Қуаныш шонбай

 
202
 
 
Құдайға деген сенім болса жақсы, болмаса депрессияға 
шалдығасың. Өз басымнан өткендіктен айтамын, депрес- 
сиядағы адамды да Құдайға деген сенім ғана алып шыға- 
ды. «Қайырлысы» деген сөз жақсы . 
     Құдайдан сұрап Фатих Сұлтан Стамбұлды алған, 
Құдайдан сұрап қаншама сәбисіз отбасы балалы болған. 
Құдайға жалбарыну керек. 
     Байлық менталитеті. Жалпы, пендені әр түрлі нәр- 
семен сынауға болады ғой. Оның қиыншылық кездегі 
әрекеті, төтенше жағдайдағы әрекеті, асқан қуаныш пен 
асқан қасірет кезіндегі әрекеті. Мен үшін біреудің жеңісін 
қабылдауына қарап та адамға «диагноз» қоюға болады. 
     Осы орайда мен білетін екі тип бар. Бірі өзгенің жетісті- 
гін көре алмайды. Бұл – лузерлердің типі. Ал екіншілер 
өзгенің жеңісін көргенде, одан әрі шабыттана түседі. 
Оның өз мүмкіндігіне деген сенімі өзгенің жеңісінен әл- 
сіреп қалмайды. Керісінше, өзгенің жеңісі оның жетісті- 
гін жақындатады. Өйткені басқа біреудің қолынан кел- 
ген, оның да қолынан келетіні анық. Және бір заңдылық, 
өзінен озып кеткендерге күйе жағып, сынайтындардың, 
қызғанып, арыз ұйымдастыратындардың ешқайсысы ол 
биікке жетпейді. Өйткені биікке жету үшін адам рухани 
тұрғыда биік болу керек. 
     Стивен Кови мұны «байлық менталитеті» («ментали- 
тет изобилия») дейді. Адамдардың көбі «жетіспеушілік 
менталитет» деп аталатын екінші сценариймен ойлайды. 
Мұндай адамдар, Ковидің тілімен айтқанда, «Өмір деген 
бір бөлішті бөліп жеу» деп түсінеді. Егер біреу үлкенірек 
алып қойса, басқаларға азырақ қалады. Жетпей қалады. 
Мұндай адамдар құрметті, сенімді, билікті, табысты, 
тіпті соның бәріне жету үшін өздеріне көмектесетіндер- 
мен де бөліскісі келмейді. 
     Олар сөйтіп дертке шалдығады. Тіпті ең жақын 
адамдарының жеңісіне де шын қуана алмайтын болады. 
Біреу үлкен құрметке бөленіп, не аяқ асты жолы болып, 
лотерея ұтып алып жатса, «жетіспеушілік менталитетін- 
дегі» адам өзін әлденеден қағылғандай сезінеді. Біреу 
 

