1 Тјрбиеніѕ теориялыќ-тўжырымдамалыќ мјселелері
Бақылау сұрақтары мен тапсырмалар
жүктеу/скачать 0,68 Mb.
|
8cc4cdad-a258-11e4-8a1d-f6d299da70eeпедагогика окулык
- Бұл бет үшін навигация:
- 2 Тəрбиенің құндылықтары, мақсаты мен міндеттері мәселесі 2.1 Тәрбиенің мәні
| Бақылау сұрақтары мен тапсырмалар
1. «Тәрбие» ұғымына анықтама беріңіздер. 2. Тұжырымдама деген не? Қандай тәрбие тұжырымдамаларын білесіздер? 3. Кеңес педагогикасындағы тәрбие беру тұжырымдамасының мәнін ашыңыздар. 4. Шетелдік тұжырымдамаларды талдау өзектілігі неде? 5. Педагогикалық тұжырымдамалар қалай жіктеледі? Педагогикалық тұжырымдаманың әр қайсысының ерекшеліктерін сипаттаңыздар. 6. Қазіргі Қазақстандағы тәрбие жүйесінің теориялық негіздері қандай? 2 Тəрбиенің құндылықтары, мақсаты мен міндеттері мәселесі 2.1 Тәрбиенің мәні Оқыту мен тәрбие мәселелері өзара тығыз байланысты, себебі екеуі де адамға тұтастай бағытталған. Іс жүзінде адам дамуына – оның эмоцияларына, еркіне, мінез-құлқына, мотивациясына, құндылықты бағдарлары мен ақыл-ойына - тәрбиелік әсерлердің үзілді-кесілді ықпал ету сфераларын бөліп көрсету қиынға соғады. Кезінде Платон былай деген: «...оқытуда ең маңыздысы ретінде тәрбиелеуді мойындаймыз». Алайда, оқыту мен тәрбиелеу үдерістерін ғылыми тұрғыдан түсіну мен ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері бар. Сондықтан біздің тараптан осы үдерістерді бөлектеу олардың мәнін ашып түсіндіру мақсатында жасалып отыр. Педагогикалық ойдың тарихи даму барысында тәрбиелеу үдерісі ғалымдар мен іске асырушылар назарынан тыс қалған емес. Сондықтан тіпті қазіргі уақытта да тәрбие педагогиканың басты категориясы болып саналады. Осы ұғым турасында айтылған нақыл сөздерде де оның маңыздылығы айқындалады: «Тәрбиенің бізді бұзбауы ғана жеткіліксіз, оның бізді жақсылыққа жетелеуі шарт» (М. Монтень), «Ешкім кездейсоқ жақсы адам бола қалмайды» (Платон). Аталмыш құбылыстың мазмұны тәжірибенің, педагогикалық ғылымның және оның жетекші тұжырымдамасының дамуына орай жаңғыртылып отырады. Алдыңғы буыннан кейінгі буынға әлеуметтік тәжірибенің берілуінің қоғамдық тәжірибесі оны айқындайтын терминнен әлдеқайда бұрын қалыптасқаны даусыз. Сондықтан тәрбиелеу мәні түрлі көзқарас тұрғысынан әртүрлі айқындалады. Қалай болғанда да, тәрбиелеудің пәні ретінде оның ықпалына түсетін адам қарастырылады. Тәрбиенің мәні тәрбиешінің тәрбиеленушіге: «адам немен және қалай адам болуы мүмкін және қажет» (К. Д. Ушинский) деген пиғылмен әсер етуінде жатыр. Яғни тәрбие адамды немесе адамдар тобын түрлендіруге бағытталған іс-әрекеттердің біріне жатады. Бұл тәрбиеленушінің психикалық (психологиялық) ахуалына, дүниетанымы мен санасына, білімі мен қайраткерлік тәсіліне, тұлғасына және құндылықты бағдарларын өзгертуге бағытталған іс-жүзінде түрлендіргіш іс-әрекет болып табылады. Тәрбиелеу өзінің спецификасын тәрбиелеушінің тәрбиеленушіге қатысты алғанда белгілеген мақсаттары мен ұстанымдарынан табады. Сонымен қатар тәрбиелеуші тәрбиеленушінің табиғи, генетикалық, психологиялық және әлеуметтік мәндерінің тұтастығын, сондай-ақ жасы мен өмір сүру жағдайын ескереді. Тәжірибе көрсеткендей, тәрбиелік әсер қызметі әртүрлі деңгейлерде түрлі тәсілдермен, сан алуан мақсаттар қойыла жүзеге асырылуы мүмкін. Мәселен, адам өзінің психологиялық ахуалын, мінез-құлқы мен белсенділігін басқара отырып, өзіне-өзі мақсатты түрде тәрбиелік ықпал жасауы ықтимал. Мұндай жағдайда өзін-өзі тәрбиелеу жайында айтуға болады. Сонымен қатар адамның өзіне қатысты ұстанымына орай (бүгінгі таңда кім және ертең кім болғысы келетіндігі) тәрбиелеу мақсаттары мен оларға жету тәсілдері таңдалады. Тəрбие педагогикада бірнеше қырларымен танылған: – əлеуметтік мағынада – бұл аға буын жинақтаған тəжірибені жас ұрпақ өкілдеріне өткізу. Тəжірибе дегеніміз – адамзаттың өз тарихи даму барысында жасаған рухани мұрасы, дəлірек айтсақ : адамдарға белгілі болған білімдер, ептіліктер, ойлау тəсілдері, құқықтық, адамгершілік жəне т.б. нормалар; – педагогикалық мағынада – бұл тəрбиеленушіге ықпал жасау үшін ұйымдастырылған арнайы іс-əрекет, тұлға қалыптастыруға бағытталған мақсатты үдерісс. Тəрбие қоғамдық талаптарға сəйкес болуы міндетті. Егер қоғам құқықтық демократиялық мемлекет құрып жатса, ендеше ондағы адам тəрбиесі адамгершілік, азаматтық заңдар мен қылық-əрекет нормалары рухында жүріп жатуы қажетті. Жалпы адамзаттық құндылықтар қалыптастырудың маңыздылығын ескерумен бірге əлеуметтік ортаның кездейсоқ та, мақсатты бағытта да əсер, ықпал жасайтынын естен шығармаған жөн. Қазіргі заман тəрбиесі гуманистік негізге сүйене отырып, тұлғаның əлеуметтік-мəдени (өмір жəне əрекет-қылық кейпін таңдау жəне іске асыру), даралықты (тұлғаның өзіндік қалыптасуы), жауапкерлікті қатынас (құндылықтар таңдау) бағыттарында дамуына орайласады. Мұндай тəрбие технологиялық икемшілдігіменен (адамның қабылдау жəне психологиялық даму заңдылықтарына сай орындалады), көңіл-күйге сəйкестігімен (көңіл-күй тəжірибесін қалыптастырады), сұхбаттастығымен (екінші біреуге ұсыну үшін емес, өз меншікті тəжірибесін құрастыру үшін), жағдайға орай орындалуымен (негізгі құралы – тəрбиелік жағдай), болашаққа бағытталуымен (дамудағы тұлғаға арналады) ерекшеленеді. Сонымен, тəрбие – бұл жалпы, ортақ міндеттерді іске асыру барысында мұғалім мен оқушының ықпалдасты əрекеттерін қамтамасыз етуші арнайы ұйымдастырылған тəрбиелік жүйе жағдайында мақсаты тұлға қалыптастыру болған əлеуметтік үдерісс. Берілген анықтаманың мазмұндық құрылымына зер салайық: - «Мақсаты тұлға қалыптастыру болған əлеуметтік үдеріс» мəні – үдеріс нақты мақсаты болғанда ғана тəрбие деп аталуы мүмкін; - «Әлеуметтік үдеріс» мəні – тəрбие əрқашан адамды ұнамды өзгеріске келтіруші көптеген қоғамдық іс-əрекеттердің арнайы түрі; - «Тұлға қалыптастыру» мəні – бұл тəрбиеге басқарым, оны іске асыруға жағдай жасау, тəрбиелік іс-əрекеттерді ұйымдастыру (зорлау, əкімшіл ықпал мүлде болмауы тиіс). Қалыптастыру екі өзара байланыстан тұрады: педагогикалық қызмет жəне тəрбиеленушінің жауап іс-əрекеті; - «Арнайы ұйымдастырылған тəрбиелік жүйе» мəні: неліктен жүйе? Себебі практикалық іс-əрекет үдерісінде қандай да жалғыз əдіс, тəсіл, жоба қолданумен шектелуге болмайды. Бұлардың бəрі өзара байланыста, бірін-бірі толықтырып, жетілдіретін болса ғана, оқу нəтижесі тиімді болады; - «Тəрбиелеуші мен тəрбиеленушінің ықпалдасты əрекеттері» мəні – тəрбие үдерісі кері байланысқа міндетті түрде негізделуі тиіс, ол болмаған жағдайда мұғалім қызметінің нəтижесі жөнінде əңгіме болуы мүмкін емес. Тəрбие үдерісінде ықпалдасты іс-əрекеттердің арқасында тəрбиеленуші ұсынылған ұйымдастырылып, белгілі тəжірибені игереді. Осыдан, тəрбиелеушінің басты міндеті – оқушыны көргенін, оқығанын қайталап, оларды өз бойына сіңіріп, өзінің меншікті əрекеті ретінде қайта жаңғырта алатындай оқу жұмыстарына қосудың жолдарын табу. Сонымен, тəрбие - бұл əрқилы іс-əрекет түрлерін ұйымдастыру үдерісі. Тəрбие теориясында мұндай бағыт тұлғалық-іс-əрекеттік атауын алған. Оның мəні: адам барша əлеуметтік тəжірибеден өзіне табиғаты жағынан жақын, əрі қызықтысын таңдайды. Тұлғалық–іс-əрекеттік бағыттың негізгі мазмұндық бірліктері төмендегідей: - сан қилы тұлғааралық қатынастардың бəрінің негізі – қарым-қатынас, ортақтасу; - іс-əрекет барысында тұлға дамуына басшылық жасау; - тұлға дамуы мен əлеуметтенуі. Гуманистік педагогикада тəрбие – көзделген мақсатқа жеткізуші тəрбиелеуші мен тəрбиеленуші арасындағы тиімді қызметтестік үдерісі. жүктеу/скачать 0,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|