Вестник Евразийского национального университета им. Л. Н. Гумилева Серия Юридические науки. 2012 №2-3 (12-13)

2. Закон Республики Казахстан от 2 июля 2003 года № 461-II «О рынке ценных бумаг» // Правовая система Параграф, 2012 г.

3. Приказ Председателя Национальной комиссии Республики Казахстан по ценным бумагам от 12 декабря 2000 года № 321 Об утверждении нормативных актов Национальной комиссии Республики Казахстан по ценным бумагам // Правовая система Параграф, 2012 г.

4. Закон Республики Казахстан от 13 мая 2003 года № 415-II «Об акционерных обществах» // Правовая система Параграф, 2012 г.

5. Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан от 23 октября 2003 года № 361 О порядке приобретения на вторичном рынке ценных бумаг тридцати и более процентов голосующих акций общества // Правовая система Параграф, 2012 г.

6. Постановление Правительства Республики Казахстан от 20 декабря 2004 года № 1333 О внесении изменений в постановление Правительства Республики Казахстан от 6 ноября 1998 года № 1137 // Правовая система Параграф, 2012 г.

7. Постановление Директората Национальной комиссии Республики Казахстан по ценным бумагам от 18 сентября 2000 года № 665 Об утверждении правил биржевой торговли ЗАО "Казахстанская фондовая биржа" // Правовая система Параграф, 2012 г.
Шалбаев Е., Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ-ің Азаматтық

іс жүргізу және еңбек құқығы кафедрасының аға оқытушысы
ҚАЗАҚСТАНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҢҒЫРТЫЛУАНДА ЖАСТАРДЫ ЕҢБЕКПЕН ҚАМТУДЫҢ РӨЛІ
В данной статье рассмотрены некоторые вопросы правового регулирования занятости молодежи и усовершенствования законодательной базы молодежной политики.
Ключевые слова: занятость населения, безработица, молодежь, дорожная карта, трудоустройство
Abstract: The article deals with some issues of youth employment and improvement of legislative base of state youth policy
Key words: employment of population, unemployment, youth, the road map, job fairs
Қазақстан Республикасының Президенті – Ұлт Көшбасшысы Н.Ә. Назарбаев: «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламасында: « Әлемнің әміршісі - еңбек.Тек еңбекпен ғана жеміс өнбек, тек еңбек қана бар қиындықты жеңбек»[1], дей келе, барлық қазақстандықтарды ел игілігі жолындағы еңбекке шақырды, бүгінде еңбек шешуші ұлттық фактор екенін ұғындырды, Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы идеясын ұсынды. Бүгінде еңбек - ХХІ ғасыр жағдайын-дағы шешуші ұлттық факторы ретінде, жаһандық бәсекелестік жағдайында, индустриялық-инновациялық бағдарламаны орындауда - алдыңғы кезекке ілгерілетуді ұсынды. Әрине, Елбасының бұл стратегиялық тапсырмасын орындауда ел жастарының рөлі зор.

Президент өз еңбектерінде жастар реформалардың алғы сапында болуға тиіс және ХХІ ғасырда Қазақстанды құратын да, дамытатын да нақ осы жастар екенін ерекше атап көрсетті. Бұл орайда, Н.Ә.Назарбаевтың жас ұрпаққа арнау түрінде жазған «Қазақстандық жол» кітабының қағидасы ерекше көкейкесті болып көрінеді [2]. ҚР Статистика агенттігінің мәліметі бойынша, жастар еліміздегі тұрғындар санының 27,4% (4 510 435 адам) құрайды [3].

Қазақстандағы басты ұлттық идея болып отырған - халықтың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына ену жолында, ел болашағы үшін халықты еңбекпен қамтамасыз ету - нөмірі бірінші мәселеге айналып, үнемі Елбасының назарында болып келді. Мемлекет басшысы «Нұр Отан» ХДП XIV съезінде, халыққа арнаған Жолдауларындаында қазақстандыктарды жұмыспен қамту стратегиясын жүзеге асыруға ерекше көңіл бөлінген. Еңбек нарығын дамытудың бір бағыты ретінде әлеуметтік жұмыс орындарын ұлғайту және жастар практикасын ұйымдастыру белгіленген. Үкіметтің 2009 жылға арналған іс-қимыл жоспары болып табылатын және негізгі мақсаты халықты жұмыспен қамтамасыз етуді көздейтін "Жол картасында" да бұл мәселелерге тиісінше орын алған болатын.