 
өзінен тиесілі бірдеңені тартып алғандай қорланады. 
Бұны қазақ «мысықтілсу» дейді. Олар іштей басқалар 
бір бақытсыздыққа ұшыраса екен деп тұрады. Өйткені 
оның логикасында, өзгенің бақытсыздығы оның өз по- 
зицияларын күшейтетіндей. Мұндай адамдар бар күшін 
адамдар мен заттарды алуға жұмсайды: «бағасын көте- 
ру үшін». Іштарлық дейді бізде мұндайды. Бұл әдет 
ұшпаққа шығармайды. Іштар адамның ұлы болғанын 
көрген емеспін. 
     «Байлық менталитеті», керісінше, өзіне деген терең 
сенімге негізделеді. Бұл дүниеде бәріне бәрі жетеді деген 
парадигма. Бұл көзқарастағы адамдар – құрметті, абы- 
ройды, табысты бәрімен бөлісуге құштар адамдар. Со- 
ның арқасында ондай тұлғаларға жаңа есіктер ашылады, 
шығармашылық пен табысқа оңай жетеді. Алдыңғы топ- 
тан соңғы топқа өту үшін үлкен күш-жігер, өзін бақылау, 
тәртіп керек. Бірақ ең бастысы, «байлык менталитеті» 
бар адамдармен араласу керек. 
     Мысалы, Хью Хадсонов
68
 түсірген «Огненные колесни- 
цы» (Chariots of Fire, 1981) деген фильм бар. Төрт бірдей 
«Оскар», екі бірдей Канн фестивалінің сыйлығын алған 
киноклассика. Оқиға Англияға көшіп келген еврейдің ба- 
ласы, талантты жеңіл атлет Гарольд Аббрахамс пен мис- 
сионер отбасынан шыққан спортшы, аңызға айналған 
«қанатты шотланд» Эрик Лидлдің текетіресі туралы. 
Болған оқиғаға негізделген. Сюжет желісін тәптіштеп 
баяндамай-ақ қояйын, бірақ негізгі мәселе осы. Бір жа- 
рысқа қатысуға тиіс болған екеу, ақыры екі бөлек жа- 
рыста алтын медаль тағынады. Мораль қарапайым, же- 
ңіс бәріне де жетеді. 
     Өзіңмен бірге өзгелерді де өсір. Әлемдегі нөмірі бірін- 
ші нетворкер Кейт Феррацци «Никогда не ешьте в одиноч- 
ку и другие правила нетворкинга» (Never Eat Alone: And 
Other Secrets to success, One Relationship at a Time) кіта- 
бында былай дейді: «Мен адамдарға өзін дамыту бойынша 
кеңес бергенді жақсы көрем. Бұл менің хоббиім. Жүзде- 
____________ 
68
 Хю Хадсон – британдық кинорежиссер. 

 
204
 
 
 
ген қыз-жігітке білгенімді айттым, бір ғана қоңыраумен 
оның жұмысқа тұруына, не стажировкаға қабылдануына 
ықпал ете аламын. Маған ешқандай рақмет те, ақша да ке- 
рек емес, кейін олардың жеңіске жеткенін есту маған зор 
қуаныш сыйлайды». Және ол жеңістің негізгі өзегі деп 
мәрттікті айтады. «Бөлісуге дайын адамдар ғана ұлы жеңі- 
стерге жетеді», - дейді. Мен осымен келісемін. Неғұрлым 
көп адамға көмектескен сайын, өзің де соғұрлым көп адам- 
ның көмегін сезнесің. 
     Мысалы, мен «Rumi»-дің қызметкерлеріне отбасым си- 
яқты  қараймын.  Компания  өсуі  үшін  менің  жеке  басым 
емес,бүкіл қызметкерлер өсіп отыруы маңызды.Сондықтан, өзім 
ғана қыдырмаймын, өзгелерге де саяхаттауға мүмкіндік жа- 
саймын. Мәселен, осыған дейін «Rumi Group» командасы 
Әзербайжан, Грузия, Түркияға барып, жаңа идеялармен 
сусындады. Өзім көргенді олар көрсе, өзім оқығанды олар 
оқыса, сонда ғана алға қойған мақсатты түсінеді. «Уикенд 
с Rumi Group» деген жобамен бірнеше қызметкерлерімізді 
шетелге жіберіп жатырмыз. Олардың арасында басқарушы 
қызметкерлер ғана емес, аспаздар, ет мамандары, даяшылар 
да бар. Сондай мүмкіндіктерді ылғи іздестіріп жүремін. Өй- 
ткені «мен» дегеннен гөрі «біз» деп ойлайтын байлық мен- 
талитеті табысқа тезірек жеткізеді. 
     Репутация. Бауыржан Момышұлын
69
 алып қара. Көз 
алдыңа шыншыл, әділ, кесіп айтатын, кесек сөйлейтін 
нағыз батырдың образы келеді. Бұл – оның соғыста көр- 
сеткен ерлігі ғана емес, соғысқа дейін де, соғыстан кей- 
ін де, күнделікті өмірде жинаған абыройының көрінісі. 
«Қасықтап жинаған абыройды шелектеп төгу оңай» де- 
ген тұрақты тіркес бар. Абыройды жинау қиын, жоғалту 
оңай, ұстап тұру маңызды. 
     Авраам Линкольннің екінші аты – «Шыншыл Эйб». 
Өйткені өмір бойы шындықтың сойылын соғып өткен. 
«Шыншыл» деген атқа кір келтірмеген. Жастау кезінде, 
дүкенде сатушы болғанда, «сдачасын» ұмытып кеткен 
____________ 
69
  Бауыржан  Момышұлы  –  әскери  қайраткер,  ержүрек  қолбасшы,  Кеңес  Одағының 
Батыры (1990, жазушы. Қазақстанның халық қаһарманы (1995). 

