бірде менің танасым 
«Rumi»-ден ас ішті. Мәзірден тапсырыс беріп, өзі са- 
нап та қойыпты. Бірақ 10% қызмет ақысын қоспаған. 
Ақырында өзі күткеннен 9 мың теңгеге көбірек төледі. 
Сөйтіп, ашуланды. Оған біздегі жағдайды түсіндірдім, 
ол Түркияда пайыздар болмайтынын, «Run» әлі Кеңес 
Одағында жүргенін айтып біраз тулады. Ақырында ақша- 
сын қайтарып бердік. Кейін сол адам маған келіп, бірге 
жұмыс істегісі келгенін айтты. Қалай ойлайсың, біз оның 
ұсынысын қабылдадық па? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
МАЙДA ЖЕҢІСТЕР НЕМЕСЕ 
ГИГАНТОМАНИЯНЫҢ 
АНТИПАЙДАЛАРЫ 
 
 
     Көпшілік гигантоманиямен ауырады. Бірден ба- 
стық болғысы, үлкен компания ашқысы, қомақты 
қаражат тапқысы келеді. Ақырында, бірден ауқымды, 
үлкен жауапкершілікті мойнымызға артып алғаннан 
кейін, тура сондай ауқымдағы сәтсіздікке ұшыраймыз. 
 
     Кішкентай тетікті бекітіп жатса, «ұшақ құрастырып 
жатырмын» деп қиялдап кетеді. Ал сол сәтте сенен тек 
тетікті  барынша  сапалы  бекітуге  зейін  қою  ғана  талап 
етіледі. Үлкен жобалармен ауырамызда, кішкентай де- 
тальдардан қағыламыз. Бұл ертеңге әсер етеді ғой. 
     «ЖЕНСКЕ ЖЕТЕМІН» ауырғаннан деп гөрі жеңіске 
жеткізетін нәрселермен ауырған дұрыс. Білім, шешендік, 
талғам, елден өзгеше ойлау. Онымен бітпейді. Жеңіске 
кедергі келтіретін дүниелерді жолдан алып тастау қажет 
болады. 
     Үлкен жеңістер көптеген кішігірім жеңістерден құра- 
луы қажет. «Қалай өзгерсем болады?», «Бизнесімді дамы- 
ту үшін не ітсеймін?» деп жазатындар өте көп. Айтарым 
бір-ақ сөз: күнделікті кішігірім жеңістерге жетіп отыр. 
     Жиырма бір күнде әдет қалыптасады дейді. Сенің 
сенімділігіңді арттыратын, дамуына септігін тигізетін 
әрекеттерден баста. Жүгір, дұрыс сөйле, әдептілік таныт, 
кітап оқы, өзіңе ұнайтын адамға ұқсауға тырыс. 
     Кішкентай жеңістердің дәмін татпаған адам, үлкен 
жеңістерге қол жеткізбейді. 
 

 
182
 
 
 
ӨМІРДЕН ЛӘЗЗAT AЛУ 
 
 
     Жалпы, біз, қазақ жұмысқа берілген, еңбекқор ха- 
лықпыз ғой. Ешқашан өзімізге ақша қимаймыз. 
Бір затты қалап тұрамыз да, отбасын ойлаймыз, үйдің 
шаруасын бітіру керек, тағысын-тағы. Дұрыс түсін, 
үйге ақша апарма, отбасыңды асырама демеймін. Жай 
ғана, әр жеңістен соң немесе жасалған жұмыстан кей- 
ін біз өзімізді марапаттай білуіміз керек. Бұл бізді алға 
итермелейді, әрі қарай жұмыс жасауға серпін береді. 
Керемет іс тындырдың ба, өзіңе сыйлық алып қой. Жаңа 
телефон, автокөлігіңе қысқы дөңгелектер, жаңа көйлек 
немесе қымбат мейрамханада кешкі ас, шетелге саяхат 
дегендей. Ал біздің адамдар өзінен ақша аяйды, демалыс- 
сыз, марапатсыз еңбек етіп шаршайды, қажиды, өмір- 
ден түңіледі, ондай жағдайда жеңіс түгіл, кішігірім 
жеңістерге де жетпейді, себебі, адам өмірден ләззат 
ала білуі керек. 
 
     Шымкентте керемет қылып, «ЕКІНШІ БОЛМА!» тре- 
нингін өткізіп, мәз болып қайттық. «Versus» академия- 
сының директоры Мейірбек мырза болса, дем алмастан 
Астана қаласында өткізілетін дәріске қызу дайындық 
жүргізіп кетті. Оны жұмыстың ортасынан шығарып алып, 
дүкенге апардым. Шоппинг адамды демалдырады дейді. 
Сондықтан да біз қымбат дүкенге барып, Мейірбек мыр- 
заға қомақты қаражатқа киім алдық. Киімі жоқ емес, бар, 
бірақ бұл Мейірбек мырзаның атқарған жұмысы үшін 
менің оны марапаттауым, оған деген көңілім толды деген 
сөз. Содан ол да, көңілі көтеріліп, Астанада өткізілетін 
тренингтің қамына кірісті. Біз әр істі бітіргеннен кейін, 
демалып, өмірден ләззат ала білуіміз керек. 
 
 

 
 
ЖЕҢІСКЕ ЖЕТЕЛЕЙTIH 
ӘДЕТТЕР 
 
 
     Өзімізді қаншалықты құдіретті сезінсек те, түп- 
тің түбінде қартайып, кішірейіп, топыраққа 
айналатын органикалық ағза ғанамыз. Мәңгілік өмірдің 
құпиясын ешкім тапқан жоқ, оның керегі де шамалы си- 
яқты. Біз басқа ғаламшарға ұшып, әлемді жаулауымыз 
мүмкін, бірақ өте нәзік болып жаратылған ағзамызға 
тәуелдіміз. Сондықтан оны күтіп ұстау бізге міндет. 
 
     Мұхтар Мағауин «Мен» деген романында өзінің ба- 
сынан өткен бір жайды жазады. Кітапханалардан шықпай 
ізденіп жүрген кезінде ол дұрыс тамақтанбайды, кітап- 
ханада қонатын кездері де болған. Ақырында асқазаны 
ауырады. Сонда жазушы өзінің миссиясына қандай қауіп 
төнгенін түсінеді. Ол – алдына үлкен мақсат қойып із- 
деніп жүрген жас ғалым. Бірақ егер денсаулығын құртып 
алатын болса, стресске тап болады. Назары мақсаттан 
ауытқиды. Бұл оның миссиясына төнген қауіп еді. Содан 
бастап ол өзін емдей бастайды. Күнде таңертең аш қа- 
рынға бір қасық бал жейді. Тамақтануын түзейді. Физи- 
калық жаттығуларға да көңіл бөле бастайды. Солай, асқа- 
занын емдейді. 
     Бәріміз де осындай көзқараста болуымыз керек. Өйт- 
кені біздің ағзамыз – әзірге бізде бар ең қымбат қазына. 
Ол бізді мақсатқа жеткізетін құрал, керек десеңіз. Осы 
ағзамыз барда ғана мақсатымыз бен миссиямыз, рухани 
ұмтылыстарымыз бар. Оның сыртында ештеңе де мүмкін 
емес.  Сондықтан  биохакингтің  негізгі  үш  постулатына 
тоқталғым келеді. 
     Біріншіден – ұйқы гигиенасы. Адам аштықтан бес 
күнде, не бір аптаның ішінде өліп кетуі мүмкін. Ал ұйқы- 
 

