12 жылдық жалпы орта мектептің базалық білім мазмұнын анықтау әдістері

Түйінді құзіреттіліктер оқушының адамгершілік және этикалық нормаларға қарсы келмейтін жетістікті шешім қабылдау үшін танымдық және практикалық біліктері мен дағдыларын кіріктіруге дайындығын байқататын білім салалары аралығындағы қабілеттер болып табылады [26, 27]. Түйінді құзыреттіліктер адамның адамгершілік құндылықтары мен ынталарын қалыптастыруға, сондай-ақ әлеуметтік және мінез-құлықтық әрекеттерінің дамуына, алғы шарт болады; әрбір білім салалары бойынша күтілетін нәтижелерді анықтауға қызмет етеді [28].

• 
  тұлғалық құзыреттіліктер (өзіндік іске асыру, өзін-өзі жетілдіру, өмірлік және кәсіби өзін-өзі анықтау, төзімді болу қабілеті);
  
• 
  әлеуметтік құзыреттіліктер (әлеуметтік өзара іс-қимыл жасауға қабілеті);
  
• 
  азаматтық құзыреттіліктер (қазақстандық сана-сезім мен мәдени ұқсастық негізінде өзінің отаны үшін жауапкершілікті сезіну қабілеті);
  
• 
  ақпараттық құзыреттіліктер (өзіндік танымдық қызметке қабілеті немесе өмір бойы білім ала білуі);
  
• 
  басқарушылық құзыреттіліктері (проблеманы шешу қабілеті);
  
• 
  коммуникативтік құзыреттіліктер (қазақ, орыс және ағылшын (шет) тілдерінде ауызша, жазбаша және нәтижелі қарым-қатынас жасауға қабілеті);
  
• 
  технологиялық құзыреттіліктер (тиімді пайдалану деңгейінде технологияларды, оның ішінде ғылыми, сандық технологияларды пайдалану қабілеті).
  

• 
  өзінің әрекеттері мен істері үшін мақсатты және мағыналы бекітімдерді таңдай білуі;
  
• 
  өзін-өзі тануға, қазіргі заманғы адамға қажетті тұлғалық сапаларды дамытуға қабілеттілігі;
  
• 
  психологиялық сауаттылығы;
  
• 
  ойлау мәдениетін меңгеруі;
  
• 
  қоғамдағы өзінің рөлі мен орнын түсіне білу қабілеттілігі;
  
• 
  пайда болған жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай білу қабілеттілігі;
  
• 
  салауатты өмір салтын жүргізуі және үгіттеуі;
  
• 
  өзінің қауіпсіздігін сақтай білу ережелерін білуі;
  
• 
  өзінің жеке құндылық сезімін және өз елінің азаматының құндылық сезімін көрсете білуі;
  
• 
  өздігінен білім алу, өзін-өзі іске асыру, жасампаз еңбектену қабілетінің болуы;
  
• 
  физикалық, рухани және интеллектуалды өзін-өзі дамыту қабілетінің болуы;
  
• 
  эмоционалды өзін-өзі басқару және өзін-өзі қолдау қабілеттілігі.
  

• 
  қоршаған әлемді дұрыс қабылдай білуі, жоғары этикалық құндылықтар, азаматтық және патриоттық негізінде қоғамның саналы өмірінде өз орнын таба білуі;
  
• 
  азаматтық-қоғамдық іс-әрекеттер аймағында білім мен тәжірибелерді меңгеруі;
  
• 
  өзінің әрекеттері мен істері үшін мақсатты және мағыналы бекітімдерді таңдай білуі;
  
• 
  Қазақстан Республикасының Конституциясына, мемлекеттік рәміздерге, мемлекеттік тілге құрмет көрсетуі, заңдарды және құқықтық тәртіптерді сақтауы;
  
• 
  белсенді азаматтық бағытты, жоғары патриоттық сезімді, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайындығын көрсете білуі;
  
• 
  болып жатқан әлеуметтік оқиғаларға баға бере білуі, мемлекеттің мүддесін қорғау тұрғысында әртүрлі өмірлік жағдайларда шешім қабылдай білуі;
  
• 
  саяси жүйені түсіне білуі және бағалай білуі.
  

• 
  қоғамдық қызметтер, әлеуметтік-еңбектену саласы, отбасылық қатынастар аймақтарында, экономика және құқық мәселелер мен кәсіби өзін-өзі анықтауда білім мен тәжірибені меңгеруі;
  
• 
  қоршаған әлемдегі стандартты емес мәселелерді шешу барысында әлеуметтік білімді қолдана білу қабілеттілігі;
  
• 
  жалпыадамдық мәдени жетістіктері, ұлттық ерекшеліктері, этномәдениеттік құбылыстар мен жеке, отбасылық және әлеуметтік өмір салттары негізінде танып білу мен іс-әрекет тәжірибесін иеленуі;
  
• 
  қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауы;
  
• 
  мемлекеттік тілді сөйлесу құралы ретінде пайдалануға оң көзқарастың болуы, оны танып білу, мәдени және әлеуметтік әрекеттесу аймағында пайдалана білуі;
  