 
әйелдің артынан екі квартал жүгіріп барып, ақшасын 
қайтарыпты. Содан бастап ылғи да өзінің шыншыл адам 
екенін дәлелдеп келген. Ешкім оған күмән келтірмейтін 
болған. Нәтижесінде оны еркінен тыс болмаса да, сыр- 
тынан президенттікке ұсынды. 
     Егер адамдар саған сенбесе, олар сенімен бірге жұмыс 
істеуден бас тартады. Жобаңа ақша бөлмейді. Серіктес бол- 
майды. Сондықтан қай салада да өзіңе деген адамдардың 
сенімінсіз, жеңіске жетем деп ойлама. Репутация – сенің ба
- 
рың. Әсіресе бизнесте. Кәсіпкерлік деген – ойы мен қыры 
көпсала. Бір сәтте бүкіл әлем уысыңда сияқты сезінуің 
мүмкін, келесі сәтте оның бәрінен айырылып қалуың мүм- 
кін.  Сондай  басына  күн  түскен  жағдайда  ер-азаматты  құтқа-
ратын – оның репутациясы. 
     Егер сен жеңіске жетем деп шешсең, тура сол сәтте 
жақсы адам болам деп шешім қабылда. 
     Мен бұл жерде мораль окығалы отырған жоқпын, тек 
жақсы адам болудың жеңіс үшін қаншалықты маңыз- 
дылығын ескерткім келеді. 
     «Жақсы адам» дегеннің өзі тұманды категория. Әркім 
оны әр түрлі критерийлермен анықтайды. Және әркім 
оны әр түрлі ракурстан бағалайды. Бір ситуациядағы әре- 
кетiң біреулер үшін «жақсы», біреулер үшін «жаман» бо- 
лады. Келісіп алайық, сенің бәріне ұнауың мүмкін емес. 
Бәріне ұнауың мақсатта емес. Сенің мақсатың – алдымен 
өзіңе ұнау. Өзіңнің ұстанымдарыңа адал болу. Содан 
кейін өзгелердің үдесінен шығу. Стивен Кови: «Адам- 
ды арман жетелеу керек, бірақ ол принциптерге сүйенуі 
керек», – дейді. Принциптері бар адам қандай? Кедейлік 
оның абыройын таптамайды, ал байлық тәкәппарлығын 
оятпайды. 
     Принцип – адамның өзін бағалауының шкаласы. 
Принциптерден аттаған кезде өзіңе ұнамайсың, принцип- 
терге сәйкес кезінде өзіңмен келісімдесің. 
     Иә, біреудің жолын кесіп, аттап, таптап, алаяқтық жа- 
сап байып кетуге болады. Бірақ байлық жеңіс пе? А.Ба- 
 
 