 
184
 
сыз үш-бес күнге ғана шыдайды. Бұл тақырыпта толып 
жатқан зерттеулер бар. Тәжірибелер де жеткілікті. Саль- 
вадор Дали
54
 сияқты эксцентриктер
55
 екі сағат қана ұй- 
ықтайтын «суперменнің» күн тәртібін жасаған. Әр төрт 
сағат сайын жиырма минуттан алты рет ұйықтайды екен. 
Никола Тесла
56
 одан сәл ұзағырақ ұйықтауды ұсынған. 
Екі сағат жиырма минут. Түнгі он екіде ұйықтап, жиырма 
минуттан кейін оянған, одан әр түнгі екі мен төрт ара- 
лығында ғана ұйықтаған. Уинстон Черчилль
57
 түнгі үште 
ұйықтап, таңғы сегізде оянатын болған, түстен кейін бір 
жарым сағат «сиестаға» кеткен. Яғни, алты жарым сағат 
ұйықтаған. 
     Бірақ бұлардың бәрі эксперимент еді. Ғалымдардың әр 
түрлі ұйқы паттерндерін
58
 зерттей келе, келген қорытын- 
дысы төмендегідей: жеті-сегіз сағат ұйқы – абсолютті қа- 
жеттілік. Дәл осындай уақыт ағзаның толыққанды, дұрыс 
қызмет етуіне қажет. Өйткені ұйқы кезінде біз жай ғана 
тынықпаймыз, жараларымыз жазылып, зақымданған жа- 
сушалар қалпына келеді. Ағза ояу кезінде ешқашан өзін 
емдей алмайды. Сондықтан да ауруханаларда адамды ұй- 
ықтатып тастауға барлық жағдай жасайды. Сергей Фаге
59
 
«Мне 32 года, и я потратил $200 тысяч на «биохакинг» 
деген мақаласында Пенсильвания университетіндегі 
зерттеуді мысалға келтіреді. Онда сегіз сағат ұйқының 
«естен адасып кетпес үшін» міндетті екен дәлелденген. 
Фаге сонымен бірге ұйықтамас бұрын көк түсті блоктап, 
ұйқыға кетерде бөлмені қараңғылап тастауды ұсынады. 
Ал жатын бөлме тым ыстық не суық болмау қажеттілігі 
____________ 
 
54
  Сальвадор  Дали  –  испандық  көркемсуретші,  график,  скульптор,  режиссер  және 
жазушы. Сюрреализмнің ең танымал өкілі. 
55
 эксцентрик – ерекше мінез-құлқымен өзгешеленетін адам. 
56
  Никола  Тесла  –  данышпан  физик,  инженер,  электртехника  және  радиотехника 
саласындағы өнертапқыш. 
57
  Уинстон Черчилль –  көрнекті саяси  қайраткер.  Ұлыбританияның  Премьер-министрі 
(1941-45, 1951-55), Нобель сыйлығының лауреаты (1953). 
58
  паттерн  –  белгілі  бір  контекстегі  стандартты  проблемаға  дәлелденген  эффективті 
шешім 
59
 Сергей Фаге – Биохакингке» 200 000 доллар жұмсаған кәсіпкер. 
 

түсінікті, соңғы жылдары ғалымдар 18–19 градусты оп- 
малды деген қорытындыға келіпті. Ең бастысы, ұйқы 
гигиенасын сақтау үшін белгіленген уақытта ұйқыға 
кетіп, белгіленген уақытта ояну керек. 
     Екіншіден – дұрыс тамақтану. Бұл тақырыпта 
мыңдаған кітап бар. Олардың бәрінің айтатыны бір нәр- 
сеге саяды. Қысқа қайыратын болсақ, қант пен тұзды 
азырақ пайдалану не түбегейлі бас тарту, суды мейлінше 
көп, тәулігіне үш литрге дейін тұтыну. Консервіленген 
тамақтар мен бояғыш концентраттар қосылған жасан- 
ды өнімдерден бас тарту, фастфудты тұтынбау. Табиғи 
өнімдерді рационға көбірек енгізу, оның ішінде, әрине, 
жеміс-жидекке басымдық беру. Алкогольдің зияны тура- 
лы да диетологтардың ойы бір жерден шығады. Ал етті 
шамадан тыс пайдалану ағзаға артық жұмыс екенін естен 
шығарып алатын сияқтымыз. Жаһандық жылынуға қан- 
ша алаңдаулы болсақ та, қазаққа «еттен бас тарт» деп 
айтуға дәтім бармайды. Жақсы жаңалық ет жейтін бол- 
саңыз, жылқының етіне басымдық беріңіз. Онда холе- 
стерин өте аз, тез қорытылады, ал қымыз тіпті қандағы 
холестериннің бәрін шайып шығады. Баяғыда қазақтың 
денсаулығы неге мықты болғанын осыдан-ақ түсіне 
беріңіз. Сондай-ақ отыз күн оразадан бөлек, аптасына бір 
не айына бір рет ашығып тұруды әдетке айналдырсаңыз 
ұтылмайсыз. Төрт сағат сайын, аз порциялармен жеу 
керегін еске салсам артық етпейтін секілді. «Rumi»-ден 
басқа жерде тауыса алмайтын тамағына тапсырыс берме. 
     Үшіншіден – физикалық жаттығулар. Өміріміз тым 
жеңілдеп кетті. Баяғыда ата-бабаларымыз көшіп-қонып, 
атқа мініп, үздіксіз қозғалыста жүрді. Адамзат о баста 
біздің бабаларымыз – көшпенділер сияқты табиғатпен 
етене, бірігіп өмір сүруге жаралған. Бірақ урбанизация 
келді, бәріміз тас қамалдарға бекідік. Төрт қабырғадан 
шыға алмаймыз, жұмсақ диваннан тұрғымыз келмейді, 
аналмалы креслода күніне сегіз сағат тапжылмай оты- 
рамыз. Мұның бәрі – организм үшін шок. Әр дене мү- 
шеніз бұл жағдайларға әр түрлі деңгейде қарсылығын 
білдіреді. 
 

