1 глоссарий

,26,27-Сабақ. 10. Сан есім. Сан есімнің түрлері

жүктеу/скачать 1,09 Mb.

бет	4/6
Дата	11.01.2017
өлшемі	1,09 Mb.
	#6943

1 2 3 4 5 6

25,26,27-Сабақ. 10. Сан есім. Сан есімнің түрлері.

Мәтін: Интернет – адамзат санасының жетістігі. Компьютер тарихы.
Сан есім

(Имя числительное)
Заттың санын, ретін, мөлшерін білдіретін сөз табын сан есім деп атайды.

Имя числительное обозначает количество, порядок предметов. Отвечает на вопросы қанша? неше? (сколько?) нешінші? (который?).

Сан есімнің мағыналық түрлері

(Разряды имен числительных)

Түрлері (Типы)	Сұрақтары (Вопросы)	Жасалу жолдары (Способы образования)	Мысалдар (Примеры)
1. Есептік	қанша? неше?		бір, екі, үш, торт, бес,
(Количест-	(сколько?)		он, жиырма, отыз, елу,
венные)			жүз, жүз мың, бес мың
2. Реттік	нешінші?	-ЫНШЫ, -ІНІІІІ,	бірінші, оныншы,
(Порядковые)	қаншасыншы? (который?)	-ншы, -нші	жүзінші, мыңыншы
3. Жинақтық	нешеу?	-ау, -еу	біреу, екеу, үшеу,
(Собира-	(сколько?)		төртеу, бесеу, алтау,
тельные)			жетеу
4. Топтау	нешеден?	-дан, -ден,	бестен, оннан, жүзден,
(Раздели-	қаншадан?	-тан, -тен,	отыз бестен, екі-екіден,
тельные)	(по сколько?)	-нан, -нен	бір литрден
5. Болжалдық	қанша? неше?	-дай,-дей,	елудей, отыздай,
(Предполо-	қаншадай?	-тай, -тей,	жетпістей,
жительные)	нешеге жуық?	-даған,-деген,	ондаған, жүздеген,
	(приблизи-	-таған,-теген	мындаған
	тельно	-ер	бірер
	сколько?)	-лап, -леп, -дап, -деп,	ондап, елулеп, жүздеп
		-лар+септік жалғ.	ондарда, елулерде
		есептік+есептік	екі-үш, елу-алпыс
6. Бөлшектік	қанша? неше?	есептік+шығыс сеп	оннан бір, бір бүтін
(Дробные)	(сколько?)	жарты, жарым,	бестен үш, мың жарым.
		ширек	жүздің жартысы

Жаттығу жұмыстары:
1-тапсырма: Төмендегі сөздердің сындық мағыналарын анықтап, тиісті зат есімдермен тіркестіріп жазыңдар.

Үлгі: Ұзын арқан. Ұсақ моншақ.

Ұзын. Қысқа. Аласа. Биік. Ақ. Қызыл. Көк. Сұр. Қатты. Жұмсақ. Сұлу. Лас. Таза. Нас. Ақ. Жаман. Үркек. Өткір. Білгір. Зе-рек. Алғыр. Елгезек. Қу. Сараң.
2-тапсырма: Мәтіннен есептік, реттік сан есімдерді тауып, олардың жазылу емлесін еске түсіріңіздер.
3-тапсырма: Төмендегі есептік сан есімдерден болжалдық сан есімдер жасап, оларды сөзбен жазып, емлесін есте сақтаңыздар.

10, 50, 17, 6, 8, 60, 70, 1970, 18, 29, 31, 100, 100 000.
4-тапсырма: Төмендегі мақалдарды оқып, көп нүктенің орнына тиісті сан есімдерді қойып жазыңыздар.

1. ... ауыз сөздің тобықтай түйіні бар. 2. ... сом ақшаң
болғанша, ... жолдасың болсын. 3. ... кісінің түсін білгенше, ...
кісінің атын біл. 4. ... саусақ бірдей емес. 5. Білекті ... жығады, білімді... жығады.
Керекті сөздер: тоқсан, бір, мың, бес, жүз, он.
5-тапсырма: Күрделі сан есімдер қалай жасалады? Мысал келтіріңіздер.

Су және өмір

Адам сусыз тұра алмайды. Адам денесінің 65% судан тұрады. Егер судың мөлшері 10-20 % кеміп қалса, адам өледі. Су адам организмінде тазартқыштық қызмет атқарады. Су денесіне керексіз заттарды жуып-шайып отырады.

Бір килограмм өсімдік, дән, жемісті өсіру үшін орта есеппен екі тонна су қажет болады. Адам тамақтану процесінде орта есеппен жылына үш жүз алпыс тонна су ішеді.

Атмосферада су өте көп. Жер бетінің шаршы километрі үстінде орта есеппен алғанда 20 мың тонна су "қалқып тұрады". Ол бу күйінде болады.

Дүние жүзінде көптеген қалаларда тұщы су жетіспейді. Әсіресе Токио, Париж, Нью-Йорк пен Филадельфия қалаларында су тапшы. Дүниежүзілік өзен суының ішінде төрт мың текше кило-метрден артығы біздің елдің үлесіне тиеді.Жалпыалғанда дүниежүзілік өзендердің суы шамамен 30 мың текше км тең деп есептеліп отыр.

28,29,30-Сабақ. 11. Есімдік. Етістік.

Мәтін: Туған-туыс атаулары. Туыстық-қарым қатынас.
Есімдік (Местоимение)
Заттың, құбылыстың атын, сынын, санын білдірмейтін, бірақ солардың орнына қолданылатын сөз табын есімдік деп атайды.

Местоимения — это слова, которые указывают на предметы и лица или их признаки, но не называют их.

Түрлері (Типы)		Мысалдар (Примеры)
I. Тұлғасына қарай (По способу образования)	1. Негізгі (Непроизводные)	мен, сен, не, кім
I. Тұлғасына қарай (По способу образования)	2. Туынды (Производные)	біреу, мынау, қандай, барлық
ІІ. Құрамына қарай (По составу)	1. Дара (Простые)	ол, анау, сонау, қанша
ІІ. Құрамына қарай (По составу)	2. Күрделі (Сложные)	бірнеше, кейбіреу, ешкім, әрбір, бірде-бір, қай-қайсы, кімде-кім
ІІІ. Мағынасына қарай (Позначению)	1. Жіктеу (Личные)	мен, сен, сіз, ол, біз (біздер), сендер, олар, сіздер
	2. Сілтеу (Указательные)	бұл, сол, ол, мына, мынау, осы, осынау, міне, әні, сона, сонау, әне, әнеки, ана>
	3. Сұрау (Вопросительные)	кім? не? неше? қай? қандай? қалай? қанша? қайсы? қайдан? қайда? нешеу?
	4. Өздік (Возвратные)	өз, өзім, өзің, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздеріңіз
	5. Белгісіздік (Неопределенные)	а) бір, біреу, бірдеңе, бірнеше, біреу- міреу, кейбір, кейбіреу, қайсыбір ә) әркім, әрне, әрқайсы, әрқалай, әрдайым, әрқашан б) әлдекім, әлдене, әлдеқайдан, әрне- ше, әрқалай, әлдеқашан, алдақашан
	6. Болымсыздық (Отрицательные)	еш, ешкім, ешбір, ешқашан, ешқайда, ештеме, дәнеме, ешқайсы, түк
	7. Жалпылау (Определительные)	бәрі, бүкіл, барлық, күллі, бүтін, бар, бүткіл, түгел

жүктеу/скачать 1,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6