 
206
 
 
лабановтың
70
 культке айналған «Бауыр» деген фильмінде 
(«Брат», 1996) Данила сұрайтын еді: «Күш неде? Мысалы, 
менің ағам айтады, ақшада дейді. Ал, ақшам бар дейік. Ал не 
болды? Мен ойлаймын: күш – шындықта. Шындық кімнің 
жағында – сол күшті. Сен біреуді алдадың, ақша жасадың, 
содан күшті болып кеттің бе? Жоқ, болған жоқсың. Өйткені 
әділет сен жақта емес. Әділет алданған адам жағында. Де- 
мек, ол күштірек. Солай емес пе?». 
     Гай Кавасаки «Стартап по Кавасаки. Проверенные ме- 
тоды начала любого дела» атты кітабында былай дейді: 
«Өнегелі адам болу деген – өте құнды қасиет. Оның арқа- 
сында адамдар сізді әдепті, шыншыл деп санайтын бо- 
лады және сізбен тілдескісі келеді. Оған қоса бұл – құр- 
меттің ең жоғарғы формасы мен мансаптың шыңы. Мен 
сіздің көп ақша тауып, үлкен мекеме құрудан әрірек барға- 
ныңызды қалар едім». Және өнегелі адамның ең бірінші 
қасиеті деп жақсылықты қайтара алмайтын адамдарға 
жасауды айтады. Одан әрі марапат күтпей жақсылық 
жасауды айтады. Шынында да жақсылық үшін марапат 
кейде өзіңнің көтеріңкі көңіл күй мен жақсылық жасадым 
деген сенімің ғана болуы мүмкін. Соның өзі жеткіліктіден 
де көп. Адам әлеуметтік жаратылыс және көбінесе оның 
тамақ ішуге, ұйықтауға деген қажеттілігі сияқты, жақ- 
сылық жасауға да қажеттілігі болады. Өзіңді кем бағалама. 
Жақсылықты риясыз жаса. 
     Өзгелерге ұнау. Жеңісті қолдан жасаймыз деп айттық 
қой. Ылғи да жолың болу үшін фокус қою керек, еңбекте- 
ну керек, іздену керек. Қазақта «Адамның күні адаммен» 
деген мәтел бар. Шынында да бәріміз адамдардың қорша- 
уында өмір сүреміз. Сондықтан қайда барсақ та жолымыз- 
ды ашатын да, жабатын да адам. Жақсы адам болудың 
үлкен пайдасы бар. Сен өзгелерге ұнайсың. Ал өзгелерге 
ұнау – жеңіске жетудің ең үлкен алғышарттарының бірі. 
Қалтасында көк тиыны жоқ адам қалай миллиондар жа- 
сайды? Өйткені ол өзіне ең алғаш, даяшы, не жүк тасушы 
__________ 
70
 Алексей Балабанов – кеңестік және ресейлік кинорежиссер, сценарист және продюсер, 
«Брат» және «Война» картиналары үшін Кинотавр сыйлығының екі мәрте иегері. 