2009 жылдың бірінші жарты жылдығында елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының қорытындылары бойынша 2009 жылғы шілдеде Президентте Үкімет мүшелерімен болған кеңесте жүзеге асырылып жатқан тұрақтандыру шараларының оң барысы ретінде экономиканың үшпайыздық, өсімі, инфляцияның баяулағаны және жұмыссыздықтың, әсіресе, жастар арасында айтарлықтай азайғаны (6,5%-ға дейін) атап көрсетілді [4; 198]. Президент 2010 Жолдауында «Болашақтың экономикасы» секторының нәтижелі де тиімді қызмет ететін ұлттық инновациялық жүйесін іске асыру жолдарын белгілеп берді. Бұл жолда жастарға кең мүмкіншілік берілген.

2011 жылғы Жолдауында «Біз ел тәуелсіздігінің 20 жылдығына қадам бастық. Бодан жұртты бүгінгідей бостан күнге жеткізген бұл жолда біз биік белестерді бағындырдық»,- көрсетілген [5].

2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан Республикасының Президенті, ұлт Көшбасшысы Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстандықтардың жұмысқа тартылуы міндеттер кешенінің қатарында: « 2020 жылға қарасты біз осы¬лайша 1,5 миллион адам¬ды сапалы жұмыстарға еңбекке орналас¬тыруы¬мыз қажет»,- деп көрсетілген [6].

Бәріміз білетіндей, 2011 жылдың 1 шілдесінен бастап, Қазақстанның барлық аймағында Елбасының тапсырмасы бойынша қолға алынған «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасы басталған. 2011 жылдың қорытындысы бойынша 56 мың қазақстандық аталмыш бағдарламаның қатысушысы болды. Бұл бағдарламаның ерекшелігі – адамдарды жұмыспен қамтып, қайта оқытумен қатар, өз ісін ашу үшін азаматтарға шағын несие ұсынады. Ұзақ мерзімді Жұмыспен қамту 2020 бағдарламасының маңыздылығы ерекше. Бұл бағдарлама еңбек нарығының тиімділігін арттыруға, күнкөрісі төмен, жұмыссыз және өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықты өнімді жұмыспен қамту бағдарламаларына тартуға; индустриялды-инновациялық саясатты жүзеге асыру үшін кадрлық әлеуетті дамытуға; атаулы әлеуметтік көмек жүйесін жетілдіруге бағытталған. 2016 жылға қарай 1,5 млн. адам жұмыспен қамтылып, жұмыссыздық деңгейі 5,5 %-дан аспайтын, ал өзін-өзі жұмыспен қамтыған халық 33,3 %-дан 20 %-ға дейін төмендейтін болады. Сонымен қатар, еңбек өнімділігінің қосымша өсімі 20 % құрайтын болады[7].

Осы көрсеткіштермен қатар, жастар еңбегі туралы мәліметтерді де келтіре кетсек: «Бүгінгі таңда жастардың еңбекпен қамтамасыз етілуі 93% жуықтап (60% жуығы өзін-өзі жұмыспен қамтушылар), жұмыссыздық деңгейі 5,2% құрады»,- деп көрсетеді зерттеушілер[3].

Біздің ойымызша, аталған жетістіктер еліміздегі жастарға жасалған қамқорлықтың нәтижесі. Мысалы, «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк жастар саясаты туралы» Заңының 8-бабында жастардың еңбек және жұмыспен қамту саласында жәрдемдесу жағдайлары мен кепілдіктері көрсетілген [8].

Мемлекеттік жастар саясаты туралы заңды жаңарту қажет. Жас мамандарды еңбекке орналас¬тырудың кепілдіктері мен әлеуметтік пакет тура-лы, жастар тәжірибесін ұйымдастырудың тәртібі туралы құқықтық нормалар қажет.

«Біздің жастар елеспен өмір сүрмеуге тиіс. Қазақстаннан тыс жерде жұмақ жоқ. Еш жерде, әлемнің ешбір елінде бәріне бірден ие болу мүмкін емес. Туған Қазақстанда еңбек етіп, өз әлеуеттерін жүзеге асырулары қажет.

Ол үшін мемлекет барлық жағдайлар жасауда және одан әрі де жасай беретін болады»,- деп санайды Президент[1].

Жоғарыда айтылған ойларға Қазақстан Республикасы Парламент Сенатының төрағасы Қ.Мәми де қосылады: «Перспективы социальной модернизации в немалой степени зависят от ее поддержки молодым поколением казахстанцев. Между тем, если в структуре безработицы доля молодежи до 24 лет составляет лишь 10,4%, то в возрасте 25–34 лет – уже 37,5%, что не может не вызывать тревогу. Усовершенствование законодательной базы государственной молодежной политики позволит приступить к разработке новых программ поддержки молодежи в различных сегментах общественно-экономической жизни» [9].

Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк жастар саясаты еңбек және жұмыспен қамту саласында төмендегідей бағыттарда жүзеге асырылады: жастарға арналған қоғамдық жұмыстарды дамыту;

жастарды жұмыспен қамту бағдарламаларын әзiрлеу және iске асыру; жастарға арналған жұмыс орындарын құратын шаруашылық субъектiлерiнiң қызметiн ұйымдастырушылық жағынан қолдау; Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңдарына сәйкес жастардың еңбек бiрлестiктерiн құру және қызметiн ұйымдастыру, соның iшiнде оқу орындарының базасында құру және қызметiн ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының жастарына мынадай кепілдіктер беріледі: жұмысқа орналасуға, кәсiби даярлануға, бiлiктiлiгiн арттыруға жәрдемдесуге; мемлекеттiк ұйымдарда немесе жарғылық капиталында мемлекеттiң үлесi елу проценттен асатын ұйымдарда жұмыс орнын беруге жәрдемдесуге; мүгедек жас адамдар үшiн жоғары оқу орындарында оқу, қайта даярлау және тағылымдамадан өту бағдарламаларына, соның iшiнде дистанциялық оқыту арқылы қол жеткiзуiн қамтамасыз етуде жәрдемдесуге.

Елімізде жастарды еңбекке орналастыру жөніндегі әлеуметтік құрылымдар жасау қолға алынған, мысалы, олардың арасында бастапқыда жастар істері жөніндегі облыстық комитеттер жанынан жұмыс істей бастаған жастар еңбек биржалары бар. Қазақстан Республикасының "Халықты жұмыспен қамту туралы" заңына сәйкес нысаналы топтарға қатысты тұлғалардың тізбесі аныңталған, оларға жасы жиырма бірге дейінгі жастар, балалар үйлерінің тәрбиеленушілері, жетім балалар және ата-анасының қарауынсыз қалған жастары 23-ке дейінгі балалар. Бұларға еңбекке орналасуда қиыншылыққа тап болатын, сондықтан әлеуметтік қорғауды талап ететін тұлғалар ретінде жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу қамтамасыз етіледі [10]. Қандай да бір мамандық алу, қайта даярлау және біліктілігін арттыру мақсатында жас адамдарды курстарда оқыту жүргізіледі.

Жұмысшы вакансияларының жәрмеңкелері ұйымдастырылады. Республика қалаларында жастар саясатын дамыту мемлекеттік қоры студенттерге арналған маусымдық вакансиялар жәрмеңкелерін өткізеді. Алғаш рет мұндай жәрмеңке 2001 жылы ұйымдастырылды. Оның танымалдығы артуда. 2003 жылы 49 кәсіпорын әртүрлі ва¬кансиялар, соның ішінде біліктілікті талап етпейтін жұмыстарды қоса ұсынды. Мұндай ұсыныстар да сұранымға ие болды. Біріншіден, қандай еңбек болса да пайдалы және табыс табуға мүмкіндік береді, ал екіншіден, көптеген оқушылар қосымша жұмыстан үміттенеді, ал біліктілікті керек етпейтін жұмыс осындай мүмкіндік береді де. Егер алғашқы жылдары қор жас адамдарға жұмыс туралы қандай ұсынысқа да риза болған болса, қазір кәсіпорындармен және жастармен ынтымақтастығын неғұрлым нысаналы түрде құруға, сөйтіп үміткерлердің ендігі меңгерген немесе меңгеруге ұмтылатын мамандықтарына сәйкес жұмыс іздеуіне мүмкіндік бар. Жәрмеңкені ұйымдастырушылар жұмысқа орналасқан сту¬дент оларға жұмыс берушімен өзінің келісімінің көшірмесін әкелгенде ғана өз жұмысын аяқталды деп есептейді. Егер жас маманды оны алған жұмыс беруші алдап кететін болса, қор оның құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін істі сотқа дейін жеткізуге септеспек [11]. Жәрмеңкелерге қатысушы кәсіпорындар саны жылдан-жылға көбеюде.

Қазақстан Республикасының Үкіметі, жұмыскерлердің респуб¬ликалық бірлестіктері — Қазақстан Республикасы кәсіподақтарының федерациясы, Қазақстан ерікті кәсіподақтары конфедерациясы, Қазақстан еңбек конфедерациясы мен жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктері — Қазақстан Республикасы жұмыс берушілер конфедерациясы, Еуразия өнеркәсіптік қауымдастығы, Қазақстан кәсіпкерлерінің конгресі, Қазақстан тауар өндірушілері мен экспортшыларының одағы арасындағы 2009—2011 жылдарға арналған Бас келісім туралы айту керек.

Халықты жұмыспен қамтудың түрлі республикалық бағдарлалары шеңберінде жастарға еңбекке орналасуда жәрдем беріліп отырды. Жұмыспен қамтылу деңгейін көтеру үшін және басқа да мәселелерді шешу үшін республика үкіметі жастардың бәсекеге қабілеттілігін қолдау мен дамытудың 2008—2015 жылдарға арналған тұжырымдамасын мақұлдап, оны мемлекеттік, аймақтық және салалық бағдарламаларды дайындау кезінде орталық және жергілікті атқарушы органдарға қолдануды ұсынды. 2008 жылы қаңтарда Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі жөніндегі республикалық форум болып, оның қорытыңдылары бойынша Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі мен Қазақстанның әлеуметтік бағдарланған бизнес құрылымдары арасында БҰҰ-ның әлеуметтік-еңбек қатынастары саласындағы Жаһандық шартының принциптерін іске асыру жөніндегі келісімге қол қойылды. Аталған құжатқа сәйкес жұмысқа штаттық құрамның кемінде бес пайызы мөлшерінде жастарды алу квотасы белгіленді [11].

Жастарды, жалпы Қазақстан халқын жұмысқа тартуда шешілетін мәселелер әлі де көп. Елбасы Н.Ә. Назарбаев: «Жаңа жұмыс орындары құрылуда. Бірақ біз жұмыссыздардың барлығы бірдей жұмыс істеуге ұмтылмайтындығын да көріп отырмыз. Өкінішке қарай, адамдар арасында жаңа біліктілікті меңгеруден гөрі базарда «такси» қызметін атқаруды қалайтын психология сақталып отыр.

Егер біз бәсекеге қабілетті ұлт болғымыз келетіндігі рас болса, бұл психологиядан арылу қажет! Жаңа біліктілікті меңгеру және зауытқа, өндіріске бару керек. Жас та және ересек те бос отырып, бәрін де сынай бермей жұмыс бар жерге, нәпақа табатын жерге қарай ұмтылулары керек!» [1], - деді.

Елбасының 2012ж. 3 шілде күні Астанада өткен Индустрияландыру күніне арналған телекөпір барысында «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламасында Қазақстанды жаңғыртудың ауқымды міндеттерін шешу және әлеуметтік жаңғыртуды, ашып,халықты еңбекке тартудың нақты шешу жолдарын белгілеп берді. Бағдарлама мемлекеттік жастар саясатын реттеу саласындағы ұлттық заңнаманы одан әрі жетілдіру бойынша ұсынымдары жастардың инновациялық әлеуетін неғұрлым тиімді пайдаланудың жолдарын іздестіруге жақсы мүмкіндік береді. «Мемлекеттік жастар саясаты туралы» ҚР Заңына жас маманның мәртебесін құқықтық айқындау, оның ең төменгі әлеуметтік пакеті және басқа да мәселелер бойынша өзгерістер енгізу туралы заңды қарастырады.

«Нур Отан» всегда ставил во главу угла работу с молодежью. И сегодня Президент страны, Лидер нашей партии Нурсултан Абишевич Назарбаев, выдвигая идею построения общества всеобщего труда, особо подчеркивает именно роль молодежи в социальной модернизации страны. Что касается механизмов построения инновационного Казахстана, то они у нас есть. А правовые нормы - о гарантиях трудоустройства, о социальном пакете для молодых специалистов - будут внесены в закон о молодежной политике», -деген Н.Ниғматулиннің айтқан сөздері көңілге сенім ұялатады[12].

Ендігі жерде жастар, бүкіл халық Бағдарламада Президент көрсеткен әлеуметтік-еңбек қатынастарының тиімді модельдерін құрып, тапсырмаларды орындауға жұмылуы керек.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Назарбаев Н.Ә.Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам// inform.kz/kaz/section/10458/

2.Назарбаев Н. Казахстанский путь.- Қарағанды, 2006. 372 с.

3. shalkar_nurseitov.yvision.kz/post/2...

4.Зайниева Л.Ю. Мемлекеттік жастар саясаты: Қазақстан әлемдік тәжірибе тұрғысында. –Алматы: Дайк-Пресс, 2009. -284б.

5. news.nur.kz/174712.html

6.Назарбаев Н.Ә. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты.Қазақстан халқына Жолдауы. - 2012 жылғы 27 қаңтар // youtube.com/watch?v=ytOeK7bJDYI

7.Егемен Қазақстан, 27 сәуір, 2012

8. Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 7 шілдедегі Заңы «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк жастар саясаты туралы». –Алматы: Юрист, 2008. -12б.

9.Мәми Қ. Социальная модернизация – веление времени / Казахстанская правда.- 3 октября, 2012

10.Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы Заңы «Халықты жұмыспен қамту туралы» //ҚР-ң еңбек заңнамасының нормативтік актілері: Нормативтік құқықтық актілер жиынтығы. –Алматы: Юрист, 2008. -60б.

11. Шалбаев Е.Ж. Тәуелсіз Қазақстанның Конституциясы және жастарды жұмыспен қамту// «Қазақстанның тәуелсіздігіне 20 жыл: қалыптасудан-гүлденуге» Республикалық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. –Астана. -2012, 67-70 бб.

12. Нигматулин Н. - Сұбхат.- Zakon KZ.- 15 августа, 2012

Специфика международного частноправового оборота отличается особым правовым режимом для договоров в этой области, нуждающимся в непрерывном совершенствовании как материального, так и коллизионного правового регулирования на различных уровнях. В указанном контексте представляется возможным проведение относительно четкого разграничения двух взаимосвязанных тенденций: обособление правовых режимов внешнеэкономических сделок и дальнейшее закрепление в международных нормах их особенностей в результате углубления международной унификации, с одной стороны, и возрастание количества принимаемых в национальном праве государств специальных норм, направленных непосредственно на регулирование международных частноправовых отношений, с другой стороны.

В качестве особенности правового регулирования внешнеэкономических связей можно отметить факт объединения в рамках одной системы различных по субъектной структуре отношений, обусловливающих применение различных методов и средств правовой регламентации. Речь идет об отношениях двух уровней: между государствами и иными субъектами международного права (в частности, между государством и международными организациями) универсального, регионального, локального характера, а также между физическими и юридическими лицами разных государств, к которым относятся и так называемые диагональные отношения, возникающие между государством и иностранными физическими и юридическими лицами.

Первые регулируются нормами международного публичного права, вторые — национальным правом каждого государства, и, прежде всего, международным частным правом. Однако, нормы международного права, регулируя межгосударственные отношения во внешнеэкономической сфере, играют все более заметную роль в регламентации частноправовых отношений. Исходя из этого, важнейшей чертой правового регулирования внешнеэкономических сделок можно считать тесное взаимодействие правовых норм различной системной принадлежности, то есть норм международного и национального права. Второй отличительной особенностью правового регулирования внешнеэкономических сделок является взаимодействие норм различной отраслевой принадлежности национального права [1, С.214].

При осуществлении внешнеэкономической деятельности интересы отдельных государств, субъектов частноправовых отношений теснейшим образом переплетаются в договорных отношениях, в связи с чем к внешнеэкономическим сделкам не может быть применено исключительно национальное право по вопросам заключения и исполнения контрактов между физическими и юридическими лицами одной страны и иностранными партнёрами. Применение норм, регулирующих отношения из внешнеэкономических сделок, находится в обусловленной зависимости от границ компетенции каждого государства, определенных ограниченными рамками его юрисдикционных полномочий, в сфере регулирования международных частноправовых, в данном случае, гражданско-правовых отношений.

Указанным обстоятельством обусловлено наличие в национальных законодательствах возможности выбора сторонами применимого права и рассмотрения споров в иностранных судах и международных арбитражах, а также системы коллизионных норм, всесторонне регулирующих правовой режим сделок в области внешнеэкономической деятельности. Кроме того, следует обратить внимание на важную роль, придаваемую государствами выработке и практическому применению международных унифицированных норм, во многом упорядочивающих сложные отношения, возникающие в области международного частноправового обмена.

Проблема правового регулирования внешнеэкономических сделок не может изучаться вне публично-правового контекста, поскольку политику в области внешнеэкономической деятельности государство активнее осуществляет преимущественно посредством норм публичного права, определяющими из которых являются установления конституционного, административного, таможенного, налогового, финансового, предпринимательского отраслей права.

Несомненно, что нормы различных отраслей публичного права непосредственно не регулируют горизонтальные отношения между субъектами внешнеэкономической сделки, но в то же время бесспорны и частноправовые последствия применения норм публичного права: нарушение его требований ведет к юридической невозможности исполнения заключаемой частноправовой сделки. Основным регулятором внешнеэкономических сделок были и остаются гражданское право и международное частное право, невзирая на явные успехи унификации, достигнутые в сфере права международного частноправового обмена, а коллизионный способ регулирования правоотношений, основанный на системе национальных коллизионных норм, продолжает сохранять свою давнюю нишу.

Проблема исследования специфики правового регулирования внешнеэкономических сделок также предполагает обращение к малоизученному вопросу о так называемом негосударственном регулировании, поскольку нормативное регулирование внешнеэкономического оборота представляет собой сложную систему, состоящую из различных по своей природе, но неразрывно взаимосвязанных и взаимодействующих элементов: норм международного публичного права, международного частного права, и, наконец, норм негосударственного регулирования. Указанная форма регулирования в основном проявляет себя при определении условий контракта, когда стороны при заключении сделки свободны в установлении взаимных прав и обязанностей. Однако, пределы этой свободы ограничиваются нормами публичного права, общей диспозитивностью гражданского права, закрепленной в принципе «что не запрещено законом, то разрешено», а также императивными нормами гражданского права. В системе же негосударственного регулирования значительная роль отводится обычаям международного обмена, прежде всего, торговли.

Кроме того, данная форма регулирования отношений опосредуется судебной и арбитражной практикой. Значение негосударственного регулирования в доктринальном отношении определено не до конца, но не вызывает сомнения тот факт, что оно заключается в уяснении содержания и толкования норм международного и национального применимого права и обычаев международной торговли; в обеспечении единообразного применения унифицированных норм в области международной торговли; в достижении согласованного применения правовых норм различной системной и отраслевой принадлежности; в создании предпосылок для развития и совершенствования и международно-правовых и национально-правовых норм, регулирующих отношения из внешнеэкономических сделок.

Таким образом, резюмируя вышесказанное, можно говорить о том, что правовое регулирование внешнеэкономических сделок главным образом основано на применении унифицированных материально-правовых норм и осуществляется прямым методом. Коллизионный метод также используется для разрешения споров по внешнеэкономическим контрактам, выступая в качестве общесубсидиарного начала. При этом общей генеральной коллизионной привязкой практически всех внешнеэкономических сделок является автономия воли сторон, которая вполне справедливо считается наиболее гибкой формулой прикрепления, а ее применение соответствует общему принципу свободы договора.

Отдельные ученые даже утверждают, что в праве большинства государств автономия воли в договорных отношениях понимается не только как формула прикрепления, но и как источник права, дающий право сторонам самостоятельно создать абсолютно новую, нигде не выраженную и не предусмотренную модель поведения, не обусловленную каким-либо существующим правопорядком или судебной практикой [2, С.276].

В конце 20 века заметно усилилось влияние коллизионного начала «автономии воли сторон» не только на европейском континенте, но и в западном полушарии, где всегда отмечалось довольно стойкое ее неприятие. В 1991 г. Институтом международного права было высказано мнение о том, что автономия воли сторон стала одним из фундаментальных принципов международного частного права. В немалой степени тому способствовало закрепление данного принципа в международных конвенциях – Кодексе Бустаманте 1928г.; Конвенции о праве, применимом к международной купле-продаже товаров 1955г.; Конвенции о праве, применимом к договорным обязательствам 1980г.; Межамериканской конвенции о праве, применимом к международным контрактам 1994г. и других международных актах.

Весьма важной правовой и экономической предпосылкой для концепции свободы договора служат не постулаты теории индивидуальных прав, а доктрины порядков, то есть взаимодействия рыночного, государственного и общественного порядков. Это означает, что автономия сторон и их свобода вступать в договорные отношения между собой отвечают интересам общества лишь при условии, что конкуренция ограничивает чрезмерное сосредоточение экономической мощи в руках немногих участников рынка. В тех случаях, когда недостатки рынка не дают возможности развиваться взаимодействию конкурирующих сил, государство может на законных основаниях вмешиваться в сферу свободы договора. Понятие свободы договора включает в себя следующие отдельные составляющие:

- свободу заключать договор, дающую право выхода на рынок и формирующую спрос и предложение;

- свободу выбора партнера по договору;

- свободу содержания договора о том, что касается способа его исполнения, количества, цены и иных существенных условий;

- свободу формы договора, расширяющую возможности заключать обязывающие договоры посредством простого консенсуса;

- свободу изменения договора, включающую право сторон договора устанавливать срок его действия и решать, каким образом формулировать его положения.

За исключением свободы формы, которая никогда не ставилась под сомнение, в признании каждой из вышеперечисленных свобод исключительно важную роль сыграла практика Суда ЕС. Европейское законодательство по договорному праву характеризуется значительной нормотворческой детализацией, фрагментарностью и отсутствием взаимосвязи между множеством отдельных правовых инструментов. Это создает впечатление чрезмерной заурегулированности. В целом, тем не менее, такое восприятие, за исключением вмешательства в выбор партнера по договору, может быть оправдано только с одной формальной точки зрения: обилие многословных и не согласованных между собой положений ведет к противоречивым оценкам основных целей и придает праву элемент спонтанности, а временами даже и произвола.

Устранение такой непоследовательности, о чем ученые-правоведы заговорили впервые еще два десятилетия назад, является важной задачей, стоящей перед европейским законодателем. Вслед за окончанием разработки Принципов европейского договорного права (PECL) Европейская комиссия с 2001 г. также присоединилась к этой работе. На основе Коммюнике 2004 г. она объединила и скоординировала усилия уже действующих групп ученых-правоведов. Первые результаты их деятельности были представлены комиссии в конце 2007 г. Целью является разработка «Единой рамочной системы ссылок на европейское договорное право» (Common Frame of Reference on European Contract Law), способной предоставлять судам ЕС твердые обоснования дальнейшей реализации договорного законодательства ЕС. В то же время комиссия начала работу, направленную на консолидацию директив в области потребительского договорного права. Соответственно, курс взят не только на пересмотр права в этой области, но и на поддержку будущего законотворчества посредством разработки общих договорных условий и принципов.

В связи с этим, представляется целесообразным вернуться к истокам запрета дискриминации, опирающегося на iustitia distributive (принцип справедливого распределения благ) публичного права [3, С.105-107]. Все вышесказанное напрямую связано со спецификой правового регулирования внешнеэкономических сделок, и при условии использования положительного опыта, накопленного за годы существования ЕС, может послужить хорошей основой для совершенствования законодательства и правоприменения в нашей стране, странах СНГ и в рамках Таможенного союза.

В континентальном праве принцип автономии воли (свободы договора) ограничивается с помощью соображений публичного порядка, запрета злоупотреблять своим правом, охраны более слабой стороны в договоре, поддержания стабильности гражданского оборота [4, С.112].

Одно из возможных ограничений автономии воли, связанных с содержанием договорного обязательства, в том числе и носящего внешнеэкономический характер, сводится к вопросу о том, должно ли распространяться избранное сторонами право на все договорное обязательство в целом или стороны вправе подчинить избранному праву по своему усмотрению отдельную часть договорного обязательства. Из этой посылки возникает последующий вопрос: должно ли договорное обязательство быть подчиненно только праву одного государства или разные элементы договорного обязательства могут быть по соглашению сторон подчинены праву различных государств (к примеру, права и обязанности сторон будут определяться казахстанским правом, а последствия неисполнения договора будут рассматриваться по праву страны контрагента по внешнеэкономической сделке?) ГК РК однозначно устанавливает, что стороны договора могут выбрать подлежащее применению право как для договора в целом, так и для отдельных его частей (п. 3 ст. 1112).

Применение автономии воли сторон внешнеэкономической сделки возможно для решения вопросов обязательственного статута, под которым подразумевается совокупность норм подлежащего применению права, регулирующих содержание сделки, ее действительность, порядок исполнения, последствия неисполнения, права и обязанности сторон, условия освобождения сторон от ответственности. При этом исходным коллизионным началом является подчинение основных вопросов обязательственного статута праву, избранному сторонами, а при отсутствии такого выбора - праву государства той стороны договора, обязательство которой составляет главное содержание, особенность конкретного вида договора. Права и обязанности сторон внешнеэкономической сделки должны определяться в соответствии с нормами правовой системы, свободно избранной самими контрагентами.

Следует заметить, что по отдельным видам внешнеэкономических сделок предусмотрены формулы прикрепления, содержащие императивные коллизионные привязки и отрицающие возможность свободы выбора права сторонами правоотношения.

Ограничения в применении иностранного права, избранного соглашением сторон в сфере договорных обязательств, с помощью оговорки о публичном порядке и института императивных норм являются проявлением общего ограничения применения иностранного права независимо от того, избрано ли право соглашением сторон или с помощью других коллизионных норм, и независимо от того, о какой сфере гражданско-правовых отношений международного характера идет речь.

Избранное сторонами право ограничивается обязательным применением императивных норм права другого государства, с которым договор реально связан. В законодательстве Казахстана это отражено в статье 1090 ГК РК следующего содержания: «1. Иностранное право не применяется в случаях, когда его применение противоречило бы основам правопорядка Республики Казахстан (публичному порядку Республики Казахстан). В этих случаях применяется право Республики Казахстан. 2. Отказ в применении иностранного права не может быть основан лишь на отличии политической или экономической системы соответствующего иностранного государства от политической или экономической системы Республики Казахстан».

Термин «обязательственный статут» применяется и для обозначения сферы действия права, подлежащего применению к договору. Поставленный вопрос, несмотря на практическую важность, решался в основном доктринально с учетом судебной и арбитражной практики. В раздел 7 ГК РК впервые введена специальная статья 1115 «Сфера действия применимого права», из названия которой следует, что речь идет о сфере действия обязательственного статута применительно к любому гражданско-правовому договору. Право, применяемое к внешнеэкономической сделке в силу данного положения, охватывает толкование договора; права и обязанности сторон; исполнение договора; последствия неисполнения или ненадлежащего исполнения договора; прекращение договора; основания и последствия недействительности договора; уступку требования и перевод долга в связи с договором.

В сферу действия обязательственного статута входят также вопросы исковой давности, виды исполнения обязательств, зачет встречных требований, конкуренция исков, договорная ответственность, действительность контрактов, последствия неисполнения обязательства, просрочка и ненадлежащее исполнение, обстоятельства и условия освобождения сторон от ответственности. Вопросы, связанные с приемкой исполнения договора, представляют собой самостоятельный правовой комплекс. Для их решения применяется закон места исполнения обязательства. В субсидиарном порядке возможно применение закона места заключения договора и места его регистрации.

Подводя итоги анализа специфики правового регулирования внешнеэкономических сделок, можно резюмировать, что в рамках отдельной статьи представляется проблематичным последовательное и полное исследование огромного комплекса взаимосвязанных проблем, связанных с понятием, содержанием, соотношением внутренней структуры, применением и толкованием норм, регулирующих отношения по заключению, исполнению и прекращению внешнеэкономических сделок. Нами была предпринята попытка раскрытия лишь отдельных актуальных аспектов избранной тематики, дающая определенный простор для дальнейших научных поисков.