Психологиялық жаттығулар жинағы І. ӘРіптестік қарым -қатынас тренингі психологиялық тренинг: ТҮсінігі, тарихы, міндеттері, Ұстанымдары

Г. Смит сенситивтік компоненттің төрт түрін атап көрсеткен (10). Мұндай жіктеуге сенситивтік тренингі саласындағы мамандардың теория мен тәжірибені сараптауы және автордың жеке тәжірибесі себеп болды.

Сонымен, бақылампаздық сенситивтігі - басқа адамды бақылау қабілеті (көру және есту) және бірмезгілде оның келбетін және не айтқанын жадында сақтау. Бұл жерде бақылауға жататындар:

а) сөйлеу әрекеттері, олардың мазмұны, бірізділігі, жекешілдігі, бағыттылығы, жиілілігі, жалғасулығы, экспресссия деңгейі, лексика, грамматика, фонетика айтушының дауыс сапасы мен интонациясының ерекшеліктері, сөйлеумоторлық синхронизациясы, графикалық көрінісі (жазуы, салған суреті);

б) мәнерлі қимылы (бет жүзі мен денесінің);

в) адамдардың қозғалысы мен тұрысы, араларындағы қашықтық, қимылының бағыттылығы мен жылдамдығы, жекешілдік арасындағы кеңістіктегі әрленуші;

г) тактильдік әсер ету (жанасу, қолдаушы белгілер, түрткілеуреп) заттарды беру және қайтарып алу, ұстап қалу;

д) иістер және оның көздерін таратпау;

е) атап өткен әрекеттердің белгілері мен сипатамаларының үйлесуі.

Өзіндік бақылауда (интроспекция) бақылампаздық сенситивтігіне жатады.

Стеротиптердің, нұсқаулардың, тәжірибенің әсері «Мен» образының және басқа адамдардың бұрмалауының субьективтілігіне әкеледі. Қалаулар, ұйғарымдар, қабылдаудың үйреншікті тәсілдері адамның қимыл-әрекетінінің шектеулі үзінділеріне назарды аудара отырып, бақылауды «бағдарламалап» тастауы мүмкін. Сондықтанда біз еститін және көретін сезімдер мен ойларды шектеулер дағдыларын дамыту сенситивтік тренингінің басты міндеттерінің біріне жатады.

Келесі түрі – теориялық сенситивтік - теорияны басқа адамдардың ойлары мен әрекеттерін, сезімдерін нақты суреттеу мен жорамалдау үшін таңдау мен қолдану тәсілі ретінде қарастырылады; басқа сөзбен айтқанда, жеке тұлғаның түрлі теорияларын меңгеру өзіміздің және қоршаған ортаның қимыл-әрекеті туралы түсінігімізді молайта түседі. Жеке тұлғаның әртүлі теориялық тұжырымдамасының негізгі бағдары өзінің бірдей саласы бола отырып, «білместіктен» жасаған қателерді қысқартудың және бақыланатын көріністердің жүйелеудің көп түрлерінің есесінен сенситивтік мүмкіншіліктерді үдете түседі. Алайда жақсы дамыған және оның негізі болып отырған бақылампаздық сенситивтігінсіз теориялық сенситивтіктің басым болуы «білместіктен» жасаған қателіктерге жетелейді, яғни адамдар басқалардың қандайда бір әрекетін түсіндіруде жеке адамның немесе топтың бастапқы қабылдауымен сәйкес келмейтін әрекеттеріне назар аудармай түрлі теорияларды қолдана бастайды.