 
жұмысын берген адамнан бастап, соңғы бизнесіне ақша 
салуға келіскен инвесторына дейін ұнайды. 
     Егер сен Стив Джобс болсаң, өзгелерге ұнамай-ақ 
iPhone шығарасың. Бірақ Арре сияқты компанияның 
бастауында тұрған алғашқы өнімді шығару үшін Воз- 
няк сияқты генийді бірге жұмыс істеуге көндіретін сенім 
күші керек. 
     Ицхак Калдерон Адизес
71
 «Идеальный руководитель. 
Почему им нельзя стать и что из этого следует?» деген 
кітабында жазады: «Сізді жақсы менеджер не лидер қы- 
латын– біліміңіз емес өзіңіз. Уақыт өткен сайын білім 
ескіреді, өзекті болмай қалады, ал сіз өзіңіз болып қала- 
сыз. Білімі бар кісіні жұмысқа алып, оны Адам жасаған- 
ша, Адамды жұмысқа алып, оған білім берген оңайырақ 
     Өзгелерді ойлау. Жақсы адам болу – өзіңді ғана емес, 
өзгелерді де ойлау деген сөз. Өзгелерге көмектесуге дай- 
ын  адамға  өзгелер  де  көмектесуге  дайын  тұрады.  Өмір 
бумеранг сияқты дегенді бәрі айтады ғой. Ол расында 
да солай. Не ексең, соны орасың. Аңызға айналған мил- 
лионер, филантроп Джон Рокфеллердің
72
 жай клерк бо- 
лып төрт доллар тапқан кезі болған. Сол төрт доллардың 
жиырма пайызын жинаған, елу пайызын шіркеуге бер- 
ген, ал өзі қалған отыз пайызын ғана жұмсаған. Бірнеше 
жылдан кейін ол АҚШ-тың ең ірі мұнайшысының біріне 
айналды. 
     Брайан Трейси оның өміріндегі мына фактіні кел- 
тіреді. Рокфеллер мұнай бизнесіне көңіл қойғаны сондай, 
өзгелерге уақыты болмайды. Ол 52 жасында әлемдегі ең 
бай адам саналған. Бірақ тура сол кезде денсаулығы сыр 
берген еді. Әрі кетсе, бір жылдан кейін өлесің дейді дәрі- 
герлер. Сонда Рокфеллер компаниясының жартысын 500 
миллион долларға сатып, «Рокфеллер қорын» құрайды. 
Бұл қор ең қайырымды істерді қолдайды. Ғажабы, ол өз- 
гелерге көп берген сайын, өзін жақсырақ сезіне бастай- 
___________ 
71
  Исхак  Калдерон  Адизес  –  әлемдегі  үлкен  сұранысқа  ие  бизнес-консультанттардың 
бірі.  «TOP-10»  ірі    компаниялар  құрамына  кіретін  Адизес  институтының  негізін 
қалаушы. 
72
 Рокфеллер Джон Дэвисон – америкалық магнит-кәсіпкер филантроп. 

 
208
 
ды. Біртіндеп, аурудан құлантаза айығады. Содан бастап
 
өмірінің соңына дейін шіркеулер мен қайырымдылық 
қорларына жәрдемдесіп тұрған. Сөйткен Рокфеллер ұзақ 
өмір сүріп, 92 жасында қайтыс болды. Жалғыз өзі қайы- 
рымдылыққа жүздеген миллион доллар жұмсап, әлемдегі 
ең жомарт филантроп ретінде тарихта қалды. Соның өзін- 
де ақшасы таусылған жоқ. 
     Тағы сол Брайан Трейси айтады: «Әлемнің ең мықты 
бизнесмендері ең жиі айтатын сөз: «Сізге қалай көмек- 
тесе алам?». Кейде расында да сенің қалай көмектесе 
алатыныңды айтар. Ал көп жағдайда адамдар көмегіңнен 
бас тартады. Бірақ саналы және бейсаналы түрде сенің 
көмек қолын ұсынғаныңды ұмытпайды». 
     Қысқасы, өзгеге көмектесуің таза эгоистік перспек- 
тива тұрғысынан да ақталады. Біріншіден, өзіңді жақсы 
сезініп, моральдық жағынан қанағаттанасың. Екіншіден, 
бұл сен мұқтаж кезде басқалардың көмегіне сенуіңе не- 
гіз болады. Қазақ үшін көрінген бұрышта «Сізге қалай 
көмектесе алам?» деп жүгіріп жүрудің өзі жасандылық 
сияқты көрінуі мүмкін. Белгілі банктің сол ұраны тіпті 
күлкіге айналып кеткенін білесіздер. Эмоциясын ашық 
айтпайтын халықпыз. Бірақ көмегің керек болған сәтті 
өзің де білесің, сезесің. Сонда тартынып қалма. Сен жо- 
март болған сайын, дүние де мәрт болады. Мәрттік мәрт- 
тікпен қайтады. 
     Алайда бұл қолыңдағының бәрін шашып тастауың ке- 
рек дегенді білдірмейді. Грузиннің Пиросмани
73
 деген су- 
ретшісі еске түседі. Өте талантты адам болған, бір кезде 
қолына кішігірім дәулет бітіп, дүкен де ұстайды. Бірақ 
жүрегі жұмсақ бейшара, адамдарға көмектесемін деп та- 
уарының бәрін қарызға таратып, ақыры тақыр жерде қа- 
лады. Халықтың жағдайы қиын еді, ол ешкімге де барып, 
«қарызды қайтар» деп айта алмады. Ал күндердің күнін- 
де: «Не керек, бәрін алыңдар», – деп дүкенінің есігін ашты 
да, өзі аулаққа кетті. Өмірінің соңына дейін бір рөмке арақ 
пен бір бөлке нан үшін көрінген жерде сурет салып, қор 
___________ 
73
 Нию Пиросмани – грузин халқының суретшісі. 
 