 
186
 
Сондықтан ауырмаудың бір жолы – физикалық белсен- 
ділікті сақтау. Әрине, қазір жаттығу залына баруға уақыт 
жоқ. Сондықтан да HIIT (high intensity interval training) 
трендте. Бұл әдістеме жайында ақпаратты да, жаттығу- 
ларды да YouTube-тан таба аласыз. Оның авторларының 
айтатыны: он минут болса да, барынша күш салып жат- 
тықсаңыз, нәтижесі көп күттірмейді. Ал жалпы, көбірек 
жаяу жүруге, таңертең жаттығу жасауға не жүгіруді әдет- 
ке айналдыруға тырысыңыз. Иә, «биохакинг» деген – өте 
заманауи, жаңашыл болып естілгенімен, бәріміз мектеп 
қабырғасында үйренген қарапайым қағидалар. Әттең, 
есейе келе сол сабақтарды естен шығарып аламыз... 
     Эмоционалды интеллект. Қазақтың тәрбиесі жақ- 
сы, бірақ кейде көңіл күйді басқаруды үйретпей ме деп 
қаласың. Әйтпесе неге көпшілік жерлерде даяшылары 
жұлқынып, сатушылары сілкініп отырады? Бұл дегенің 
біздің табиғатымызға қарсы. Бәріміз бала кезімізден бір 
нәрсені көріп өстік. Ол
 
– қонақжайлылық. Қонақ кел- 
генде ішкен асымызды жерге қойып, қолымызда бар ең 
бағалы нәрсені алдына тосамыз. Мен осы қонақжай- 
лылықты «Rumi»-ге сипат етіп алдым, басқа құпия жоқ. 
«Starbucks»-тағы адамдар неге жылы ұшырап тұрады? 
Олар «Starbucks»-та жұмыс істейтіндіктен емес. Керісін- 
ше Starbucks онда осындай жылы жүзді адамдардың жұ- 
мыс істейтіндігінен ашық-жарқын болып көрінеді. 
     Ақылды адамдар айтады, егер дұрыс команда жинай 
алмасаң, қаржылық табысқа да жетпейсің дейді. 
     «Rumi»-де ең кәсіби даяшылар болмаса да, олар мей- 
iрiмдi. Бұл көзқарасты біз «Starbucks»-тан алдық. Оның 
негізін қалаушы Говард Шульцтен
60
 былай сұрапты: «Өз 
қарамағыңыздағыларды жымиып тұруға қалай үйрет- 
тіңіз?». Сонда Шульц: «Біз күле білмейтін адамдарды 
жұмысқа алмаймыз» деп жауап берген екен. Менің ұста- 
нымым да сол, жаңа персоналды жинағанда, олардың 
қайырымдылығына қараймын. Даяшы болам деп бетін- 
____________ 
60
 Говард Шульц – америкалык бизнесмен, «Starbucks» директорлар кеңесінің төрағасы 
және компанияның жоғары лауазымды тұлғасы. 
 

де безеуі бар жігіт те келді, алайда, ол мейірімді болса 
жеткілікті. Ол үстіңе шай төгіп алуы мүмкін, бірақ шын 
өкініп, кешірім сұрағанда, сен оны түсініп, кешіре ала- 
сың. «Бізге жұлдыздардың командасы керек емес, жұл- 
дызды команда керек» дегенді жиі қайталаймын. Және 
осыны айтқанда, «Жұлдыз» деп эмоционалды интеллек- 
тісі бар адамдарды айтамын. 
     Егер көңілді адаммен кездессең, қандай сезімде бо- 
ласың? Өзің де қуанып қалмайсың ба? Дәл солай, егер 
сен өзіңді көңілді ұстасаң, өзгелер де сенің жаныңа үйір 
болады. Жалпы, менің ұстанымым: жақсы сөйлеу ке- 
рек. Жақсы нәрсе айтпасаң, ештеңе айтпайақ қой. Айна- 
лаңдағы адамдарға мұқият зер салып жүр. Өйткені адам 
өзінің ойы мен пікірін ылғи да сөзбен жеткізе бермейді. 
Ол оның бет қимылында, жестінде, мимикасында жа- 
зылып тұрады. Осыны оқи білсең, өмір сүру жеңілдей 
түседі. Өзіңе де, өзгелерге де көбірек пайда әкелесің. 
     Уэйн Дайер
61
 айтады: «Сезім дегеніміз ара-тұра сізге 
келіп қонатын эмоциялар емес. Бұл – біз өзіміз таңдайтын 
реакциялар. Егер эмоцияларымызды игере алсақ, өзімізді 
көп қатерден сақтай аламыз». Баяғыда, Сократ айтып 
кеткен: «Адам өз ойларын басқара алады, ал эмоциялар 
ойлардан туады». Демек, адам өзінің ойында, эмоция- 
сын да басқара алады. Оның миы, жүрегі, өз таңдауымен 
ғана әрекет етеді. Басқа ешкім оған әмір жүргізе алмай- 
ды. Егер біреу саған «мен сені сүйемін» десе, ол адам кез 
келген сезімде болуға ерікті, бірақ сені сүюді қалады де- 
ген сөз. «Қаным басыма тепті» десе, кез келген реакцияға 
ерікті, бірақ өзі ашулануды таңдады деп қабылдау керек. 
     Осыны түсінуді эмоционалды интеллект немесе әлеу- 
меттік интеллект дейді. Өз эмоцияларын басқара алу, өз- 
гелердің эмоцияларын оқи алу және дер кезінде қолдау 
білдіре алу. Мұның бәрі адамды жеңіске жетелейтін ең 
маңызды факторлардың қатарында. 
     Практикалық интеллект. Білім алған дұрыс. IQ-ді 
көтерген дұрыс. Қалай болғанда да, IQ-і жетпiске тең 
____________ 
61
 Уэйн Дайер – америкалық жазушы, оқытушы, өзін-өзі дамытуды насихаттаушы. 

 
188
 
адам мен IQ-і жүз отызға тең адамның жеңіске жету коэф-
фициенті  бірдей  емес.  Бірақ  жалпы  интеллектімен  бірге 
практикалық интеллект деген болады. Біздіңше айтқан- 
да – өмірді білу. Қоғамды білу. Керек жерде, керек адамға, 
керек сөздерді айта білу. Өмірді білу деген – ынжық бол- 
мау, өз ойыңды айта білу, өзіңе керектіні ала білу, саған 
керек нәтиже болатындай дұрыс сөздерді қолдана білу. 
     Практикалық интеллект шығармашылық адамдарын- 
да, интеллектуалды орталарда кемшін болады. Мұның да 
түсіндірмесі бар. Әдетте өздерінің біліміне тым сенімді 
адамдар, дүниенің кейбір заңдылықтарын қабылдаудан 
бас тартып жатады. Бірақ дүниенің заңдылықтарын еш- 
кім өзгерте алмайды. Өзіңді осы дүниеге бейімдеп, мі- 
незіңді, реакцияларыңды басқара аласың. Мұның қажет- 
тілігін келесі мысалдардан анық көруге болады 
     Канадалық попсоциолог Малкольм Гладуэлл «Гении и 
аутсайдеры. Почему одним все, а другим ничего?» (Out- 
liers: The Story of Success) деген кітабында өте ақылды 
екі адамды мысалға келтіреді. Бірі – Кристофер Ланган, 
IQ-і жүз тоқсан беске тең, гений. Қатардағы адамның 
IQ-і 100-ге жақын, Эйнштейндікі 150 шамасында болған. 
Оныкі – 195. Алты айында сөйлеген, үш жасында әзіл- 
сықақ бағдарламалар тыңдап, өз бетімен әріп таныған, 
бес жасында Құдай туралы сұрақтар қоя бастаған, ал 
америкалықтарға міндетті САТ емтиханын тапсырғанда, 
емтихан үстінде қалғып кеткеніне қарамастан, ең жоға- 
ры балл алған. Бірақ осы данышпан, екі университетке 
тапсырып, екеуін де бітіре алмаған, дұрыс жұмыс тап- 
паған, көп жағдайда қара жұмыс істеп күн көрген. 
     Неге? Гладуэлл мұны «Ланган парадоксі» деп атайды. 
Өйткені, дисфункционалды отбасынан шыққан, ішкіш 
анасы мен өгей әкесінен таяқ жеп өскен, жұдырық ала 
жүгірмесең таяқ жегізетін көшеде ер жеткен ол, жай ғана 
ойын жеткізе алмайтын болған. Ол бірінші универсиеті- 
нен анасының қаржылық форманы дұрыс толтырмағаны 
үшін шәкіртақыдан қағылып, сол себепті шығып қалады. 
Екінші университетінен көлігі сынып, ақша таба алмай, 
 
