Негізгі құралдардың істен шығуы

Негізгі құрал объектілері субъектінің бухгалтерлік балансынан мыналардың нәтижесінде есептен шығарылады:

• 
  Физикалық немесе сапалық тозу;
  
• 
  Шаруашылық қызметінде пайдаланылмайтын объектілерді өткізуде;
  
• 
  Басқа субъектілерге негізгі құралды жарғы капиталына салым түрінде беру;
  
• 
  Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға өтеусіз беру,
  
• 
  Объектілерде ұзақ мерзімді (қаржыландыратын) жалға беру;
  
• 
  Кем шығу, табиғи апат және басқа есептер.
  

Негізгі құралдардың жарамсыздығын, оларды қалпына келтіріп, жөндеудің мүмкін еместігін және тиімсіздігін анықтау үшін, сондай – ақ есептен шығаруға қажетті құжаттаманы ресімдеу үшін субъект басшысының бұйрығы бойынша тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар құрылады.

Комиссия объектіні қарайды, есептен шығарудың нақты себептерін белгілейді, мерзімінен бұрын істен шығаруға кінәлі адамдарды табады, пайдалану мүмкіндігін анықтайды және жарамды материалдық құндылықтарды бағалайды. Есептен шығаруды «Негізгі құралды есептен шығару актісі» және «Автотранспорттық құралдарды есептен шығару актісімен» екі данамен ресімделеді.

Обектіні таратуға тек ұйым басшысының актісі бекітілгеннен кейін ғана кіріседі.

Жарамсыз болған және заттай, сапалық жағынан тозу, апат, стихиялық апат, пайдаланудың нормативті шарттарының бұзылуы, сондай-ақ құрылысқа, кеңеюге, қайта құруға және тағы басқа себептер салдарынан жойылуға тиісті негізгі құрал – жабдықтарды кәсіпорын балансынан есептен шығарылады.

Негізгі құралдардың жарамсыздығын, оның қалпына келтіретін жөндеудің мүмкін еместігін немесе экономикалық тиімсіздігін субъект басшысы, бас бухгалтер, қызмет мамандары құрамына кіретін, тұрақты жұмыс істейтін комиссия айқындайды.

Кәсіпорында тұрақты жұмыс істейтін комиссия жойылатын объектіні тікелей қарап, байқау өткізеді, оларды есептен шығару себептерін және бұған кінәлі жауапкершілікке тартылатын адамдарды анықтайды, оларға бақылау жүргізеді. Негізгі құрал- жабдықтарды есептен шығару жөніндегі тұрақты жұмыс істейтін комиссияның қызмет нәтижесі болып негізгі құрал-жабдықтарды есептен шығару актісі табылады, оның негізінде бухгалтерияда тиісті бухгалтерлік жазбалар жасалады. Актіде объектінің бастапқы бағасы, бухгалтерлік есеп бойынша есептелген тозу сомасы, объектіні бөлшектегенде алынған материалдық құндылықтарды құнын, тарату бойынша шығындар мөлшерін, өткізудің ықтималдылығы мен таратудың жалпы қорытындысы бағасын көрсетер.

Стихиялық апат пен апат салдарынан таратылатын негізгі құрал-жабдықтар брйынша актіге құзырлы органның стихиялиқ апат туралы анықтамасы, не болмаса себептері мен айыптылары көрсетілген аврия туралы актінің көшірмесі тіркелуі тиіс. Материалдық құндылықтарды сатудан түскен сома, сондай-ақ бөлшектеуден немесе түскен материалдар пайдаланылуы ықтимал бағамен кіріске алынады. Сатудан түскен қаржы шаруашылық жүргізілетін субъектінің қарауында қалады.

Негізгі құрал объектілерін өтеусіз беру туралы шешім шаруашылық жүргізуші объектіге қатысушылардың жалпы жиналысында қабылданады.

Мөлшер – амортизациялық аударымдардың негізгі құралдардың орташа жылдық бағасына шаққандағы жылдық сомасының қатынасы.

Негізгі құралдар бойынша есептеу қайтадан пайдплануға берілгендеріне байланысты, ал істен шыққандары бойынша – бұл қорлардың құны өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына толықтай көщіріліп, берілген айдан кейінгі немесе соңғы айдың алғашқы күндерінде доғарылады.

Қайта құру мен техникалық қайта жарақтану уақытында олар мүлдем тоқтатылған және негізгі құрал – жабдықтарды тоқтатып қойған жағдайда амортизацияны есептеу жүргізілмейді.

Жалға алынған негізгі құрал – жабдықтар бойынша амортизацияны есептеуді жал шарты формасына және шарт талаптарына сәйкес жалға беруші немесе жалға алушы атқарады.

6 БЕС пен 16 ҚЕБХС «Негізгі құралдар» сәйкес амортизацияны есептеу үшін мынадай тәсілдер ұсынылады.

Мысалы. 95760 компьютері алынды, қызмет мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу құны 1850.

Тозғандардың жинақталған тізімдемесі:

Өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктер енгізу түзету мен негізгі құрал жабдықтарды жнңартуға қызығушылықты арттыру үшін қаржылық жағдай жасау мақсатымен субъектілер амортизацияны тездетіп есептеу, (кумулятивті тәсіл) сомасы бойынша құнды есептен шығару, кемітілген қалдық тәсілдерін қолдана алады.

Сандар сомасы бойынша (кумулятивті тәсіл) құнды есептен шығару тәсілі есептік коэффициентті табудан тұрады. Коэффициент бөлгіші қорытындысы пайдалы қызмет мерзімі сомасына, ал алым қызмет ету мерзімінің соңына дейін қалған жыл соңына тең болады.

Амортизация сомасы кейінгі жылдарға қарағанда пайдалануға берілген алғашқы жылдары жлғары болады. Амортизацияны есептеу бойынша есеп кумулятивті тәсілмен: 95760 компьютері алынды, қызмет ету мерзімі 5жыл, болжанатын жойылу құны 1850.

Жинақталған тозу тізімдемесі:

Амортизацияны кемігіш қалдық тәсілімен есептеу бойынша есеп:

Бұл тәсілде амортизация сомасы объектіні бірінші жыл қолданғанда бірден көбейеді және соңғысында төмендейді.

Кемігіш қалдық тәсілінде амортизацияны есептеу бастапқы емес, баланстық құннан жасалады.

Түзу сызықты тәсілде амортизация мөлшері екі есе өсіріледі. Амортизацияны есептегегенде жойылу құны ескерілмейді, бұған жойылуға дейінгі қалдық құнды кеміту, үшін қажетті шамамен амортизация сома шектелетін соңғы жыл кірмейді.

Компьютер – 95760 алынды, қызмет ету мерзімі 5 жыл, болжанатын жойылу құны 1850, тура сызықты тәсілде амортизация мөлшері 20%, кемігіш қалдық тәсілінде екі есе (40%) өсіріледі.

Теңдеулер қорытындысын шығару үшін кестеге үш тәсілмен есептелген компьтердің жылдық амортизациясы сомасын кіргіземіз.

Әр түрлі тәсілмен есептелген амортизация қорытындыларын салыстыру:

Есепті кезең	Құнды тура сызықты (біркелкі) тәсілмен есептен шығару	Кемігіш қалдық тәсілі	Сан сомасы бойынша есептен шығару тәсілі (кумулятивті тәсіл)
2003	18782	38304	31303
2004	18782	22982,4	25043
2005	18782	13789,6	18782
2006	18782	8274	12521
2007	18782	10560	62661