болып өтті. Жертөлелдегі қуықтай бөлмеде бүрісіп өмір 
сүрді. Жақсы адам болғаны оны құтқара алған жоқ. 
     Бұдан шығатын қорытынды: әрине, адамдарға көмек- 
тесу керек. Қайырымдылықпен айналысу керек. Бірақ 
белгілі бір деңгейге жеткенде мұқтаж жандардың, көмек 
сұрайтындардың өте көп екенін түсінесің. Дүниедегі ке- 
дейлік пен жоқшылықтың бәрін жалғыз өзің жоя алмай- 
сың. Соны түйгенде моральдық ориентирлерің сені алға 
жетелейді. 
     Өзіне ұнау. Ал одан да бұрын, өзіңнің ең басты су- 
дьяңды ұмытпа. Ол – өзің. Психолог Натаниель Бранден- 
де «Өз алдыңда репутация жасау» деген ұғым бар. Өзіңді 
жақсы сезіну үшін, өзің туралы пікірің де жақсы болу 
керек. Және, әрине, оған негіз де керек. Өзін тежей ал- 
майтын, құштарлығын меңгере алмайтын, қорқынышын 
құлыптай алмайтын, салмағын дене басқара алмайтын, 
өз уақытын, өз қарым-қатынастарын реттей алмайтын, 
тәртібі жоқ адам өзін құрметтей алмайды. 
     Бір қорқынышымды жеңдім, бағам өсті. Өзімнің ал- 
дымда. Бір азыруға төтеп бердім. Бағам өсті. Өзімнің 
алдымда. Осы үрдіс бәрінен де маңызды. Өйткені сен 
өзіңізді құрметтеген кезде өзгелерді де құрметтей бастай- 
сың және оларда сені құрметтей түседі. Тіпті конструк- 
тивті емес сын естіген кезде сен оның конструктивті емес 
екенін біліп тұрасың. Егер өзің туралы пікірің төмен бол- 
ca, әрине сен эмоционалды тұрғыда қорғансызсың. 
     Біреу сені сынады ма, келісуің міндет емес, қарсы 
шығып, жанжалға дейін баруың мүмкін. Бірақ іштей 
жеңіліп тұрсың. Өйткені оныкі дұрыс екенін білесің. 
Іштей өз бағаңды білесің ғой. Тыңда, сен сияқты ешкім 
де өзіңді білмейді. Өйткені ешкім дәл өзің сияқты жиы- 
рма төрт сағатты сенімен бірге өткізбейді. Сондықтан 
сенің өзің туралы пікірің бәрінен де маңызды. 
     Әрқайсымыз әртүрліміз. Соған сәйкес, әрқайсымыз- 
дың күресетін қарсыласымыз, алысатын дұшпандары- 
мыз да басқа. Көрсекызар үшін ол керек емес затты са- 
тып алудан сактану болуы мүмкін. Қызқұмар үшін зина 
 
 

 
210
 
жасаудан сақтану болуы мүмкін. Мешкей үшін тамақтан 
сақтану болуы мүмкін. Ақшаны қажет емес нәрсеге, ар- 
тық шоколадқа жұмсамау, некеге адалдықты сақтап қалу 
да өзіңе деген құрметіңді арттырудағы бір қадам. 
     Дисциплинаға үйрену. Адамның жеңісі арманда- 
рының масштабына және жоспарларының миссиясына 
сәйкес келетініне байланысты. Арманды миссияға, мис- 
сияны шындыққа айналдыратын құдірет дисциплина 
(тәртіп) деп аталады. Көбіміздің үлкен жеңістерге жете 
алмайтынымыздың бір себебі – өзімізді тізгіндей алмай- 
тынымыз. 
     Егер сенің де дисциплинаңмен жұмыс істеу керек 
екенін сезсең, ең алдымен қай салада кемшін түсіп жатқа- 
ныңды анықта. Мысалы, кей адамдар жоқшылықтың yы- 
сынан шыға алмайды. Ал одан шығу үшін, біріншіден, 
жұмыс істеу керек, екіншіден, ақша жинау керек. Ақша 
жинау үшін де дисциплина керек. Әр жалақыны, табыс- 
тың, кірістің отыз пайызын жинауды әдетке айналдырып 
отыру қажеттігі жалпыға белгілі. Клемент Стоун айта- 
ды: «Егер ақша жинай алмасаңыз, ірілік те қолыңыздан 
келмейді». Үйіңде жинай алмасаң, сенімді бір адамға – 
анаңа, жолдасыңа, досыңа жалақынның отыз пайызын 
сақтау үшін беріп қой. Немесе жалақы алатын банкіңнен 
депозит ашып, карточкаңнан автоматты түрде аударып 
отыруды әдетке айналдыр. 
     Болмаса, артық салмақпен күресіп жүрген шығарсың? 
Артық шоколад жеп қоймас үшін, өзіңді сүйреп спорт- 
залға апару үшін де дисциплина керек. Мүмкін, темекіні 
тастағың келетін шығар? Немесе таңертең жаттығу жа- 
сауды әдетке айналдыра алмай жүрген боларсың? Келесі 
дүйсенбіден бастаймын, жаңа жылдан бастаймын деген- 
нің бәрі – жай ғана сылтау. Саған керегі дисциплина ғана. 
     Дисциплинаның негізі – әрекетті әдетке айналдыру. Бір 
нәрсе әдетке айналғанда, ол «ұнайды, ұнамайды», «істегім 
келеді,  келмейді»  деген  категориядан  шығып  кетеді.  Ол 
жай ғана әдетке айналады. 
     Психолог Терри Коул Виттакер айтады: кез келген әре- 
кеттің әдетке айналуы үшін үш апта уақыт керек. Жиыр- 
 

ма бір күннен кейін ол автоматты түрде істелетін болады. 
     Темірдей тәртіпке үйрену үшін, өзіңнің нашар 
әдетіңнің зардабын анықтауың керек. Дисциплинаның 
керектігін, оның зардабын бағаламайынша түсінбейсің. 
Оның бірден-бір оңай жолы – тізім жасауды үйрену. 
     ТІЗІМНІҢ «ҚҰДІРЕТІ». Мысалы, сен ақшаны көп 
жұмсайтын адамсың делік. Онда сатып алған заттарың- 
ның бәрін ерінбей тізіп отыруды әдетке айналдыр. Бір 
апта, бір ай, бір жыл бойы жасаған тізімге қарағанда, қан- 
ша ақшаны қажет емес заттарға жұмсағаныңды білетін 
боласың. Болмаса қанша тәтті жегеніңді тізіп отыр. Қан- 
ша калорияны артық тұтынып қойғаныңды, қанша қант- 
пен ағзаңды улағаныңды есептеу оңай болады. Үздіксіз 
жалғасқан тізімдердің арқасында адам кішкентай әре- 
кетін үлкенірек контексте көре алады және сәйкесінше, 
оның нәтижелерін де бағалай алады. 
     Мысалы, қазір танымал бола бастаған «кроссфит» де- 
ген қозғалыс бар. Белгілі бір уақыт үзігінде адамдар қан- 
дай физикалық жаттығулар жасағанын тізіп отырады. 
Онысы басқаларға да көрініп тұратындықтан, адам өзін- 
өзі шыңдауға, кешегісінен бүгін артық болуға тырысады. 
Бұл – басқамен емес, алдымен өзіңмен жарысу. Әрбір кіш- 
кентай жеңіс адамның бойындағы эндорфинді көтеріп жі- 
береді. Егер жиі-жиі осы эндорфиннің көтерілгенін сезін- 
сең, оған бой үйретіп қаласың. Келесі кішкентай жеңіске 
бейсаналы түрде ұмтыласың. 
     Бұл және бүгін ойлап тапқан әдіс емес. Ежелгі грек 
философтары «һupomnemata» деп аталатын журнал 
жүргізіп отыратын болған. «Бүгін қандай жамандықтан 
өзімді сақтадым? Бүгін қандай жақсылық жасадым?» деп 
есеп берудің арқасында, өздері сіңірген философиялық 
ойлардың өмірде де пайдаланылып жатқанын қадағалай- 
ды екен. 
     «Как работать по 4 часа в неделю, не торча в офисе от 
звонка до звонка» (The 4Hour WorkWeek) кітабының авто- 
ры, америкалық шешен және бизнес кеңесші Тимоти Фер- 
рис – өзін бақылаудың сөзсіз чемпионы. Ол өзін лайфхакер 
 
 

 
212
 
деп атайды: барынша аз күш жұмсап, дене салмағын қал- 
пында сақтауды мақсат етеді. Он сегіз жасынан өз нәтиже- 
лерін тіркей бастайды. Соның арқасында қандай режим- 
де ол жақсырақ ұйықтайды, жақсырақ тынығады, азырақ 
ауырады, тезірек жазылады… соның бәрін анықтай алатын 
деңгейге жетті. Мұндағы идея – өзіңді тану және өзіңді 
тану бойынша сарапшыға айналу. 
     Мүмкін, сенің негативке байланып қалатын әдетің 
бар шығар. Жюль Еванс «Өмірге арналған философия» 
(Philosophy for Life and other Dangerous situations) деген 
кітабында «Ризалық күнделігі» деп атайтын күнделік 
жүргізуді ұсынады. Бұл өмірдің қараңғы жақтарын көру- 
ге бейім жандарға өзін өзгертуге тамаша мүмкіндік дейді 
ол. Мысалы, Марк Аврелий екі мың жыл бұрын «Меди- 
тация» деген кітап жазды. Онысы тек қана күн сайынғы 
алғыс еді. Қазіргі смартфондарда көңіл күйіңді, ішімдік 
пайдалануыңды, ұйықтауыңды, диетаңды, физикалық 
жаттығуларыңды, шығыстарың мен кірістеріңді, қысқа- 
сы өміріңнің кез келген аспектісін тізіп отыратын қосым- 
шалар толып жатыр. Өз әдеттерің мен эмоцияларыңды 
тізіп отыру, өз өзіңе есеп беруге және өзіңді тәртіпке са- 
луға көмектесетін жақсы құрал дер едім. 
     Және әрине, жеңістерді де тізіп отыру керек. Темекі 
шекпеуге шешім қабылдадың ба, оны атап өт. Күн сайын. 
Қанша уақыт темекісіз өмір сүрсең, соншалықты өзіңе 
деген бағаң артады. Грек философы Эпиктет кез келген 
жаман әдеттен арылу үшін отыз күн керек деген. Тізім, 
жасауға күніне ұйқыға кетерде уақыт бөл. Қажет болса, 
телефонға ескертпе орнат. Бірақ тізім жасамайынша, ұй- 
қыға кетпе. Сократ айтқан: «Қандай ас ішіп, қандай жат- 
тығу жасағанын үнемі қадағалап жүретін адамға дәр- 
гердің керегі жок». Қысқасы, тізім жасау өзіңді жетілдіру 
жолында жүйелі қадағалаудың кұралы бола алады. 
 
 
 
 
 
 

жүктеу/скачать 2,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: