1. «Адамзат баласы құндылыққа мүдделі әрі мұқтаж» тұжырымына қатысты өз көзқарасызды дәлелдеп жазыңыз. Жм
Бүгінгі жастардың тіл жұтаңдығының себептері неде? Пікіріңізді дәлелдеп жазыңыз. ҚГ
жүктеу/скачать 94,56 Kb.
|
ЭССЕЛЕР 2021
| 6. Бүгінгі жастардың тіл жұтаңдығының себептері неде? Пікіріңізді дәлелдеп жазыңыз. ҚГ
Ана тілін білмеген, Ақылы жоқ желікбас. Ана тілін сүймеген, Халқын сүйіп жарытпас Бүгінгі таңдағы жастарымыз мүлдем батыстанып бара жатқан тәрізді.Олар қазақ халқының сөз кестелерін бұрмалап, елден ерекше көрінгілері келе ме, шетелдің жаргон сөздерімен сөйлеуді күнделікті әдетке айналдырып алған. Қазақ халқы қашан да сөзге шешен, суырып-салма, дұшпанын бір ауыз сөзбен тойтарып отырған емес пе?! Бүгінгі жастардың сөйлеу мәдениеті мүлде өзгеше дәрежеде, жастарымыздың бір ауыз сөздің өзін кібіртіктеп, тұтығып барып әрең жеткізетініне бәріміз де куә болып жүрміз. Сөйлеу барысында жалпы қолданыстағы сөздерге орысша жалғау жалғап, өз тілімізде баламасы бола тұра кірме сөздерді шеттен тыс көп пайдаланып, оның үстіне қазақша қосымша жалғап, тіпті тарихи қалыптасқан сөйлемнің орын тәртібін бұзып қолданып жүргендері бар. Жастардың сөйлеу мәдениетінде көзге түсетін, өзіне тән тілдік ерекшелігі байқалатын диалектіден де басқа тілдік элементтер де бар. Мәселен, бір қалада тұрса да, бірақ әр мектепте оқитын оқушылардың ауызекі тілінде өзгешеліктер бар екенін байқауға болады. Бала психологиясы ересектерге еліктеуге құмар. Жақсы не жаман әдет болсын, тіпті сөйлеу мәнеріне дейін еліктеп, оларды үлгі тұтатыны анық. Расында, балалар тың дүниені білуге құштар. Мәселен, техникалық терминдерге мектеп оқушысының қызығуы екіталай. Ал жаргон сөздер түсініксіз болса да, қарапайым әрі ересектердің белгілі контекстіде қолданылуында түсінікті болғандықтан тез қабылданады. Көптеген жаргон сөздер жастарға нақты, түсінікті, қызықты болып әрі бір-бірімен тез тіл табысуға ықпалын тигізіп тұрады. Құлаққа дөрекі естіліп, ерсі көрінгенімен бұлар бүгінгі жастар тілін құрайтыны өкінішті. Тағы бір айта кетерлігі, бұл жаргондар тез таралады.Тіпті сол оқушылар айтқан кейбір сөздерді ересектер қауымы да айтып жүргені рас. Жастар дағдысына қарай бұндай сөздерге өте оңай бейімделеді, әрі оларды кез келген жағдайда қолдана береді. Мысалы; түк те емес – чепуха; демалыс – халява; күлкі – угар; арзан – фуфло; мас – бухой; тақыр бас адам – лысик; бай адам – оллигарх, олигатор; толық адам – пончик; сәнді – гламурный. Осындай топтағы сөздердің мазмұнына үңіліп, синонимдердің көп кездесетіні таңғалдырады. Әйтсе де, кикілжің жағдайларында жастар эмоцияға салынып, сөздің негізгі мағынасы қайсы екенін түсінбесе де, басқа мағынада да қолдана береді. Соның нәтижесінде оқушының қолданысындағы сөздің мағынасы алғашқы, негізгі мәнінен алшақтап кетеді. Бұл сөздер күн сайын жаңа мағынаға, жаңа мәнге әрі жаңа мағыналық түрге ие болып, жаргондардың пайда болуына ықпал етеді. Байқап отырсақ, бұл бүгінгі күні шешімін таппай отырған күрделі мәселе. Жаргондар, негізінен, жастарға кәсіби сипаты жоғалған, жеңілдетілген деңгейінде келеді. Сол себепті оқушы жаргонның негізгі мағынасын біле бермейді, өз сөзінің мазмұнына, өзінің күйзелісіне, өзінің көңіл-күйіне, қажетіне сай қосып отырады. Сөйтіп, жалпы жастардың тілі арқылы өзінің сөздік қорын толықтырады. Бұндай құбылысты «блатная музыка» (ұрылар музыкасы, дәлірек айтқанда «ұрылар тілі») дейді. Әйтсе де, «блатная музыкадан» балалық сезім байқалып тұрады. Сол күйінде жастар қандай жаргон болсын қолданады, бірақ та олар сыртқа ұнамсыз құбылыс болып қабылданады. Тіл тазалығының сақталуына кедергі келтіріп отырған осындай жаргондар ел болашағы саналатын жастарға кері әсерін тигізетіні сөзсіз. Сондықтан мектеп оқушыларының ауызекі сөйлеу тілінде көп кездесіп жататын жаргондарды қолданыстан ысырғанымыз жөн. Себебі бұл қазақ тіліне төніп тұрған тағы бір қауіп. Сақау жарнамалар мен тікелей аудармалар туралы көп айтып жатамыз. Алайда ең маңыздысы ауызекі сөйлеу стиліндегі осындай олқылықтарға бейжай қарауға болмайды. Бүгінгі оқушы – ол ертеңгі ел беделін көтеруге қалтқысыз қызмет ететін азамат. Сондықтан жастардың дұрыс әрі таза сөйлеу мәдениетін қалыптастырған абзал. Байқап отырсақ, кез келген оқу орнының студенті қарым-қатынаста өз сөздеріне жаргондарды пайдаланатынын байқаймыз. Аялдамада, көшеде, дүкенде қай жерде жүрсек те өздері ғана түсінетін жаргондарды құлағымыз естіп жатады. Мән бермейтініміз рас. Әрине, жаргондарды пайдалану әдеби сөздік қорларының аздығын көрсетеді. Бұл жастардың болашағы не болмақ? Сол үшін жастарға күнделікті сөйлеу мәдениетінде әдеби тілді мейлінше мол пайдалануын қолға алу қажет сияқты. Оқытушы сол әдеби тілдегі сөздердің эмоционалдық және логикалық сипатын оқушыға түсідіріп отыруы керек. Себебі көп жағдайда оқушы әдеби сөздерді орынды пайдалана алмай жатады да, құлағына тез сіңетін жаргондармен алмастыра береді. Мәселен, мектеп мұғалімдері сабақ барысында қазақтың шешендері қалдырған даналық сөздерінен үзінді келтіріп, оқушының сөздік қолданысын кеңейтуге ұмтылу қажет. Сонда ғана оқушы жаргондар бұл бай тіл байлығының белгісі емес екенін түсінеді. Ең бірінші, бала тілі үйде қалыптасады. Содан кейін мектепте және араласатын ортасында. Сондықтан ата-ана да, мұғалім де баланың сөйлеу мәдениетін жіті назарында ұстағаны жөн. Әрине, кез келген мектеп оқушысы таза әдеби тілде сөйлеп кетпесе де, ол өзге тілдегі сөздерді араластырып, тіл тазалығын бұзбауы қажет. Оқушы «блатная музыканы», яғни жаргондарды пайдалануда, өз ойын көркемді түрде жеткіземін деп ойлайды. Алайда олай емес. Меніңше, мектеп мұғалімдері оқушыға жаргонның эстетикалық әлжуаздығы мен дөрекілігін әрдайым айтып, мысалдармен көрсетіп отыруы қажет. Міне, осыдан оқушы өзінен-өзі бұл сөздерден жиіркенетін болады. Оқушы жастардың жаргоны – бұл негізінен қылмыстық және түрме арголарының «мұраларының» ықпалы екенін айта кету керек. Оның бір бөлігі өзінің мағынасын өзгертіп, оқушы жастардың лексикасындағы айқындылықты көрсетеді, олар көбінесе баға алу және емтихан тапсыру жағдайларымен байланысты болып келеді. Сөйлеу мәдениетін қалыптастыру үшін түрлі ойын-бағдарламалар да ұйымдастыру қажет. Жас жеткіншектерге тіліміздің арготизмдермен ластанып жатқанын түсіндіріп, сөз мәдениетіне байланысты шараларға атсалысуы керек екенін түсіндіру қажет. Қорытындылай келе, жастардың күнделікті ауызекі сөйлеу тілінің қалай қалыптасып келе жатқанына баршамыз алаңдауымыз керек. Себебі аралас тілде сөйлеп, дөрекі жаргондарды пайдаланатын жастар болашағы бұлыңғыр. Ал біз олардың елін, жерін сүйетін, ана тілін, дәстүрді құрметтейтін азамат болып өсуіне ықпал етуіміз керек. жүктеу/скачать 94,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|