 

екі қаланың ортасында жүруден шаршаған соң шығып 
қалады. «Екі жағдайда да оны тұрмыс тежеді. Бірақ тұр- 
мыстың арғы жағында адамдарға деген сенімсіздік, ішкі 
қарсылық «бәрібір ешкім көмектеспейді» деген ой тұр- 
ды» дейді Гладуэлл. Мүмкін, оныкi де дұрыс шығар. 
     Роберт Оппенгеймер деген тағы бір генийді мысалға 
келтіреді. Ол да оңай шағылатын жаңғақ емес, тек, сту- 
дент кезінде жетекшісіне қаны қайнағаны соншалық, 
улап өлтірмек болады. Мұнысы мәлім болып, үлкен шу 
шығып, университеттен шеттетіледі. Ал енді осындай 
«мінезі тұрақсыз тип», біраз жылдан кейін атом бомба- 
сын зерттейтін жобаның басқарушы қызметін иеленеді. 
Қалайша? Жай ғана, ол өзіне керек жауапты ала ала- 
тын, өзгелерге керек жауапты бере алатын адам болған. 
Психикасының дұрыстығына күмәні бола тұра, адамдар 
оның сенімді жауаптарын естігенде позицияларын жұм- 
сартады екен. 
     Бірінші жағдайда біз «дүние қатыгез» деп санап, 
ішкі қарсылығының кесірінен бәрінен құр қалған адам- 
ды көреміз. Екіншісінде эмоционалды тұрақсыздығына 
қарамастан, өзіне қажет кезде ортаға бейімделе алатын 
адамды көреміз. Әрине, екіншісінің есте қаларлықтай 
карьера жасап, едәуір жеңістерге жеткені айтпаса да 
түсінікті. Бұдан шығатын мораль: дүниені өзгертем деп 
әуре болма, дүниедегі өзіңді өзгерт. Бұдан келіп шығатын 
қорытынды, адамның қабілеті мен білімі ғана емес, оның 
қалай ойлайтыны маңызды. Әрі қарай адамның жеңіске 
жету үшін шартты ой паттерндері туралы айтқым келеді. 
     Ширақтық. «Практикалық интеллектінің» бір аспек- 
тісі бар. Қазақта оны «ширақтық», «пысықтық» дейді. 
Десе де «пысық» деген сөзге көзқарас екіұдай. Пысық 
десе – бәріне үлгереді, жылдам істейді, жолы болғыш 
жеңіске жеткіш деген сөз. Және «пысықай» десе – жүр- 
мейтін жері жоқ, кіріспейтін ісі жоқ, бірақ ештеңені 
соңына дейін жеткізбейді деген мағына береді. Бұл – 
жағымсыздау анықтама. Жалпы, бізде пысық адамнан 
гөрі момын адамды мысалға көп келтіріп, амбициядан 
гөрі ұяңдықты насихаттай ма деп қорқам. Менінше, осы 
 

 
190
 
қатынасты өзгерту керек. Орыстар «предприимчивость» 
дейтін қасиет туралы айтып отырмын. Осы мағынадағы 
пысық болудан қорықпа. Ширақ бол. Уақыт соны талап 
етеді. Өзіңе берілген бір ғана өмірді лузер болып өткізуге 
құқың жоқ. Сондықтан етiң тірі болсын. 
     Владимир Познер
62
 сегіз жасында газет тасыған 
(«Прощание с иллюзиями»). Ричард Брэнсон
63
 он екі жа- 
сында Рождествода сату үшін шырша өсірген. «Теряя не- 
винность» (Losing My Virginity: The Autobiography) деген 
кітабында ол өзі өсіріп жатқан шырша бұтақтарын қоян- 
дар қырқып кеткенін айтады. Сонда ол, қояндарды ұстап 
алып, көршілеріне сатып, бәрібір ақша жасапты. 
     Өз басым ең алғашқы табысымды 2000 жылдары тап- 
тым ғой деймін. Базарға шығып, шырша сатқаным бар 
еді. Он төрт жасар бала үшін 2000 теңге деген әжептәуір 
ақша болатын. Сол ақшаға өзім армандаған кроссовки са- 
тып алғаным есімде. Анама сол кезде маған жұмыс істеу- 
ге рұқсат бергені үшін әлі күнге дейін алғыс айтамын. 
Өйткені өзінің 14 жасар баласы базарда шырша сатып 
жүргені оған аса ұнай қоймағаны анық еді. Ең бастысы, 
ол маған кедергі келтірген жоқ, қайта жұмыс істегенімді 
қолдады. 
     Талай жылдан кейін, Алматыда кофейняда отырып, 
тоғыз жасар Стас деген баланы көрдім. Ол ойыншық 
сатып жүр екен. Әдетте демалыс орындарында қайыр- 
сұрайтындарды аса ұнатпаймын. Ал бұл баланікі қайыр 
сұрау емес, адал еңбек еді. Баланы шақырып алып, 3000 
теңгеге ойыншық сатып алдым (4000 теңге деп тұр екен, 
саудаласып, бағасын түсірдім). Сол балаға қарап, қуан- 
дым. Алақан жаймайтынына, салфетка мен қалам сияқты 
ұсақ-түйек емес, кәдімгідей қомақты тауар жинай алға- 
нына риза болдым. Қоржынында бағасы он мың теңгеге 
дейінгі қымбат ойыншықтар да бар еді. Енді ойлап қа- 
расаң, бұл бала сол ойыншықтың бәрін бір жерден алды 
___________ 
62
  Владимир  Познер  –  кеңестік,  америкалық  және  ресейлік  журналист,  тележүргізуші. 
Ресейлік телевизия академиясының 1-президенті . 
63
  Ричард  Брэнсон  –  британдық  кәсіпкер,  «Virgin  Group»  корпорациясының  негізін 
қалаушы, Ұлыбритания ең бай азаматтарының бірі. 
 

ғой? Бәрін сатып алуға ақшасы жетуі неғайбыл. Демек, 
біреуді (ол әжесі болса да) көндіріп, сендіріп, жалға алға- 
ны анық. Осы шаруамен айналысуға рұқсат ала алғаны 
(тіпті ата-анасынан болса да) да анық. Қарап отырсаң, 
оның осы кафеге дейінгі жолының өзі жолсыз жерде жол 
іздей алатын ширақтығын көрсетеді. Баланың жеңілдің 
асты, ауырдың үстімен жүруге тырыспайтынына, қазір- 
ден бастап жұмыс істеуден қашпайтынына риза болдым. 
     ҰБТ алғаш шығып жатқан кез еді. Бірде танысым келіп: 
«ҰБТ деген жақсы тема, тест кітаптарын басып шығарса, 
демде өтіп кеткелі тұр», – деді. Маған айтқан себебі, ма- 
мам ол кезде білім беру саласында істейді. «Мамаңмен 
сөйлесiп көр». Бірден қызығып кеттім. «Мама, мен осы- 
лай бизнес жасайын», – дедім. 67 мың теңге керек еді. 
Сұрап едім, бермеді. «Балам, мені мұндайға араластыр- 
ма. Қызметімді, абыройымды ондай нәрсеге қолданбай- 
мын», – деді. «Жақсы». Бардым да, буфеттегі әпкеден 100 
доллар, өзім киінетін бутиктен 200, тәрбиешіден жетпе 
генін алып, бизнеске кірістім. Он күнде 83 мың теңге пай- 
да таптым. Үнемі кітап әкелетін болдым. Апталық табы- 
сым жүз мыңнан кем емес. Ол кезде көп ақша. Қазір мен 
туралы: «Он тоғыз жасында алғашқы миллионын тап- 
қан», – деп жатады. Алғашқы миллион сол кезде келген. 
     Мұны неге айтып отырмын? Жылап-сықтап отырған- 
ша бірдеңе істеу, әрекет етуді, жоқ жерден мүмкіндіктер 
жасауды бағалаймын. Мүмкіндікті күтіп отырмайтын, 
өздері жасайтын адамдар міндетті түрде жеңіске жетеді 
деп сенемін. Еңбектің қадірін неғұрлым ертерек түсінсе, 
соғұрлым табысты болады. 
     Рухани интеллект. Шамиль Аляутдинов айтқан «ру- 
хани білім» туралы айтуға құқылымын деп ойламаймын. 
Дін туралы қай деңгейде ізденуді әркім өзі шешсін. «Ру- 
хани білім» дегенді мен басқаша түсінемін. Бұл – өзіңнің 
рухыңды, ішкі ойлау жүйеңді басқара алу. Бұл дегенің 
өте көп ұғымды сыйдырады. Ол – позитив ойлау, өз ойы 
мен ісі үшін жауапкершілік ала білу, өзіне және Құдайға 
деген сенім, т.б. 
 
 

 
192
 
     Біртіндеп баяндайын. 
     Позитив. Кез келген тұлғаның өзін дамыту тренингі- 
не барсаң, позитивті ойлаудың қажеттілігі туралы айта- 
ды. Өйткені, ең күшті материя – адамның ойы. Ал ойың- 
ды өзің ғана түзей аласың. Демек, сен өзгермей ештеңе 
өзгермейді. Жалғыз проблема – өзіңсің. Жалғыз шешім 
де өзіңсің. Мысалы, «Лада Калинаға» мініп алып, жол 
ережесін сақтамайтын адамдар, өздерінде осындай көлік 
болған соң жолды кесіп өтеді. Олар жолда тәртіп сақта- 
майтындықтан, сондай көлік мінеді. Ең алдымен адам 
ның ойын өзгерту керек. Егер ойлау жүйеңді өзгертсең, 
бәрі өзгереді. Ой тағдырыңызды жасайды. Стивен Кови 
мұны парадигма дейді. Осы парадигма, демек өмірге де- 
ген қатынасың, ішкі мотивің позитив болу керек. 
     Хэл Элродтың бестселлерге айналған «Магия утра. 
Как первый час дня определяет ваш успех» (The Miracle 
Morning. The NotSoObvious Secret Guaranteed to Trans- 
form Your Life) деген кітабы бар. Талай адамға ұсындым, 
оқығандардың ішінде ұнамады дегені болған жоқ. Сол 
Элродтың қайталайтын бір қағидасы: «Күнде таңертең 
өзіңізге позитивті көңіл күй белгілеңіз» дейді. «Бүгін 
жоспарымның бәрі орындалады», «Уақытқа баймын». 
Осылай позитивті ұйғарымдарды жиі-жиі қайталай беру 
керек. Бұл бір сектанттардың әрекеті сияқты көрінуі 
мүмкін, бірақ өзін дәлелдеген әдіс. 
     Психосоматикалық медицинаның негізін қалаған 
француз психологі Куэнiң жеңісі сол – ол пациенттерін 
күн сайын «Мен күн сайын жақсы болып барамын» деп 
айтуға мәжбүрлейді екен. Нәтижесінде шынында да 
олардың жағдайы жақсарады. Плацебо эффектісі дегенді 
бәріміз білеміз. «Сауығып кетемін» деп сеніп ішкен адам 
іші қуыс «дәріден» де айығып кетеді. Ең басты шарт, 
адамның сол «дәрінің» пайдалы екеніне сенуі ғана. Енді 
мынаған қара. Кейде кәсіби медицина жаза алмаған 
дертті емделушінің өзі сеніп барған балгерлер емдеп 
жібереді. Мұнда да көбіне емдеуші емес, емделушінің 
ойы маңыздырақ. 
 
 

     Осының бәрі – 1882 жылдан 1910 жылға дейін 
Францияның Труа деген қаласындағы кішкентай 
дәріханада жұмыс істеген Эмиль Куэнiң анықтағаны. Ол 
адамның санасы, дәлірегі, бейсанасының қаншалықты 
ықпалды екенін шегелеп кетті. «Мен жетемін!» деп 
қайталаған адамның дегеніне жетпеген жерін көргем 
жоқ» дейді ол. «Қай істі бастағанда да қолыңыздан 
келетініне сеніңіз, сонда жартылай дегеніме жеттім деп 
есептей берсеңіз болады». АҚШ-тың 32-президент 
Теодор Рузвельттің сөзі . 
     Брайан Трейси айтады: «Өмірдің ең маңызды саба- 
ғы – ол сіздің қаламайтын дүниеңіз туралы айтпау және 
ойламау». Тек қана саған керек, өзің қалайтын дүниені 
айт. Мүмкін, қазір ауылда шығарсың, бірақ Астанада 
тұрғың келетін шығар. «Астанада тұрамын» де. «Ауылда 
тұрмаймын» деме. «Болмай қалса...» емес, «болып кетсе» 
дегенге дайын бол. Нейромаркетинг данышпандары 
«болымсыз шақта сөйлеуге тыйым салады. Темекі 
шекпеңіз», «Дәретхана қағазын тастамаңыз» деген 
ескертпелерге қарашы. Кішкентай балаға «балшықты 
баспа» деген сайын басады емес пе? Сондықтан 
да «Rumi»-дің дәретханаларына «Бұл дәретхананы 
кішкентай балалар да пайдаланады» деген жазу қойдық. 
Меніңше, бұл «Не курить, не сорить» дегеннен гөрі жақ- 
сырақ әсер етеді. «Ма», «ме» болымсыз жалғауымен 
берілген тапсырманың ешқашан орындалмайтынын та- 
рих та, психология да көрсетіп отыр. Яғни, тілекті де бо- 
лымсыз жалғаумен айтудан тартын. 
     Позитивті сөйле, өмірдің өзі позитивті нәтижелерді 
көбірек ұсынады. Мұны Американың ең ауқатты бес 
жүз адамының өмірбаянын сараптаған Наполеон Хилл
64
 
да дәлелдеді. Бернард Шоу: «Адамдардың көпшілігі 
жан-жағына қарайды да, «неге?» деп сұрайды. Мен жан- 
жағыма қараймын да, «неге болмасқа?» деймін. Бұл 
дүние мүмкіндіктерге толы. Әр минутта жаңа мүмкіндік 
сен тосып тұр, әр қадам жаңа мүмкіндіктерді ашады. 
____________ 
64
 Наполеон Хилл – америкалык жазушы, журналист, психолог. 
 

 
194
 
     Заманауи әлеуметтік зерттеушілердің бірі, композитор 
Бенджамин Зандер Тед лекциясын бергенде (The transfor- 
mative power of classical music) мынадай нәрсе айтады. 
XX ғасырдың басында Британиянын аяқ киім шығарушы 
екі компаниясының өкілі Африкаға барыпты. Нарықты 
кеңейткісі келіп, экспортқа шығара алатын жаңа аландар 
іздеген ғой. Бір аптадан кейін бірінші саудагер Манчес- 
терге телеграмма жолдайды, «Келгенім бекер болыпты. 
Мұнда аяқ киім сата алмаймыз, Африкада адамдар мүлде 
аяқ киім кимейді екен» дейді. Дәл соның ізін ала, екін- 
ші өкілі жеделхат жіберіпті: «Ғажай! Шексіз мүмкіндік- 
тер! Африкада екiм әлі аяқ киім кимейді екен!». Қарап 
отырсаңыз, екеуінікі де дұрыс. Мүмкіндікті көргісі кел- 
ген адам оны көреді, ал көргісі келмеген адам кедергіні 
көреді. 
 
 
 
 
Осы (QR кодты сканерлеп, композитор Бенджамин 
Зандер Тед лекциясын көре аласың 
 
Экономист, XX ғасырдағы ең әйгілі менеджмент тео- 
ретигінің бірі Питер Друкер айтады: «Эффективті адам 
проблемаларды ойламайды, ол мүмкіндіктерді ойлайды. 
Олар мүмкіндіктерін суарып, проблемаларды шөлдетіп 
ұстайды. Мүмкіндіктерге зейін қойғанда проблемалар 
өздері-ақ қанша жөнеледі. Өйткені проблемалар мүмкін- 
діктерден қорқады». 
     Өзінді өзгелер сыйлайтын, құлақ, асатын, пікірін баға- 
лайтын адаммын деп есептесең, уақыт өте келе шынында, 
да сондай адамға айналасың. Мүмкін, бәрі сен қалаған- 
дай емес, кедергілер көп шығар. Мүмкін, бүкіл дүние 
саған қарсы шыққандай сезімде болатын шығарсың. 

Бірақ өзіңді алда. Бәрі жақсы сияқты кейіп таныт. Сон- 
да бәрі жақсара түседі. Өмірді театр деп те, спорт деп те 
қарауға болады. Бірақ спорттан айырмашылығы – сенің 
жаттықтырушың өзің ғана. Сырттан біреу келіп көңіл 
күйіңді көтеріп бермейді. Өзіңе деген сенімді де өсірмей- 
ді. Өзің ғана осының бәріне жауаптысың. 
     Oйды басқару. Виктор Франкл, концлагерьден өткен 
әйгілі психиатр, былай дейді: «Адамнан бәрін тартып 
алуға болады, оның еркінен басқа». Адамды түрмеге қа- 
мап қоюға болады. Бірақ түрмедегі өмірді қалай қабыл- 
дайтынын басқара алмайсыз. Оны өлтіруге де болады. 
Бірақ өлімге қатысты пікірімен ұстанымын тартып ала 
алмайсыз. Кез келген жағдайда оны қалай қабылдауды 
таңдай аламыз. Және бұл – түпкі еркіндік. Әлем сіздің 
ғана қарым-қатынасыңызбен өлшенеді. 
     Бұл шындығында тым жаңа түсінік емес. Сократ пен 
оның ізбасарлары қалаған философиялық мектеп, «адам 
өзін тани алады, өзінің сенімдері мен құндылықтарын 
өлшей алады» дейді. Және «адам өзін өзгерте алады, 
өзінің сенімдерін өзгерте алады, демек эмоцияларын 
да өзгерте алады. Өйткені біздің эмоцияларымыз біздің 
сенімдерімізден туады». Тағы бір қағидасы: «адамдар са- 
налы түрде ойлау, сезіну мен әрекет етудің жаңа жолда- 
рын әдетке енгізе алады». Бұл адамды құдіретті болмаса 
да, қуатты жаратылысқа айналдырады. 
     Ануар Садат, Мысырдың бұрынғы президенті, көп 
жылдар түрмеде отырды. Қол қусырып отырған жоқ, 
ойланды, кітап оқыды, рухани, психологиялық тұрғыда 
өзін қанаттандырды. Сонда ол мына ойға келіп тіреледі: 
«Өзінің ойлау жүйесін өзгерте алмаған адам, басқа еш 
нәрсені өзгерте алмайды, демек, прогреске ешқашан жет- 
пейді». Осы ойды түсініп, түйгеннен кейін, ол түрмеден 
шықты да, біраз жылдан кейін президент болды. Мысыр 
дың саясатын өзгертті. 
     Екі адамның қайсысы көбірек жеңіске жетеді? Көбірек 
талаптанған адам. Көбірек жеңіс туралы ойлап, көбірек 
соны қалаған адам оған көбірек күш жұмсайтыны да 
анық. Бәрі ойдан басталады. 
      

 
196
 
     Сен қазір кімсің? Оған өзің ғана жауаптысың. Егер 
анау бір кітапты оқымасаң, ана бір адамға анау бір сөзді 
айтпасаң, анау жерде анау күні болмасаң, сен осы адам 
болмас едің. Салдар әр түрлі болуы мүмкін, себеп – өзің 
ғана. Өзіңді, өз қарым-қатынасыңды өзгертсең, болашақ 
басқа бір салдарға әкелуі мүмкін. Мүмкін ғана емес, 
әкелетіні анық та. Осы жерде өте маңызды концепцияға 
келіп тоқтаймыз. Ол – жауапкершілік. 
     Жауапкершілік. Арман мен мақсат туралы жоғарыда 
айттық қой. Бұл екеуінің тағы бір елеулі айырмашылығы 
бар. Армандағанда бәрі тамаша, таңғажайыптардың бәрі 
өзінен-өзі болып жатады. Мақсат үшін сен жауаптысың. 
     Брайан Трейсидің «Максимума Достижение. 12 прин- 
ципов» деген кітабы былай басталады: «Баяғыда бір тау- 
дың бөктерінде данышпан қария тұрыпты. Оның білмей- 
тіні жоқ екен, билеушілер де, саудагерлер де, бәрі соның 
алдына келіп сұрақтарына жауап іздесе керек. Сол таудың 
етегінде кішкентай ауыл бар екен дейді. Бұл ауылдың ба- 
лалары шалға сұрақ қоюды әдетке айналдырған. Қария- 
ның кез келген сұраққа жауабы бары оларды ойландыра- 
ды. Шал жауап бере алмайтын бір сұрақ қояйық дейді. 
Күндердің күні балалардың бірі, Арам: «Данышпанды 
жерге қарататын сұрақ таптым», – дейді. Қолына кішкен- 
тай құсты қысып ұстаған ол: «Шалдан мына құс тірі ме, 
өлі ме деп сұраймын. Егер өлі десе, жібере саламын. Тірі 
десе, өлтіре саламын. Не десе де, оныкі дұрыс болмай 
шығады», – дейді. Балалардың бәрі шуылдасып, Арамды 
ортаға салып, шалға келеді. Сосын жаңағы бала: «Міне, 
қолымда құс бар, ол өлі ме, тірі ме?», – дейді. Оның 
көзіне қарап мысқылдаған Шал: «Арам, ол сенің қолың- 
да», – депті. 
     Мен осы шалмен келісемін. Сенің әр әрекетің жаңа 
мүмкін болашақтарды тудырады. Өміріңде болып 
жатқан барлық нәрсеге өзің ғана жауаптысың. Мемле- 
кетті кінәлама. Ата-анаңды кінәлама. Бауырларыңды, 
достарынды кінәлама. Ұстаздарыңды кінәлама. Әсіресе 
бастығын мен әріптестеріңді кінәлама. Өйткені басқаны 
 

таңдай алмасаң да, жұмысты таңдайтын өзің. Кім бола- 
тыныңды өзің шешесің. Тағдырыңды қолмен жасайсың. 
Сен өз өміріңнің бағбанысың. 
 
 
 
 
Осы QR кодты сканерлеп, Алан де Боттонның 
дәрісін көре аласың 
 
     Self help кітаптардың бәрінің айтқысы келетіні де осы. 
Алан де Боттон
65
, өзінің алты миллион рет қаралған Жеңіс 
туралы тед дәрісінде (A kindler, gentler philosophy of Suc- 
cess, https://wwwted.com/talks/alain de_botton_a kinder 
gentler philosophy _of_success/upnext?language=en) мына- 
ны айтады. Осыдан төрт жүз жыл бұрын кедей адамды 
unfortunate дейтін. Яғни, жолы болмаған, Құдайлар, не 
әйтеуір бір жоғары күштердің бұйрығымен кедейлік- 
ті арқалап жүруге мәжбүр жандар. Қазір кедей адамды 
loser деп атайды, демек, жоғалтқан, қолында барынан 
айырылып қалған. Және осы екі сөздің арасындағы ай- 
ырмашылық адам психологиясының төрт жүз жылдық 
даму эволюциясын көрсетеді. Біздің жеңіске жеткен 
жетпегенімізге бұрын Құдай жауапты деп ойласақ, қазір 
өзіміз жауаптымыз деген тоқтамға келдік. 
     Бір орнында тұрған көліктің кілтін бұрап, газды бас- 
саң, ол орнынан жылжиды. Дәл солай сенің өмірің де өз 
әрекетіңді күтеді. Кез келген мақсат жауапкершіліктен 
басталады. Бұл менің өмірім, оны қалай сүретінім өзіме 
байланысты, мынау менің мақсатым, оған жетуім өзімнің 
қолымда. Адам осылай, өз өмірі үшін жауапкершілік 
алуы керек. 
____________ 
65
 Алан де Боттон – британдық жазушы, философ. 
 

 
198
 
     Өзің ойлашы, мемлекетті сынағаннан, билікті жаман- 
дағаннан тұрмысы түзелетін болса, осы уақытқа дейін 
қазақтардың бәрі баяғыда миллионер болатын еді ғой? 
Аяқты аспанға асып қойып, тағдырға шағым айтып жата 
беруге болады, одан не өзгереді? 
 
Тек қана әрекет, саналы әрекетің сені жақсы өмірге 
жетелейді. Жақсылық өзінен-өзі бола қалады, бақ құсы 
келіп басыма қона салады деп күту әбестік. Өзінен-өзі 
ештеңе де болмайды. 
 
     Тағдыр деген тылсым. Тағдырды жаратқан Құдай 
сені де жаратты. Өмірге керектің бәрімен қаруланды- 
рды. Ақыл-ой, сана берді, тылсымның бәрін сезетін 
жүрек берді, шешім қабылдап, іске кірісетін ерік берді 
Күндердің күні әкімдік үй бере салады деп күтіп жүруге 
болады. Сөйтіп, қартайғанша пәтер жалдап, қартайған- 
да далада қалуға да болады. «Біздің де қолымызға қарға 
саңғыр» деп, өмір бойы күтіп жүре беруге де болады. 
Бірақ тек қана Құдайдың сәтін күтіп жүре беру аз. Оған 
дайындалу керек. Әзір болу керек. Өмірдің беретіні тым 
көп. Алла сондай жомарт. Тек қабылдауға дайын бол. 
     Осыны түсінбей, бірақ интуитивті түрде бірдеңені 
түртпектеп, ылғи да алға жылжитын адамдар болады. 
Түсініп, саналы түрде таңдау жасайтындарда бар. Осы 
екі топ дүниені алға жылжытады. Жаңалықтар ашады. 
Марсқа ұшады. Өзге ғаламшардан адамзатқа мекен із- 
дейді. Өз бетімен жүретін көлік шығарады. Айфон ойлап 
табады. Фейсбукты ойлап табады. Жеңіске жетеді. 
 
Бірдеңені іздеп, тырысып, тырмысып жүретін адамдар 
көбірек табысқа жетеді. 
 
Кәсіпкер емес, тырыскер дейтінім де содан. Кейде жа- 
уапкершілік маған әлемдегі ең маңызды қасиет сияқты 
көрінеді. Және, байқауымша, адамдардың көпшілігі со- 
лай қабылдайды. Егер өз өміріңе жауапкершілік алсаң, 
өз қателігіңе жауап беруден қорықпасаң, қоғам да мұны 
құрметтейтін болады. 

     Олай дейтінім, 2017 жылы Алматыда күтпеген жерден 
жағымсыз оқиға болды. 23 қыркүйек, сенбі күні 35 адамға 
арналған палау, салат, жасымық сорпасы секілді көлемді 
тапсырыс түсті. «Достық» даңғылындағы «Rumi» мей- 
рамханасы мен Абай даңғылындағы «Мәдени» асхана- 
сын біріктіріп, тапсырыс берген мекенжайға жеткізген 
едік. Кейінірек бес адамның тамақтан уланып, ауруха- 
наға түскені мәлім болды. Ести сала ауруханаға бардық. 
Бәрі де көп ұзамай жұмыстарына шығып кетті. «Rumi» 
мен «Мәдениге» келіп, 1300 адам дәл сол тағамдардың 
350 порциясына тапсырыс берген екен. Бірақ олардың 
ешқайсысынан шағым түскен жоқ. Сондықтан біздің 
топшылауымызша, кінәрат тағамдарды сатып алғаннан 
кейін дұрыс сақтамаудан болды-ау деп жобаладық. Осы- 
ны ескерген зиян шегуші тарап та бізге кінә артпады. 
     Қалай болғанда да СЭС өкілдері келіп, жағдайды 
анықтау үшін тексеріс жүргізді. Олардың тапқан міні 34 
сағаттың ішінде жойылды. Тіпті талап етілмесе де, қай- 
тадан дезинфекция жасап жібердік. Бұл біз үшін өте қо- 
лайсыз жағдай болды. Өйткені осындай инциденттердің 
алдын алу үшін талап етілгеннен де жиі анализ жасай- 
мыз, қызметкерлерімізді оқытамыз, қадағалаймыз. Осы- 
ның бәрін ескере отырып, әлеуметтік желілерде пост 
жаздым. Жағдайдың бәрін болған күйінде түсіндірдім. 
Мен айтпасам, сол желідегі адамдардың, біздің тұрақты 
және потенциалды қонақтарымыздың көбі сол жағдайды 
естімес те еді. Бірақ біз барынша тұнық бизнес жүргіз- 
гіміз келеді. Мүмкін, ол қымбатқа түсер, бірер қонақтар- 
ды жоғалтып та алармыз. Бірақ шындық қымбат. Әри- 
не, кінәліні басқа жақтан іздеп, өзімізді судан ақ, сүттен 
таза деп жариялауға да болатын еді. Бірақ біздің кінәлі 
болуымыз құрығанда бір пайызға мүмкін болса, ақауды 
өзімізден іздейміз. Өзімізге прокурор, өзгелерге адвокат 
болғымыз келеді. Керісінше емес. Біз дәмханаларымыз- 
ды қайталап тексереміз, СЭС қызметкерлерін өз еркіміз- 
бен шақырамыз. Кемшіліктерімізді көрсетсін. Қажеттілік 
болса, ескертпелерді түзету үшін уақытша «Rumi»-ді жа- 
 
 

 
200
 
уып та қоя аламыз. Әрине, ақша тапқымыз келеді, бірақ 
қонақтарымыздың денсаулығы бәрінен де маңызды. Осы 
жағдайларды түсіндіргенде, желі қолданушылар «Rumi»- 
ді тіпті көтеріп әкетті. Өйткені жауапкершілік деген – 
бәріміз де бағалайтын қасиет. 
     Өзіңе сену. «Ғажайып оған сенгендердің ғана уысына 
түседі. Өз күшіне сене алмайтын адамның жеңіске жетуі 
мүмкін емес». Дени Дидроның сөзі. «Көп адамның өзі 
ғажайыпқа айналудың орнына сырттан келетін сиқырды 
күтіп жүретінін байқаймын. Бұл дұрыс емес». Жетімдер 
үйінен шығып, бүкіл әлемге танылған, өзін дамыту бой- 
ынша әйгілі тренерлердің бірі, бірқатар бестселлерлердің 
авторы Уэйн У.Дайердің пікірі. 
     Кеңестік қыспақ күндерді есіне алған Мұхтар Маға- 
уин бiрде былай дейді: «Сол тар күндердің өзінде күш 
берген немене? Сенім болса керек. Өзіңді өте жақсы 
көретін едің. Мен жазбасам, қазақ әдебиеті тұралап қа- 
лады, мен күреспесем, ежелгі мұра біржола ұмытылады, 
атаның әруағын арқалап жүрген – жалғыз өзім, алаштың 
мұратын келер ұрпаққа жеткізетін – Мен, Мен ғана, Мен 
болмасам, ұлысымның ырысы ортаяды, ұрпағымның 
көкіреккөзі ашылмайды, Мен, Мен... деп ойладың. Аз 
ба, көп пе, бар жасаған еңбегің – осы. Сенімнің көрінісі». 
Бұл – Мұхтар Мағауиннің «Мен» автобиографиялық ро- 
манынан үзінді. 
     «Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, Ақылыңмен еңбегің 
екі жақтап» дейді Абай. «Мен ең күштімін. Менен асқан 
ешкім жоқ. Бұл эго, жалған мақтан емес. Күн сайын мен 
өзіме қайталаймын. Мен үздікпін. Менен асқан ешкім жоқ. 
Осыны қағазға жазып, айнаға іліп қойдым. Есіме түсіріп 
тұру үшін. Бүкіл әлемнің чемпионымын. Ресей, Қытай, Жа- 
пония, Америка, бүкіл әлемнің чемпионымын. Осылай қай- 
талай  бердім.  Шынымен  чемпион  болғанға  дейін.  Және 
жай  ғана  чемпион  емеспін,  өзіме  дейін  болғандардың 
бәрінен  артықпын».  Мұхаммед  Әли,  1971  жылы  берген 
сұхбатында солай дейді. 
     Ағылшындар айтады: fake it, until make it. Алдымен 
жеңіске жеткендей кейіп танытасың, сосын оған жетесің. 
 

«Мен – бiрiншiмiн. Ойымда, өз қиялымда мен ылғи 
біріншімін. Басқалар не десе, о десін, мен бiрiншiмiн». 
Криштиану Роналду осылай дейді. 
     Жеңіске жете алатынына сену керек. Сонда ғана сен 
өзіңді жеңіске жетелейтін қадамдар жасайсың. Бақыт пен 
жеңіс заңдылық деп қабылдау керек. «Қолымнан келеді 
десең де, қолымнан келмейді десең де сенікі дұрыс». 
Конфуцийге
66
 телінетін сөз. «Егер сіз бірдеңе қаласаңыз, 
демек оның орындалуына керектінің бәрі сіздің ішіңізде 
бар» дейді Трейси. 
     Жолыңа бөгет болатын нәрсенің бәріне түкір. Наполеон 
Хилл айтады: «Адам шын қаласа, мақсаттарға жеткізетін 
сиқырлы күшке ие болғандай сезінеді». Жоспарлар іске 
асқан сайын, сенің өзіңе деген сенімің арта түседі. Бұл жаңа 
белестерге жетелейді. 

жүктеу/скачать 2,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: