Адренергиялық заттар, жіктелуі. Альфа, бета-адреномиметиктер, әсер ету механизмдері, негізгі әсерлері, қолдануға болатын көрсеткіштер, жанама әсерлер

Адреномиметикалық заттар

- α- және β-адренорецепторларды ынталандыратындар

Адреналин гидрохлориді , Норадреналин гидротартраты (немесе гидротартраты) (α1, α2, β1, β2)(α1, α2, β1,)

• Тек α-адренорецепторларды ынталандыратындар

Мезатон (α1), Нафтизин (α2) Галазолин (α2)

•Тек β-адренорецепторларды

Изадрин (β1, β2) ,

Сальбутамол (β2) Тербуталин (β2), Фенотерол(β2)

Добутамин (β1)

Адреноблокаторлық заттар

• α-адренорецепторларды тежейтіндер

Фентоламин ( α1, α2), Тропафен (α1, α2) , Дигидроэрготоксин (α1, α2)

Празозин (α1)

• β-адренорецепторларды тежейтіндер

Анаприлин (β1, β2) Оксиренолол(β1, β2)

Метопролол (β1) Талинолол (β1) Атенолол (β1), Бисопролол (β1)

•α- және β-адренорецепторларды тежейтіндер

Лабеталол (β1, β2, α1), Карведилол (β1, β2, α1)

α- және β -адреномиметиктер негізгі өкілі-адреналин (эпинефрин). Адреналин α- және β-адренорецепторларға тікелей ынталандырғыш әсер көрсетеді. Адреналин көбінесе жүрек-тамыр жүйесіне, әсіресе артериялық қысымның денгейіне айқын әсер көрсетеді. Жүректің β-адренорецептор-ларына әсер етіп, адреналин жүрек жиырылуының күші мен жиілігін жоғарылатады, осыған байланысты жүректің соғу және минуттық көлемі ұлғаяды. Бұл кезде миокардтың оттегіне қажеттілігі күшейеді. Систолалық артериялық қысым жоғарылайды.

Адреналин көз қарашығын кеңейтеді (α-адренорецепторлары бар көздің нұрлы қабатының радиалды бұлшық еттерінің - т. Dilatator pupillае тарылуына байланысты), көз іші қысымын төмендетеді (көз іші сұйығының өнімі төмендейді).

Адреналин ішкі мүшелердің тегіс бұлшық еттеріне айқын әсер көрсетеді. Бронхтың β2-адренорецепторларын ынталандыра отырып, оның тегіс бұлшық еттерінің тонусын төмендетіп, бронхоспазмды тоқтатады. Асқазан-ішек жолдарының тонусы мен моторикасы адреналиннің әсерінен төмендейді (α-және β-адренорецепторлардың қозуына байланысты), сфинктерлердің тонусы жоғарылайды (α-адренорецепторлардың ынталануына байланысты). Қуықтьң сфинктері тарылады, т. Detrusor uriпае босаңсиды.

Адреналинді енгізгенде көк бауырдың қапшығы тарылады. Сілекей бездерінің секрециясын адреналин күшейтеді (қою, созылмалы сілекей бөлінеді). Адреналинге зат алмасуға әсер ету тән. Ол гликогенолизді (гипергликемия байқалады, қанда сүт қышқылы мен калий иондарының мөлшері жоғарылайды) және липолизді (қанның сары суында май деполарынан шыққан бос май қышкылдарының мөлшері жоғарылайды) ынталандырады.

Адреналиннің гликогенолитикалық әсері бұлшық еттер мен бауыр жасушаларының β2-адренорецепторларының қозу әсеріне және мембрана ферментінің аденилатциклазасының белсенуіне байланысты. Бұл протеинкиназа мен фосфорилазаны белсендендіретін және гликогеннің глюкоза-1-фосфатқа айналдыруын катализдейтін циклды 3',5'-АМФ-тың жиналуына әкеледі. Липолиздің жоғарылауы β3-адренорецепторлардың ынталануына және триглицеридлипазаға жиналған циклды АМФ-тың белсендендіргіш әсеріне байланысты болуы мүмкін. Бұл кезде триглицеридтерден глицерин және май қышқылдары түзіледі. Жалпы адреналин оттегін мол жұмсай отырып, метаболизмді ынталандырады.

Қолданылуы: Адреналин анафилаксиялық шокта қолданылады. Ол бронхолитик ретінде бронхиалды демікпенің ұстамаларында тиімді. Оны диабетке қарсы заттармен шақырылған гипогликемиялық комада (инсулин және т.б.) қолданады. Адреналинді анестетиктер ерітіндісіне қосады . Адреналинді енгізген аймақтың тамырларының тарылуы жергілікті анестезияны күшейтіп, олардың резорбтивті және уытты әсерлерін төмендетеді. Адреналин атриовентрикулярлы тежелулерді жою үшін, сондай-ақ жүректің тоқтауында қолданылуы мүмкін (интракардиалды енгізеді). Оны офтальмологияда көз қарашығын кеңейту үшін және ашық бұрышты глаукомада қолданылады.

Жанама әсерлері: Адреналин жүрек ырғағының бұзылуына әкелуі мүмкін. Адреналинді миокардтың сенсибилизациясын шақыратын (мысалы, наркозға арналғанфторотанда) заттармен қосып енгізгенде ол айқын аритмия (көбіне қарыншалық экстрасистолиялар) шақырады. Адреналиннің ОЖЖ-не әсері оның қозуымен байқалады. Бұл аз дәрежеде жүреді. Сонымен, адреналинді қолданғанда мазасыздық, дірілдеу, жіберу аймағындағы құсу орталығының ынталануы және т.б. болуы мүмкін. ЭЭГ ояну байқалады (ЭЭГ дисинхронизациясы басталады).

Норадреналин (левартеренол, норэпинефрин) тікелей α-адренорецепторларды, сондай-ақ β1 адренорецепторларды (β2-адренорецепторларды аздап) ынталандырады. Норадреналинің негізгі әсері айқын, бірақ (бірнеше минут) артериялық қысымды қысқа мезгілге жоғарылатуымен байқалады, ол тамырлардың α-адренорецепторларына әсер етуіне және соңғысының шеткі кедергісінің жоғарылауына байланысты. Адреналинмен салыстырғанда оның кейіннен байқалатын артериялық қысымның төмендеуі болмайды, өйткені норадреналин тамырлардың β2- адренорецепторларына өте аз әсер етеді. Норадреналиннің әсерінен тамырлар тарылады.

Норадреналиннің әсерінен жүректің жиырылу ырғағы сирейді. Синустық брадикардия жылдам басталатын гипертензияға жауап ретінде тамырлардың механорецепторларына әсеріне байланысты басталады. Эфферентті жолдар болып кезбе жүйкелер жүреді. Осыған байланысты норадреналинмен шақырылатын брадикардияның алдын атропинмен алуға болады. Рефлекторлы механизмдер жүректің β1-адренорецепторларына норадреналиннің айтарлықтай дәрежеде ынталандыратын әсерімен ескерілмейді. Қорыта келгенде жүректік шығару мүлде өзгермейді немесе төмендейді, ал соғу көлемі жоғарылайды.

Қолданылуы: Норадреналин артериялық қысымның төмендеуімен жүретін көптеген жағдайларда қолданылады (жарақаттар, хирургиялық кірісулер).

Норадреналинді қолданғанда жанама әсерлері сирек байқалады. Тыныстың бұзылуын, бастын ауыруын және миокардтың қозғыштығын жоғарылататын заттармен бірге тағайындағанда жүректің аритмиясын шақыруы мүмкін. Енгізген жерде норадреналин тіндердің некрозын шақыратынын ескеру керек. Бұл оның коршаған тіндерге түсуімен және артериолдардың спазмына байланысты. Норадреналинді көктамырға катетер арқылы енгізу, жылытқыштарды қолдану, енгізген орындарын ауыстыру және басқа да шаралар осындай асқынулардың дамуын төмендетеді.

Адреномиметикалық заттар

- α- және β-адренорецепторларды ынталандыратындар

Адреналин гидрохлориді , Норадреналин гидротартраты (немесе гидротартраты) (α1, α2, β1, β2)(α1, α2, β1,)

• Тек α-адренорецепторларды ынталандыратындар

Мезатон (α1), Нафтизин (α2) Галазолин (α2)

•Тек β-адренорецепторларды

Изадрин (β1, β2) ,

Сальбутамол (β2) Тербуталин (β2), Фенотерол(β2)

Добутамин (β1)

Адреноблокаторлық заттар

• α-адренорецепторларды тежейтіндер

Фентоламин ( α1, α2), Тропафен (α1, α2) , Дигидроэрготоксин (α1, α2)

Празозин (α1)

• β-адренорецепторларды тежейтіндер

Анаприлин (β1, β2) Оксиренолол(β1, β2)

Метопролол (β1) Талинолол (β1) Атенолол (β1), Бисопролол (β1)

•α- және β-адренорецепторларды тежейтіндер

Лабеталол (β1, β2, α1), Карведилол (β1, β2, α1)

β-АДРЕНОРЕЦЕПТОРЛАРДЫ АЙРЫҚША ЫНТАЛАНДЫРАТЫН ЗАТТАР (β -АДРЕНОМИМЕТИКТЕР)

Фенилалкиламиндер туындысының β-адреномиметигінің бірі болып и з а д р и н (изопреналин гидрохлориді, изупрел) табылады. β -адреноре-цепторларға тікелей ынталандырғыш әсер көрсетеді. Изадрин β1-, β2-, β 3-адренорецепторларды қоздырады. Оның негізгі қасиеттері жүрекке және тегіс бұлшық еттерге әсеріне байланысты. Изадрин жүректің β1-адренорецепторларын ынталандыра отырып, жүрек жиырылуының күші мен жиілігін жоғарылатады. Систолалық қысым бұл кезде жоғарылайды. Сонымен бірге препараттамырлардың β2-адренорецепторларын қоздырады (әсіресе қаңқа бұлшық еттерінің тамырлары). Мұнда диастолалық қысым төмендейді. Орташа артериялық қысым да төмендейді.

Изадрин атриовентрикулярлық өткізулерді жеңілдетеді, жүректің автоматизмін жоғарылатады.

Ол бронхтардың тонусын тиімді төмендетеді (ингаляция кезінде 1 сағатқа сақталатын бронхолитикалық әсерді жылдам шақырады), асқазан-ішек жолдары бұлшық еттерінің тонусын төмендетеді, сонымен қатар β-адренорецепторлары бар басқа да тегіс бұлшық еттерді босаңсытады.

Изадрин ОЖЖ-сін ынталандырады. Зат алмасуға адреналин секілді әсер етеді, бірақ гипергликемия мұнда аз байқалады.

Қолданылуы: Изадрин бронхоспазмдарда (аэрозоль түрінде ингаляциялық жолмен енгізеді), сондай-ақ атриовентрикулярлық тежелулерде (сублингвалды түрде) қолданылады.

Жағымсыз әсерлері: тахикардия, кейде жүректік аритмиялар, дірілдеу, бастың ауыруы.

Изадриннің β1-адреномиметикалық әсеріне байланысты бронхиалды демікпеде қолданғанда байқалатын бірқатар жанама әсерлерін (әсіресе тахиаритмия) ескере отырып, β2-адренорецепторларға таңдамалы әсер ететін препараттар синтезделген. Оларға сальбутамол, тербуталин (бриканил), фенотерол (беротек Н, партусистен) және т.б. жатады. Бұлардың изадриннен айырмашылығы жүректің β1-адренорецепторларына аз әсер етуінде. Сонымен қатар, бұлар изадринмен салыстырғанда ішке қолдануда тиімді және ұзақ әсер етеді (әсіресе тербуталин). Аталған препараттар бронхолитикалық зат ретінде (ингаляция түрінде, ішке, парентералды), сондай-ақ миометрияның жиырылу белсенділігін төмендету үшін қолданылады.

β1-адренорецепторларды таңдамалы ынталандыратын заттар да бар. Оларға добутамин жатады. Негізгі қасиеті-айқын оң инотропты әсер. Кардиотоникалық зат ретінде қолданылады

Адреномиметикалық заттар

- α- және β-адренорецептор ынт:Адреналин гидрохлориді , Норадреналин гидротартраты (немесе гидротартраты) (α1, α2, β1, β2)(α1, α2, β1,)

• Тек α-адренорецепторларды ынталандыратындар

Мезатон (α1), Нафтизин (α2) Галазолин (α2)

•Тек β-адренорецепторларды

Изадрин (β1, β2) ,

Сальбутамол (β2) Тербуталин (β2), Фенотерол(β2)

Добутамин (β1)

Адреноблокаторлық заттар

• α-адренорецепторларды тежейтіндер

Фентоламин ( α1, α2), Тропафен (α1, α2) , Дигидроэрготоксин (α1, α2)

Празозин (α1)

• β-адренорецепторларды тежейтіндер

Анаприлин (β1, β2) Оксиренолол(β1, β2)

Метопролол (β1) Талинолол (β1) Атенолол (β1), Бисопролол (β1)

•α- және β-адренорецепторларды тежейтіндер

Лабеталол (β1, β2, α1), Карведилол (β1, β2, α1)

α-АДРЕНОРЕЦЕПТОРЛАРДЫ ТЕЖЕЙТІН ЗАТТАР (α-АДРЕНОБЛОКАТОРЛАР)

α 1- және α 2-адренорецепторларды тежейтін синтетикалық препараттарға фентоламин және тропафен жатады.

Фентоламин (регитин) - имидазолин туындысы. Айқын, бірақ қысқа (көк тамырға енгізгенде 10-15 мин) әсерлі α -адреноблокаторлық әсерімен сипатталады. Оның артериялық қысымды төмендетуі α -адреноблокаторлық және миотропты спазмолитикалық әсеріне байланысты. Тахикардия шақырады (пресинаптикалық α 2-адренорецепторларды тежеуіне байланысты). Асқазан-ішек жолдарының моторикасын жоғарылатады, асқазан бездерінің секрециясын күшейтеді.

Адреналиннің гипергликемиялық қасиетіне фентоламин әсер етпейді. Асқазан-ішек жолдарынан нашар сіңеді. Фентоламин және оның метаболиттері бүйрек арқылы шығады.

Тропафен- тропиннің күрделі эфиріне жатады. Оның жоғары α -адреноблокаторлық белсенділігі және біршама атропин тәрізді қасиеттері бар, осыған байланысты артериялық қысымды төмендетіп, тахикардия шақырады. Тропафен α-адреномиметиктердің антагонисті. Айтарлықтай ұзақ (сағаттармен өлшенеді) α-адреноблокаторлык әсерлерімен өзгешеленеді және осы қасиеттері жағынан фентоламин мен қастауыштың дигидрленген алколоидтарынан басым.

Жартылай синтетикалық препараттарға қастауыштың дигидрленген алколоидтары-дигидроэрготоксин және дигидроэрготамин жатады. Қастауыштың дигидрленген алколоидтары нақты алколоидтардан айқын α-адреноблокаторлық белсенділігімен, миаметрияны ынталандыратын (жүкті емес жатыр) қасиетінің жоқтығымен, тамырларды тарылту әсерлерінің кемдігімен және төмен уыттылыгымен өзгешеленеді.

Медициналық практикада α1- және α 2-адренорецепторларды тежейтін заттарды сирек қолданады. α -адреноблокаторлардың қажетті әсерлерінің бірі - шеткі тамырларды кеңейту. Оларды шеткі қан айналымның түрлі бұзылыстарында (эндартериит, Рейно ауруы және т.б.), сондай-ақ артериолдардың спазмы болатын шоктарда (геморрагиялық, кардиогендік) қолданылулары осы қасиеттеріне байланысты. Феохромоцитомада' α -адреноблокаторларды қолдану қажет. Кейбір жағдайларда α-адреноблокаторлар гипертензивті криздерде қолданылады. Қарастырылған препараттар пост- және пресинаптикалық α-адре-норецепторларды (α, және α2) тежейді.

Постсинаптикалық α1-адренорецепторларға таңдамалы әсер ететін препараттарға празозин жатады. Ол α1-адреноблокаторлық қасиеті бойынша фентоламиннен 10 есе күшті. Празозиннің негізгі әсері -артериялық қысымды төмендету. Бұл әсер артериялық және аз мөлшерде веналық тамырлардың тонусын төмендетіп, веналық қайта оралу мен жүректің жұмысын төмендетуіне байланысты. Жүрек жиырылуының жиілігі аз өзгереді (шамалы тахикардия болуы мүмкін). Празозиннің фосфодиэстеразаны тежейтін әсері жайлы мәліметтер бар.

Препаратты ішке қабылдағанда тиімді. Оның әсері 30-60 мин кейін басталады және 6-8 сағ дейін сақталады.

Празозинді гипертензияға қарсы зат ретінде қолданады; әдетте ішке тағайындайды.

α1-адреноблокаторлар (тамсулозин,теразозин, альфузозин және т.б.) қуық асты бездердің залалсыз гиперплазиясында да қолданылады. Қуық асты бездерінің α1А-адренорецепторларына таңдамалы әсер ететін препарат -тамсулозин (омник). Басқа α1-адреноблокаторлардан тамсулозиннің өзгешелігі ол жүйелік гемодинамикаға аз дәрежеде әсер етеді.

α1-адренорецепторлардың келесі түрлері белгілі: α1А, α1В және а1Д а1А-адренорецепторлар қуық асты бездердің тегіс бұлшық еттерінің тарылуын, ал α1В-адренорецепторлар тамырлардың тегіс бұлшық еттерінің тарылуын реттеуге қатысады. Адамның қуық асты бездеріндегі α1- адренорецепторлардың 70% α1А тип тармағына жатады. Соңғысына тамсулозиннің аффинитеті а1В-адренорецепторларға қарағанда 7-38 есе күшті. альфа1А-адренорецепторларды тежеу қуық асты бездерінің, қуық мойнының және зәр шығару каналдары бөлімінің тегіс бұлшык еттерінің тонусын төмендетеді. Бұл зәрдің ағып өту жылдамдығын жоғарылатады және жалпы айтқанда оның қуықтан шығуын жақсартады.

Тамсулозин тәулігіне бір рет ішке қабылданады. Толығымен сіңеді. Бауырда метаболизмге түседі. Препарат және оның метаболиттері бүйрек арқылы шығады (10% өзгермеген күйде). 11/2=12-19 саг. Жанама әсерлерінен бастың айналуы, эякуляцияның бұзылуы, бастың ауыруы, жүректің қағуы және т.б. болуы мүмкін.

Қуық асты бездерінің гиперплазиясын емдеуде α1-адреноблокаторлар ішінен бұл топ препараттарына қарағанда ұзақ әсер ететін доксазозин (кардура, тонокардин) үлкен табыстармен қолданылып жүр. Доксазозин әсерінің жалпы ұзактығы 36 сағ асады. Α1-адренорецепторлардың жеке тип тармағына таңдамалы әсері жоқ.

СИМПАТОЛИТИКТЕР (АДРЕНЕРГИЯЛЫҚ ТАЛШЫҚТАРДАН ҚОЗУДЫҢ БЕРІЛУІН ТЕЖЕЙТІН ЗАТТАР)

Симпатолитиктер адренергиялық талшықтардың варикозды кеңеюлер деңгейінде қозудың берілуін бұзады, яғни әсерлері пресинаптикалық. Адренорецепторларға әсер етпейді. Бұл заттардың қатысында тікелей адреномиметиктердің әсері төмендемейді, тіпті жоғарылап кетеді. Осылай, симпатолитиктер мен адреноблокаторлар жүйке импульстарының адренергиялық берілулерінің түрлі кезеңдеріне тежегіш әсер көрсетеді. Бұлардың қатысында тікелей емес адреномиметиктердің(тирамин, эфедрин, фенамин) әсері әлсіз болады.

Белсенді симпатолитиктердің қатарына гуанидин туындысы-октадин (гуанитидин сульфаты, исмелин, изобарин, санотензин) жатады. Оның адренергиялық жүйкеден атқарушы мүшеге қозудың берілуін тежеу қабілеттілігі келесі себептермен түсіндіріледі. Алғашқыда, варикозды кеңеюлерде норадреналиннің мөлшерінің азаймауын препараттың пресинаптикалық мембранаға тежегіш әсеріне және медиатордың босап шығу үрдістерінің бұзылуына жатқызуға болады. Октадиннің әсерінен варикозды кеңеюлерде норадреналиннің мөлшері баяулап азая бастайды. Мұны талшықтардың варикозды кеңеюлерімен норадреналиннің нейроналды ұсталуына октадиннің кедергі жасауымен байланыстырады, өйткені ол өзі норадреналиннің орнына тасымалдау жүйесінің көмегімен нейроналды ұсталуға түседі. Октадин интранейроналды депода норадреналиннің орнын басады. Октадин везикула мембраналарына тежегіш әсер көрсетуі және норадреналиннің деполану үрдістерін бұзуы мумкін. Цитоплазмадағы бос норадреналиннің айтарлықтай мөлшері МАО-мен ыдырауға түседі (интранейроналды), сондай-ақ варикозды кеңеюлерден өзгермеген түрде бөлінеді. Атап айтқанда варикозды кеңеюлерде октадиннің көбеюі ол жердегі норадреналиннің мөлшерін барынша азайтады. Сондықтан синаптикалық саңылауға бөлініп шығатын медиатордың мөлшері төмендейді, осыдан атқарушы мүшенің де реакциясы басылады. Жүректе, тамырларда және басқа да мүшелер мен тіндерде норадреналиннің мөлшері төмендейді.

Айқын симпатолитикалық қасиеті бар раувольфия (Rauwolfiа serpentіпа Веnth және т.б.)өсімдігінің алколоиды резерпин препараты. Ол индол туындысына жатады. Резерпин норадреналиннің везикуладағы шоғырлану үрдістерін бұзады, бұл варикоздық кеңеюлерде медиаторлар мөлшерінің төмендеуіне әкеледі. Варикоздық кеңеюлерде цитоплазмадағы бос норадреналиннің негізгі бөлігі дезаминделеді, өйткені резерпин (октадин секілді) МАО-ны тежемейді. Норадреналиннің біраз бөлігі жүйке ұштарынан өзгермеген күйінде шығады. Резерпин оның нейроналды ұсталуына әсер етпейтін болар. Препарат жүректе, тамырларды, бүйрек үсті безінің мйлы қабатында және басқа да мүшелерде норадреналиннің мөлшерін төмендетеді. Катехоламиндер деңгейінің төмендеуі ОЖЖ-де де байқалады. Осыған байланысты резерпин ОЖЖ-сін тежейді. Ол тыныштандырғыш (седативті) және аздап психозға қарсы әсер көрсетеді, сондықтан оны психозға қарсы заттардың тобына кіргізеді (11; 11.1 тарауды қара). Резерпин ұйқы шақырады. Интероцептивті рефлекстерді басады. Опиоидты әсері бар ұйықтатқыш және наркозға арналған заттардың әсерлерін күшейтеді. Тынысты біршама тежейді және дене температурасын төмендетеді.

Сонымен қатар симпатолитиктерге моно-төртіншілік аммоний. қосылысы — о р н и д (бретилий) жатады. Оның резерпин мен октадиннен айырмашылыгы әсер механизмінде. Көбінесе пресинаптикалық мембрананы тежеп, медиатордың шығуын бұзады. Орнид МАО-ны тежейді. Сондай-ақ ол норадреналиннің кері ұсталуын тежейді. Орнидті қысқа уақыт қолданганда адренергиялық талшықтардың варикозды кеңеюлерінде норадреналиннің мөлшері өзгермеуі мүмкін, ал ұзақ қолданса төмендейді. Әсерінің ұзақтығы резерпин мен октадинге қарағанда қысқа (5-8 сағ).

Қолданылуы:Октадин мен резерпин негізінен гипертониялық ауруларды емдеуде қолданылады , Октадин гипертензияға қарсы зат ретінде резерпинге қарағанда тиімді. Кейде октадинді глаукомада тағайындайды.

Октадин мен резерпинге бейімделу өте баяу дамиды, бұл препараттардың басқалардан артықшылығы, өйткені оларды ұзақ уакыт қолданады.

Октадин мен резерпинді қолданғанда байқалатын жанама әсерлер ішектің моторикасының (жиі диарея болады) және ас қорыту бездері секрециясының (әсіресе асқазанның) жоғарылауымен, брадикардиямен жүреді; кейбір науқастар құлақ тұсындағы бездердін ауыруын, мұрын куысының шырышты қабатының ісінуін байқайды; әдетте ағзада сұйықтықтың кідіруі болады. Гипертониялық ауруды емдеуде қолданғанда ортостатикалық коллапсты октадин шақырады, ал резерпинде ондай жанама әсер мүлде жоқ (кейде психикалық аурулармен ауыратын науқастарға көп мөлшерде енгізгенде байқалуы мүмкін).

Резерпинді қолданғанда оның ОЖЖ-не әсеріне байланысты келесі жанама әсерлер байқалады: ұйқышылдық, жалпы әлсіздік. Препаратты көп мөлшерде ұзақ қолданғанда депрессия дамуы мүмкін, тәбет жоғарылауының себебі де орталық генез.

Симпатолитиктерді күрделі органикалық жүрек-тамыр ауруларында, бүйрек қызметінің айқын жеткіліксіздігінде асқазан мен он екі елі ішектің ойық жараларында қолдануға болмайды. Октадинді феохромацитомада тағайындауға болмайды.

Адреномиметикалық заттар

- α- және β-адренорецепторларды ынталандыратындар

Адреналин гидрохлориді , Норадреналин гидротартраты (немесе гидротартраты) (α1, α2, β1, β2)(α1, α2, β1,)

• Тек α-адренорецепторларды ынталандыратындар

Мезатон (α1), Нафтизин (α2) Галазолин (α2)

•Тек β-адренорецепторларды

Изадрин (β1, β2) ,

Сальбутамол (β2) Тербуталин (β2), Фенотерол(β2)

Добутамин (β1)

Адреноблокаторлық заттар

• α-адренорецепторларды тежейтіндер

Фентоламин ( α1, α2), Тропафен (α1, α2) , Дигидроэрготоксин (α1, α2)

Празозин (α1)

• β-адренорецепторларды тежейтіндер

Анаприлин (β1, β2) Оксиренолол(β1, β2)

Метопролол (β1) Талинолол (β1) Атенолол (β1), Бисопролол (β1)

•α- және β-адренорецепторларды тежейтіндер

Лабеталол (β1, β2, α1), Карведилол (β1, β2, α1)

β -АДРЕНОРЕЦЕПТОРЛАРДЫ ТЕЖЕЙТІН ЗАТТАР (β -АДРЕНОБЛОКАТОРЛАР)

Кеңінен қолданылатын β-адреноблокаторларға анаприлин (пропранолол гидрохлориді, индерал, обзидан) жатады. Ол β1- жэне β2-адренорецепторларды (жүректің және бронхтардың, асқазан-ішек жолдарының және т.б.) тежейді.

Анаприлин жүректің β-адренорецепторларын тежеп, брадикардия шақырады және жүректің жиырылу күшін азайтады, бұл жүректік шығаруды төмендетеді. Препарат атриовентрикулярлық өткізгіштікті тежейді және миокардтың автоматизмін төмендетеді.

Анаприлин бронхтардың тонусын жоғарылатып, бронхоспазм шақыруы мүмкін (бронхтардың β1-адренорецепторларын тежеуіне байланысты). гипергликемиялық және липолитикалық әсерлері жағынан адреналиннің антагонисті.

Анаприлин ас қорыту жолдарынан толығымен сіңеді. Оның айтарлықтай бөлігі бауырда метаболизмге түседі, 90-95% қан сары суының белоктарымен байланысады; t1/2шамамен 4 сағ болады. Анаприлин және оның метаболиттері бүйрек арқылы шығады.

Анаприлин стенокардияны (β-адренорецепторларды тежеу жүректің жұмысын төмендетеді, бұл оның оттегін талап етуін төмендетеді) және гипертензивті ауруларды емдеуде (препаратты ұзақ қолдану артериялық қысымның біртіндеп және тұрақты төмендеуімен жүреді) қолданылады. Анаприлин суправентрикулярлы аритмияда, мысалы жүрекшенің жыпылықтаушы аритмиясында (анаприлин β1-адренорецепторларды тежеп, автоматизмді басады және жүрекшеден қарыншаға қозудың өтуі уақытын ұлғайтады) қолдануға көрсетілген. А наприлин этиологиясы әр түрлі аритмияда (митралды стенозда, тиреотоксикозда), сондай-ақ адреномиметиктермен немесе оймақгүл гликозидтерімен шақырылған аритмияларда қолданылады.

Мүмкін болатын жанама әсерлері: жүрек жетіспеушілігі, жүректік тежелу, шеткі тамырлардың тонусының жоғарылауы, бронхоспазм. Анаприлинді қант диабетімен ауыратын науқастарға абайлап тағайындау керек, өйткені ол дәрілік гипогликемияны ұзартады.

β1,β2 -адренорецепторларды тежейтін заттарға окспренолол (тразикор) және бірқатар басқа да препараттар жатады.

β1-адренорецепторларды таңдамалы тежейтін қосылыстар синтезделген. Олардың бірі -метопролол (корвитол, эгилок). Бронхтардың және тамырлардың β2-адренорецепторларына шамалы ғана әсер көрсетеді.

Метопролол ішектен жақсы сіңеді, бірақ бауырдан өткен кезде оның айтарлықтай бөлігі ыдырап кетеді. Максималды әсері шамамен 1,5 сағ кейін басталады және 5-6 сағ созылады. Метопролол бүйрек арқылы көбінесе метаболиттер түрінде шығады.

Оны артериялық гипертензияда, жүректің аритмиясында және стенокардияда ішке қабылдайды. Жанама әсерлерінен бастың ауыруы, шаршағыштық, ұйқының бұзылулары байқалуы мүмкін. Бронхиалды демікпеде метопролол бронхтардың тонусын аздап көтеруі мумкін.

β1-адренорецепторларды таңдамалы тежейтін заттарға талинолол, (корданум), атенолол (теңормин) және бисопролол (конкор) жатады. Препараттардың берілген рецепторларды тежеу ұзақтығы келесі тәртіппен орналасқан: бисопролол (t1/2=10-12 сағ) > атенолол (t1/2=6-9 сағ) > талинолол (t1/2=6,6 сағ) > метопролол (t1/2=3-3,5 сағ). Осылай, ең ұзақ әсерді (24 сағ) бисопролол шақырады. Оны тәулігіне 1 рет, ал қалған препараттарды 2-3 рет қабылдайды. Бұл препараттардың негізгі қасиеттері, қолдану көрсеткіштері және жанама әсерлері метопрололға ұқсас.

β1-адреноблокаторларға тамырларды кеңейткіш қасиеті бар препарат небиволол (небилет)жатады.Артериялық гипертензияда қолданылады.

β-адреноблокаторлар ашық бұрышты глаукоманы1 емдеуде маңызды рөл атқарады. Оларды жергілікті қолданғанда көз іші сұйығының өнімі төмендейді, бұл көз ішілік қысымның төмендеуіне әкеледі.

СИМПАТОЛИТИКТЕР (АДРЕНЕРГИЯЛЫҚ ТАЛШЫҚТАРДАН ҚОЗУДЫҢ БЕРІЛУІН ТЕЖЕЙТІН ЗАТТАР)

Симпатолитиктер адренергиялық талшықтардың варикозды кеңеюлер деңгейінде қозудың берілуін бұзады, яғни әсерлері пресинаптикалық. Адренорецепторларға әсер етпейді. Бұл заттардың қатысында тікелей адреномиметиктердің әсері төмендемейді, тіпті жоғарылап кетеді. Осылай, симпатолитиктер мен адреноблокаторлар жүйке импульстарының адренергиялық берілулерінің түрлі кезеңдеріне тежегіш әсер көрсетеді. Бұлардың қатысында тікелей емес адреномиметиктердің(тирамин, эфедрин, фенамин) әсері әлсіз болады.

Белсенді симпатолитиктердің қатарына гуанидин туындысы-октадин (гуанитидин сульфаты, исмелин, изобарин, санотензин) жатады. Оның адренергиялық жүйкеден атқарушы мүшеге қозудың берілуін тежеу қабілеттілігі келесі себептермен түсіндіріледі. Алғашқыда, варикозды кеңеюлерде норадреналиннің мөлшерінің азаймауын препараттың пресинаптикалық мембранаға тежегіш әсеріне және медиатордың босап шығу үрдістерінің бұзылуына жатқызуға болады. Октадиннің әсерінен варикозды кеңеюлерде норадреналиннің мөлшері баяулап азая бастайды. Мұны талшықтардың варикозды кеңеюлерімен норадреналиннің нейроналды ұсталуына октадиннің кедергі жасауымен байланыстырады, өйткені ол өзі норадреналиннің орнына тасымалдау жүйесінің көмегімен нейроналды ұсталуға түседі. Октадин интранейроналды депода норадреналиннің орнын басады. Октадин везикула мембраналарына тежегіш әсер көрсетуі және норадреналиннің деполану үрдістерін бұзуы мумкін. Цитоплазмадағы бос норадреналиннің айтарлықтай мөлшері МАО-мен ыдырауға түседі (интранейроналды), сондай-ақ варикозды кеңеюлерден өзгермеген түрде бөлінеді. Атап айтқанда варикозды кеңеюлерде октадиннің көбеюі ол жердегі норадреналиннің мөлшерін барынша азайтады. Сондықтан синаптикалық саңылауға бөлініп шығатын медиатордың мөлшері төмендейді, осыдан атқарушы мүшенің де реакциясы басылады. Жүректе, тамырларда және басқа да мүшелер мен тіндерде норадреналиннің мөлшері төмендейді.

Айқын симпатолитикалық қасиеті бар раувольфия (Rauwolfiа serpentіпа Веnth және т.б.)өсімдігінің алколоиды резерпин препараты. Ол индол туындысына жатады. Резерпин норадреналиннің везикуладағы шоғырлану үрдістерін бұзады, бұл варикоздық кеңеюлерде медиаторлар мөлшерінің төмендеуіне әкеледі. Варикоздық кеңеюлерде цитоплазмадағы бос норадреналиннің негізгі бөлігі дезаминделеді, өйткені резерпин (октадин секілді) МАО-ны тежемейді. Норадреналиннің біраз бөлігі жүйке ұштарынан өзгермеген күйінде шығады. Резерпин оның нейроналды ұсталуына әсер етпейтін болар. Препарат жүректе, тамырларды, бүйрек үсті безінің мйлы қабатында және басқа да мүшелерде норадреналиннің мөлшерін төмендетеді. Катехоламиндер деңгейінің төмендеуі ОЖЖ-де де байқалады. Осыған байланысты резерпин ОЖЖ-сін тежейді. Ол тыныштандырғыш (седативті) және аздап психозға қарсы әсер көрсетеді, сондықтан оны психозға қарсы заттардың тобына кіргізеді (11; 11.1 тарауды қара). Резерпин ұйқы шақырады. Интероцептивті рефлекстерді басады. Опиоидты әсері бар ұйықтатқыш және наркозға арналған заттардың әсерлерін күшейтеді. Тынысты біршама тежейді және дене температурасын төмендетеді.

Сонымен қатар симпатолитиктерге моно-төртіншілік аммоний. қосылысы — о р н и д (бретилий) жатады. Оның резерпин мен октадиннен айырмашылыгы әсер механизмінде. Көбінесе пресинаптикалық мембрананы тежеп, медиатордың шығуын бұзады. Орнид МАО-ны тежейді. Сондай-ақ ол норадреналиннің кері ұсталуын тежейді. Орнидті қысқа уақыт қолданганда адренергиялық талшықтардың варикозды кеңеюлерінде норадреналиннің мөлшері өзгермеуі мүмкін, ал ұзақ қолданса төмендейді. Әсерінің ұзақтығы резерпин мен октадинге қарағанда қысқа (5-8 сағ).

Қолданылуы:Октадин мен резерпин негізінен гипертониялық ауруларды емдеуде қолданылады , Октадин гипертензияға қарсы зат ретінде резерпинге қарағанда тиімді. Кейде октадинді глаукомада тағайындайды.

Октадин мен резерпинге бейімделу өте баяу дамиды, бұл препараттардың басқалардан артықшылығы, өйткені оларды ұзақ уакыт қолданады.

Октадин мен резерпинді қолданғанда байқалатын жанама әсерлер ішектің моторикасының (жиі диарея болады) және ас қорыту бездері секрециясының (әсіресе асқазанның) жоғарылауымен, брадикардиямен жүреді; кейбір науқастар құлақ тұсындағы бездердін ауыруын, мұрын куысының шырышты қабатының ісінуін байқайды; әдетте ағзада сұйықтықтың кідіруі болады. Гипертониялық ауруды емдеуде қолданғанда ортостатикалық коллапсты октадин шақырады, ал резерпинде ондай жанама әсер мүлде жоқ (кейде психикалық аурулармен ауыратын науқастарға көп мөлшерде енгізгенде байқалуы мүмкін).

Резерпинді қолданғанда оның ОЖЖ-не әсеріне байланысты келесі жанама әсерлер байқалады: ұйқышылдық, жалпы әлсіздік. Препаратты көп мөлшерде ұзақ қолданғанда депрессия дамуы мүмкін, тәбет жоғарылауының себебі де орталық генез.

Симпатолитиктерді күрделі органикалық жүрек-тамыр ауруларында, бүйрек қызметінің айқын жеткіліксіздігінде асқазан мен он екі елі ішектің ойық жараларында қолдануға болмайды. Октадинді феохромацитомада тағайындауға болмайды.