1. Ақ жол газетінің зерттелуі
АҚ ЖОЛ ГАЗЕТІНДЕГІ ОНАМАСТИКАЛЫҚ АТАУЛАРДЫҢ МАҢЫЗЫ
жүктеу/скачать 207,46 Kb.
|
Асырханқызы Сая дипломдық жұмыс
3 тоқсан БЖБ алг 9 сынып
| 1.2 АҚ ЖОЛ ГАЗЕТІНДЕГІ ОНАМАСТИКАЛЫҚ АТАУЛАРДЫҢ МАҢЫЗЫ
Мәдениеттің ең маңызды жансерігі жазу арқылы өркениет жемісін сақтайтын, халыққа жеткізетін газеттер. Газет - халықтың рухани, мәдени өмірінің айнымас бөлшегінің сипаты. Газеттің жалпы адамзат тарихындағы, жекелеген халықтар мәдениеті мен тарихындағы алатын орны айрықша маңызды екеніне байланысты көптеген еңбектержазылды. Сондықтан болар қазақ тілші-ғалымдары газет тілі мәселесін назардан тыс қалдырмай, бірнеше ғылыми жұмыстар арнады. ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басындағы баспасөзді зерттеп, тұщымды ой айтып, ғылыми еңбектер жазған ғалымдар: Н.Қарашева, Б.Әбілқасымов, С.Исаев, Б.Момынова, Б.Кенжебаев, Қ.Бейсембаев, Х.Бекхожин, Т.Кәкішов, т.б. Лингвист-ғалымдар арасында қазақ баспасөзінің тілі жөнінде алғаш арнайы зерттеу еңбек жазған Н.Қарашева болды. Н.Қарашеваның бұл зерттеуінде "Айқап" журналы тілінің граматикалық ерекшеліктері жан-жақты қарастырылды.Халыққа журналдың маңыздылығы жетті. Баспасөз тілін зерттеуге арналған екінші еңбек деп - Б.Әбілқасымовтың кандидаттық диссертациясын айтуға болады. Әдеби тілді зерттеуге байланысты жазылған ғылыми ізденістер қатарына қосылған бұл ғылыми еңбекте газет тілінің фонетикалық-орфографиялық жүйесі, лексикасы, грамматикалық ерекшеліктері барынша жан-жақты қамтылып, талданған. Кейін аталған диссертациялық еңбек жеке кітап болып жарық көрді. Газет тілін Сейілбек Исаев та зерттеген болатын[8]. Көрнекті тілші-ғалымның зерттеулерінде ХХ ғасырдың 20- жылдарындағы мерзімді баспасөз тілі грамматикалық тұрғыдан олардың жанрлық-стилистикалық ерекшеліктері сипаттарып, талданады және тіл мәдениеті, сөз қолданысы мәселелері де қамтылды. Сондай-ақ, А.Алдашева "Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар" (1991) атты кандидаттық диссертациясында 1970-1990 жж. аралығындағы мерзімді басылымдар тіліндегі жаңа сөзорамдарына, лексикалық шолу жасайды. Газет тіліндегі жаңа қолданыстарды талдауға арналған тағы бір кандидаттық диссертация жазған Қ. Қадырқұловтың еңбегі екенін де айта кету керек.Жекелеген газеттер тілі бойынша "Қазақ" газетіндегі қоғамдық-саяси лексиканы жүйелеген, газеттілінің лексикасын зерттеген Бағдан Момынованың зерттеу-еңбегі бар[9]. Ал 1996 жылы Алматы қаласында қорғаған Отарәлі Бүркітовтың "Қазақ әдеби тілінің публицистикалық стилі" атты кандидаттық диссертациясы осы ізденістердің қатарын толықтыра түсті. Әрине, аталған еңбектерден өзге көптеген ғылыми мақалалар арқауы да газет тілі болғанын ескере кеткен жөн. Орыс тіл білімінде газет тілі туралы К.И.Былинский (Язык газеты. М., 1996), В.Г.Костомаров (Руский язык на газетной полосе. М., 1971), И.П.Лысакова (Тип газеты и стиль публицистики. Л.,1989), Г.Я.Солганик (Лексика газеты. М., 1981), т.б. ғалымдардың еңбектерін атауға болады[10]. 20 ғасырдың аяғы – 21 ғасырдың басында ономастика ғылымының проблемалық өрісі кеңейіп келеді: аспан денелерінің, жұлдыздардың, теонимдер, этнонимдер, қала ішілік объектілердің атаулары, мерекелер, мерекелер, газеттер зерттеледі, су асты мұхит ландшафтының атаулары сипатталады; ғалымдардың көзқарасына жаңа ономастикалық құбылыстар – коммерциялық атаулар енеді кәсіпорындар, дүкендер, тауарлар. Зерттеу объектісін кеңейту жалпы теориялық мәселелерді қарастыруды белсендіреді, жалқы есімдердің типологиясын нақтылау, өзіндік ерекшелігін нақтылау дүниенің тілдік суретіндегі ономастикалық жүйе. Ономастикалық зерттеулердің қазіргі кезеңінде таңдау және таңдау факторларын зерттеуге бағытталған социолингвистикалық аспекті де күшейіп келеді. кісі аттары мен тегін өзгерту, топонимикадағы атауларды өзгертудің себептері мен критерийлері, әлеуметтік-тарихи ономастикадағы көрініс. «Ономастика» терминінің екі мағына береді: - жалқы есімдер туралы күрделі ғылымды білдіреді; − жалқы есімдердің өзі, демек соңғы мағынасында «онимия» термині де қолданылады. Арнайы ономастикалық есептерді жалпыдан оқшаулау жалқы есімдердің тілдегі орнына байланысты лингвистикалық диапазон. Жалқы есімдер тілдің бір бөлігі болып табылады анағұрлым парадоксалды жағдайлар, оларды талдау жаңа, тереңірек жалпы лингвистикалық концепциялардың пайда болуына ықпал етуі керек. А.В. Суперанская, жалқы есімнің жалпы теориясын құру «атаулардың қасиеттері (онома), қай тілде жасалғанына немесе қолданылғанына қарамастан берілген лексикалық категорияға тән жалпы заңдылықтарды анықтау - бұл тұрақты түрде іздеу» деген еді[11]. Ономастика мен лингвистиканың байланысы болуы мүмкін жарты мен бүтін арасындағы қатынас ретінде сипатталады. Ономастика - тіл білімінің бір саласы, бірақ тұтас бір шеңбер ішінде «толық сәйкес келмейтін» саласы. Тіл білімінің аясынан тыс шығу оған міндетті болып саналатын ономастиканың экстралингвистикалық компоненттері есебінен жүзеге асады. Ономастикалық материалды тіл білімінің әдістермен зерттеу басым: лингвистикалық қатыстылықтың орнығуы атаулар, фонетикалық және фонематикалық заңдылықтарды анықтау ерекшеліктері, морфологиялық ауысуы, құрылымдық түрлері, т.б. Қазақ ономастикасының зерттелу тарихына аналитикалық шолу жасалған еңбекте бұл саладағы зерттеулер 4 кезеңге бөлінген. Соның ішінде жалқы есімдерге қатыстылары мыналар: 2-кесте
Сонымен бірге ономастикалық лингвокультуремалардың ұлттық мәдени ерекшеліктерді танытуда атқаратын қызметі ерекше. Себебі ономастика өзінің бойына лингвистикалық, тарихи, өркениеттік және мәдени деректерді жинаған ерекше лингвомәдени бірліктер жүйесі болып табылады. Олар халықтың бітім болмысы мен өмірге қөзқарасынан хабар береді. Айтылған мәселе Т.Жанұзақов, Қ.Рысбергенова т.б. ономаст-ғалымдардың еңбектерінде арнайы зерттелген. Қазақ ономастикасы. Қазақ ономастикасы өз кезегінде әлемдік еңбектерге, соның ішінде орыс, түркі ономастикасының еңбектеріне сүйене отырып, Ғ.Қ. Қоңқашпаев, Е. Қойшыбаев, Т. Жанүзақов, А. Әбдірахманов, Ә.Т. Қайдаров, В.Н. Попова, О.А. Сүлтаньяев жүйелі зерттеулерінің арқасында дамыды. Ономастикалық материалдарды апеллятив лексикамен бірге қолданып, қазақ тілін айқындау XX ғ. 30-50-жылдары белгілі қазақ лингвистері А. Байтүрсынүлы, Қ. Жұбанов, Ж. Досқараев, C. А. Аманжолов, А. Ысқақов, Г.Е. Мүсабаев т.б.еңбектерінде жасалган; олар жеке топонимдер антропонимдерге этимологиялық мәтіндер жазды[12]. Осыдан кейіннен өте көптеген ғылыми еңбектер зерттеліп, жазыла бастады. Ономастиканы зерттейтін ғылым ономосиология деп аталатыны белгілі. Ономастика грек сөзі «ономия» (грек тілінде «o№ma» есім, ат) o№mastika – ат қою өнері, яғни атауларды зерттейтін ғылыми сала. Ономастиканы (кісі аттарын, жер-су, ру-тайпа аттары т.б.) зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері мен тілмен сабақтастықта қарастырылатын ұлттық этномәдени, әлеуметтік сипатын анықтаудың қажеттілігін В.В.Радлов, В.В.Бартольд, А.Н.Самойлович, С.Е.Малов, Н.К.Дмитриев, А.Н.Кононов, Н.А.Баскаков, Қ.Жұбанов, І.К.Кеңесбаев, С.Аманжолов, Ә.Қайдар, Т.Жанұзақов, Ә.Абдрахманов, Е.Жанпейісов, Қ.Рысбергенова, Г.Мадиева т.б. ғалымдар өздерінің еңбектерінде жан-жақты дәлелдеп, жеткізді[12]. Ономастика өз ішінде бірнеше салаға бөлінеді: топонимика (жер, су, қала атауларын зерттейтін ғылым), антропонимика (адам аттарын зерттейтін ғылым), этнонимика (ру, ел, халық аттарын зерттейтін ғылым), зоонимика (хайуандар аттары), гидронимия (теңіз, өзен, су, көл атауларын зерттейді) т.б. Бізде осыған сүйене отырып «Ақ жол» газетіндегі онамастиканы зерделедік. Жоғары аталған салалардың барлығы газет бетінде кездеседі, сондай-ақ тарихи деректердің нақты қайнар көзі бола алады. Газет бетіндегі жер-су атауларының өзгеруі арқылы орыс тілінің қазақ тілді ортаны ығыстырып бара жатқанын көруге болады. Қазан төңкерісімен байланыс, Кеңестік үкіметтің келуімен қазақ тілді атаулардың көпшілігінің орысша аталуларын көруге болады. Газет - халықтың рухани, мәдени өмірінің айнымас бөлшегінің сипаты болғандықтан ондағы ономастикалық атаулар: адам аттары, нақты жер-су атауларын, сол кездегі партия мен үкімет атауларын, газет-журнал атауларын зерттеу ономастикалық кеңістікті қалыптастырады. Ал ономастикалық кеңістік арқылы тарихты білуге болады. Сол үшін де газеттің ономастикалық кеңістігін жасау керек. жүктеу/скачать 207,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|