Ќ азаќстан республикасыныњ білім жєне ѓылым министрлігі
жүктеу/скачать 2,11 Mb.
|
| Қан және қан алмастыратын заттарды қүю. Кеткен қанның орнын толтыру үшін тамырға, қан айналымына қан қызыл түйіршіктер қосылады. Жан-жануардардың көк етінен және өсімдіктердің қабығынан өтпейтін, кристалданбайтын химиялық затты коллоид десе, осындай коллоид ерітіндісін, тұздың изотониялық ерітіндісін, глюкозаны енгізіп, қан құрамын, оның көлемін бірқалыпта келтіреді.
Қан құюдың тарихы. Қан құю туралы ілімді үш дәуірге бөлуге болады. Бірінші дәуір — сонау ескілік заманнан 1628 жылы Гарвейдің қан айналым заңы шыққанға дейін. Екінші дәуір - 1628 жылыдан 1901 жылыға дейін, яғни агглютинация заңы ашылғанға дейін. Үшінші дәуір - бүгінгі күнге дейін. 1666 жылы ағылшын ғалымы Лауэр иттерге қан құйғанын жариялады, ал 1667 жылы француз ғалымы Дени мен хирург Эмерец қозының қанын өте қиын жағдайда жатқан ауру жануарға құйып, сол ауру малдың осыдан жазылып кеткенін мәлімдеген. Келесі жолы осындай қан құйған науқас өліп қалды. Сот болған кезде бұл екі дәрігерді жақтаған Франция Ғылым академиясының өкілдері өте ақылды шешімге келіп, әрбір қан құю алдында академиядан дәрігерлер рұқсат алуы керек деген. 1679 жылы Мерклин және 1682 жылы Этген - Мюллер деген дәрігерлер өз бетімен екі түрлі қанды, яғни екі адамның қанын біріктірсе, қан ұйып қалады, ондай қандарды құюға болмайды деген шешімге келді. Зерттелмеуіне қарамай, сәтті қан құю операциясын 1819 жылы ағылшын дәрігері Блондель жасады. Ол бір адамның қанын екінші адамға сәтті құйды. Қанның ұюы, қан құюға кедергі жасайды. Сол себептен қанның фибрининін жоғалтуды 1835 жылы Бишофф ұсынды. Бұл пікір де кең өріс ала алған жоқ. Қансыраған ауру адамның өлімі тек қан жетпегендіктен және сондай адамды өлімнен алып қалу үшін тек қана қан құю керек деген Гайемнің пікірі ғылыми тұрғыдан өте дұрыс пікір болатын. Россияда 1830 жылы С.Ф. Хотивицкий босанған әйел қанды көп жоғалтса, оны қолайсыз жағдайдан алып қалатын, тек қана қан құю деген. Ал 1832 жылы Санкт-Петербург қаласының дәрігері Вольф, босанған кезде қансырап өліп бара жатқан әйелді тек қана қан құю арқасында ажалдан алып қалған. 1865 жылы орыс ғалымы В. Сутугин қанды ұйытпайтын амалдарын тауып, тамырдан алған соң, ұзақ уақытқа дейін сақтауға болатынын мәлімдеді. Қан құю мәселелеріне көңіл бөлген орыс ғалымдары — Х.Х.Саломон, Н. Раутенберг, С.П. Коломнин, И.В. Буяльский болған. Қан топтары. Ұзақ зерттеулердің арқасында кез келген адам қанының құрамында басқа адамның эритроциттерін жабыстырып тастайтын агглютинация үрдісін жүргізетін ерекше заттардың болатыны анықталған. Австрия ғалымы 1901 жьшы К. Ландцггейнер 1901 жылы адам эритроциттерінің құрамында екі түрлі антигендер - агглютиногендер, ал плазмада екі түрлі антиденелер - аглютининдер болатынын дәлелдеді. Агглютинагендер латын әліпбиі бойынша А және Б әріптерімен белгіленеді, ал агглютининдер грек әліпбиі бойынша альфа (а) және (Ъ) әріптерімен белгіленеді. Бір малдың қан құрамында агглютиноген және агглютинин екеуі бірдей болмайды. Себебі бір әріптес агглютинин, мысалы А-агглютиногенімен кездессе, олар өзара жабысып қалады. Сол себептен бір малдын қанына агглютиноген А болса, басқа агглютинин түрі Ъ болуы керек. Агглютиногендер тек қана эритроциттердің құрамына ғана кіріп қоймай, сонымен бірге сілекейде, асқазан сөлінде, басқалай сұйықтарда да кездеседі. Осы күндері агглютиногендердің үш жүздей түрі ашылған. Агглютиниңдер белоктың бір түрі -г- глобулиннің молекулаларынан құралған. Агтлютининдер өз құрамына қарай екіге бөлінеді. Бірі өмір бойы өз қасиетін жоғалтпай - өзгермесе, екінші түрі эритроциттердегі агглютиногендерге қарсы, плазмадағы лейкоциттерге қарсы, сонымен бірге тромбоциттерге қарсы күресетін қабілетке ие. Бір адамның қанын екінші адамға құйғанда қандар өзара жабысып қалмау үшін, қан төрт топқа бөлінген. Мал қаннының топтарына келсек, әлі күнге дейін белгісіз жайлар көп. Мал эритроциттерінде көптеген агглютиногендер болады. Сондықтан оларды 4 топқа бөлу мүмкін емес.Әрбір топта бірнеше агглютиногендер түзеді, сол себептен мал қаны генетикалық жүйеге бөлнеді, Мәселен,ірі қарада 85 агглютиноген боландықтан, оларды 11 генетикалық жүйеге бөледі. Жылқыда 16 агглютиноген 8 жүйе, қойда 26 агглютиноген 7 жүйе, шошқада 50 агглютиноген 14 жүйе, тауықта 60 агглютиноген 14 жүйе болады (Т.Несіпбаев,2005). Қанның құрамында қандай агглютиноген, қандай агглютинин барын білуіміз керек. Ғылымның өсіп-өрлеуіне байланысты қаны I-ші топқа жататын малдардың қанында агглютиноген жоқ - 0, ал плазма сарысуында а жэне Ъ -агглютининдері бар. Бірінші топқа жататын малдардың қан формуласы Оа деп белгіленеді. Қаны II топқа жататын малдардың эритроциттерінде А-агглютиноген, қан сарысуында Ъ -агглютинин болады. Формуласы А, Қаны III топқа жататын малдардың эритроциттерінде Ъ - агглютиноген, қан сарысуында а-агглютинин болады. Формуласы Ва. Қаны IV топқа жататын малдардың эритроциттері екі бірдей А және В агглютиногендері болса, қан сарысуында агглютининдер жоқ (О). Төрт топқа бөлген қандарды формулаға түсірсек, сонда I топқа жататын малдардың қаны I (Оаһ), II топ (Ай), III топ (А,), IV топ болып жазылады. Соңғы жылдары қаннын тобын қысқартып жазу үшін топтың санын цифр арқылы және эритроциттерге агглютиноген белгісімен ғана көрсетеді. Қысқартылған түрде қан тобы: 1(0); П(А): ІІІ(В); ІҮ(АВ) деп жазылып жүр. Агглютиногендер мен агглютининдердің қосылып жабысуына қан құрамына кіретін гемолизиннің де қатысы бар. Комплемент бар жерде гемолизин қанның торшаларын, эритроциттерді бұзып, ерітіп жібереді. Төл дүниеге келгенде оның қаны төрт топтың біріне жатады да, ол өмір бойы өзгермейді. Барлық қанды пайдаланады. Әртүрлі топқа жататын малдардың қанын екіге бөліп, оның сүйық бөліміндегі белгілі агглютининдер арқылы, қанның қай топқа жататынын айыруға болады. Сол сияқты , стандартқа сәйкес эритроциттердегі агглютиногендер белгілі болса, белгісіз аглютининдерді табуға болады. Стандартқа сәйкес қан сарысуын дайындау үшін мал қанынан эритроииттерді шығарып тастайды. Сонда осы қанда тек қана агглютинин қалады. Агглютининнің титрі белгіленеді. Титр дегеніміз - қан сарысуының күші. Яғни қан сарысуы 2 рет, 10 рет, 50 рет сумен ерітеді. Ең көп ерітілген кездің өзінде де қан сарысуы өз қасиетін жоғалтпайды. Осындай сарысуды бор қышқылын немесе тимол дәрісін қосып, шыны сауыттың ішіне енгізіп, өзегін қыздырғыш арқылы бітеп тастайды. Шыны сауыттың сыртына жабыстырылған кағазға осы агглютининнің титрі көрсетіледі. Жарақаттың жазылу биологиясы. Зерттеулер кез келген жарақаттың жазылуының биологиялық заңдылығы бірдей екенін көрсетті. Пайда болғаннан бастап жарақатта жазылу процессі басталады. Жарақаттың айналасында әр түрлі патологиялық өзгерістер пайда болады. Олар сол жердегі қан айналасының, жүйке қызметінің өзгерістері, осыған байланысты биохимиялық және биофизикалық өзгерістердің әсерімен жарақат бірте-бірте өлі еттерден тазарып, қуысы ұлпарларға толып жазылады. Осыны жарақаттың басынан аяғына дейін болатын жазылу процессінің биологиясы дейді. Бұл процесстің белгілері жарақаттың екінші реттік жетілуімен жазылғанда айқын байқалады да, ал жарақат бірінші реттік жетілуімен немесе қабыршықтанып жазылғанда сыртқы белгісіз өтеді. Клиникалық белгілеріне қарай Н.П.Пирогов жарақат процессінің үш сатысын айырады: 1) ісіну, 2) тазару, 3) грануляция сатысы. Цитологаялық және патологиялық өзгерістеріне қарай Н.Ф.Камаев (1962) жарақат процессін келесі кезеңдерге бөледі: 1. Ерте пайда болған (12 сағат шамалы) - мұнда қабынудың алғашқы белгілері біліне бастайды. 2. Дегенеративтік — қабыну дәуірі. 3. Регенерация дәуірі. И.И.Кузин үш кезеңі, регенерация, тыртықтану және эпителийлену кезеңін ажыратады. Жарақаттағы биофизикалық - химиялық өзгерістеріне қарай И.Т. Руфанов жарақат процессін екі кезеңге бөледі: гидратация кезеңі немесе жарақаттың биологиялық өздігінен тазаруы; дегидратация кезеңі немесе регенерация қалпына келу кезеңі. Осы соңғы жіктелу ең қолайлы деп саналады. жүктеу/скачать 2,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|