• 
  танып білу, өзін-өзі дамыту, мәдени алмасу, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктері туралы ақпараттарды алу құралы ретінде орыс, ағылшын және басқадай шетел тілдерін меңгеруі;
  
• 
  қоршаған ортаны, туған өлкесін, өзінің елін қорғау тұрғысында белсенділік көрсетуі;
  
• 
  адамдармен сөйлесуде жоғары мәдениеттілікті, этикалық нормаларды сақтауды көрсете білуі;
  
• 
  отбасында өзін ұстау этикасын білуі, өзінен жасы үлкен адамдарды сыйлауы және өзінен кішілерге қамқорлық көрсетуі, отбасы мүшелеріне және қоршаған адамдарға жақсылық пен қайырымдылық көрсетуі;
  
• 
  әлеуметтік ортаның ерекшеліктерін дұрыс бағалай алуы, қоғамға жат құбылыстарға, идеологиялық, діни ағымдарға және заңды бұзушылық әрекетке қарсы тұра білуі.
  

• 
  жоспарлаудың және іс-әрекеттерді ұйымдастырудың нақтылы болашағымен өз мүмкіндіктерін ұштастыра білуі;
  
• 
  әртүрлі өмірлік жағдайларда дұрыс шешім қабылдай білуі;
  
• 
  баламалы мүмкіндіктермен салыстырмалы түрде таңдап алған шешімді негіздей білуі;
  
• 
  лидерлік қасиеттерді көрсетуі;
  
• 
  базалық өзара байланыстарды, қатынастардың көптігін көруде тұжырымдамалық ойлауды иеленуі, күрделі жағдайларды пайымдауы, білімді практикалық іс-әрекеттерде пайдалануы, алынған ақпараттарды шығармашылықпен өңдей білуі;
  
• 
  аналитикалық және жаңашыл ойлауға ие болуы, жаңашыл қызметке ұмтылуы;
  
• 
  әрекеттердің стратегиясын анықтай білуі және нәтижелерді болжай білуі;
  
• 
  шығармашылық көзқарастарды жасай және енгізе білуі, оларды басқаларға оқыта білуі.
  

• 
  оқу және өмірлік міндеттерді шешу үшін ауызша және жазбаша қатысымдардың әртүрлі тіл құралдарын пайдалана білуі;
  
• 
  коммуникативтік міндеттерді дұрыс шешуге әртүрлі стилдер мен жанырларды таңдай білуі;
  
• 
  оқу және әлеуметтік мәдени қарым-қатынас жағдайларында өнімді әрекеттесуді жүзеге асыра білуі;
  
• 
  қатысымдық іс-әрекеттерде өзінің қатысуын бағалай білуі және осының негізінде өзіндік түзетулер жасай білуі;
  
• 
  тұрмыстық, оқу, мәдениет және бейіндік бағыттағы салалар іс-әрекеттерінде қазақ, орыс тілдерін пайдалана білуі;
  
• 
  күнделікті қарым-қатынас және бейіндік оқыту аясында ағылшын тілін пайдалана білуі.
  

• 
  қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың көмегімен ақпараттарды табу, талдай және іріктей білуі;
  
• 
  алған ақпаратты құрылымдай және жүйелей білуі;
  
• 
  сыни байыпты ақпарат негізінде саналы шешім қабылдауға даяр болуы;
  
• 
  ғылымдар негізі және ғылыми жетістіктердің қолданылу аймақтары бойынша білім жүйесін меңгеруі;
  
• 
  ақпаратты өздігінен талдау, өңдеу, іріктеу, жүйелеу, түрлендіру, сақтау, тасымалдау және оқу қызметінде пайдалану әрекеттерін білуі;
  
• 
  танып білу, модельдеу, құрастыру әдістерін меңгеруі;
  
• 
  оқу қызметі үдерісінде өңделген ақпаратты қолдана білуі;
  
• 
  оқу қызметінің алға қойған мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес таңдап алынған материалдарды топтастыра білуі.
  

• 
  таңдап алған оқу бағдарының (жалпы орта білім беру деңгейінде) аясындағы өндірістік қызметінде пайдаланылатын негізгі технологиялардың жалпы сипаттамаларын білуі;
  
• 
  оқу қызметінің аясындағы зерттеуді құрастыру мен жобалауда қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалануы;
  
• 
  жобалық іс-әрекеттер негіздері мен ақпараттарды берудің графикалық құралдарын меңгеруі және оларды зерттеу қызметтерінде пайдалануы.
  

- оқушы өзі таңдаған бейіндігіне сәйкес терең білім алуға, алғашқы кәсіптік білімді меңгеруге мүмкіндік алады;

- өзінің қабілеті мен бейінділігіне қарай білім мазмұнын таңдап оқуға қол жеткізеді;

- оқу мүмкіндігіне қарай білім мазмұнының игерілуі мүмкін, әрі міндетті деңгейлері жүзеге асырылып, мұғалім мен оқушы арасындағы қайшылықтың бір үлкен түйіні шешіледі;

- білім алушы оқу үрдісінде белсенді ұйымдастырушы, өздігінен білім жолын игеруші, нәтижесін бағалаушы тұлғаға айналады;

- бейіндік оқыту жеке адамының өзін-өзі дамытуда жетілдіру тұрғысынан ұйымдастырылғандықтан, сыртқы әсерден гөрі сыртқы мотивацияның үлес салмағы артып білімді игеру жолындағы табыстан туатын құштарлық, құлшынысы жетіледі, білімді игерудің жаңа қайнар көзі пайда болады;

- білім алушының даму кеңістігіне толық мүмкіндік беріліп, өзін-өзі дамыта, басқара отырып, өсу траекториясын өзі белгілеуші болады.

12 жылдық білім жүйесіндегі бейіндік мектепте негізгі үш бағыт басшылыққа алынады:

1-бағыт: оқушының жеке қабілеттерін есепке ала отырып жеке даралық бағытта оқыту.

2-бағыт: оқушының потенциалдық мүмкіндіктерін есепке ала отырып жеке даралық бағытта оқыту.

3-бағыт: ішкі қажеттіліктерді есепке ала отырып жеке даралық бағытта оқыту.

Бейіндік оқытудағы базалық пәндер және олардың мазмұны барлық бағыттарда (жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттар) біркелкі болады.

Жалпы орта білім беру деңгейіндегі базалық білім мазмұны [33]:

1) Қазақстан Республикасындағы білім беру кеңістігінің біртұтастығын, орта білім беру деңгейлері және білім салалары бойынша орта білім мазмұнының жүйелілігін, сабақтастығын және үздіксіздігін;

2) барлық оқушылар үшін білімнің тең мүмкіндігі мен тең қолжетімділігін;

3) жалпы орта білім беретін ұйымдардың типіне, оқыту нысанына және түріне қарамастан, орта білім мазмұнының бірыңғай талаптарын сақтауды қамтамасыз етеді.

Әрбір білім саласы ұқсас оқу пәндерін қамтиды:

Қазақстанда тұратын этностың тілінде оқытатын жалпы білім беретін ұйымдарда «Тіл және әдебиет» білім саласына осы этностың «Ана тілі мен әдебиеті» қосымша енеді. Нақты этностың шоғырланып орналасқан жерлерінде олардың тілін оқыту мәселесін шешу білім саласындағы жергілікті атқару органдары құзырына беріледі. «Ана тілі» («Ұйғыр тілі», «Өзбек тілі», «Тәжік тілі») мен «Әдебиет» («Ұйғыр әдебиеті», «Өзбек әдебиеті», «Тәжік әдебиеті») пәндері үлгілік оқу жоспарының инварианттық компонентіне енеді.

«Тіл және әдебиет» білім саласының білім мазмұнына қойылатын талаптар:

• 
  қазақ, орыс және шетел тілдері бойынша коммуникативтік, тілдік, лингвистикалық және әлеуметтік мәдени құзыреттіліктерді қалыптастыру;
  
• 
  сауатты жазбаша және ауызша сөйлеуді дамыту;
  
• 
  этноаралық қатысымда табысты сөйлесуді жүзеге асыру біліктігін қалыптастыру;
  
• 
  әдебиеттердің адамгершілік және гуманитарлық құндылықтарын пайымдау арқылы белсенді азаматтық борышты қалыптастыру;
  
• 
  типологиялық әдеби байланстарды анықтау арқылы әртүрлі халықтардың дәстүрлерін ұлттық танып білу мен толеранттық қатынасты қалыптастыру;
  
• 
  оқушылардың оқуға қызығушылықтарын, эстетикалық талғамдарын, бейнелік ойлауларын дамыту және оларды өздігінен мәтін жасауда қолданып шығармашылық қабілетін дамыту.
  

«Математика және информатика» білім саласының білім мазмұнына қойылатын талаптар:

• 
  оқу пәндерінің даму әлеуетін, білім мазмұнының қолданбалы бағыттылығын кеңейту;
  
• 
  оқытудың негізгі екі функциясының орнықты жүзеге асуын қамтамасыз ету: математикалық білім беру және математика мен ақпараттық-коммуникациялық технология көмегімен білім беру;
  
• 
  математика мен информатиканы оқу кезінде пәнішілік және пәнаралық байланысты, білім беру деңгейлеріндегі сабақтастықты қамтамасыз ету;
  
• 
  информатиканы және басқа да мектеп пәндерін оқыған кезде ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды пайдаланып нақтылы объектілер мен үдерістердің моделдерін қолдану және түрлендіре білу, қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологиялар және визуалды программалаудың теориялық негіздері бойынша базалық білім жүйесін меңгеру;
  
• 
  әртүрлі формаларда ұсынылған ақпаратты қабылдау мен сыни талдауын, математика мен информатиканың әртүрлі тілдерін (ауызша, символдық, аналитикалық, графикалық) пайдалану қабілетін, функционалдық сауаттылығын, логикалық, алгоритмдік және операциялық ойлауды, кеңістіктік түсініктерін, танымдық қабілеттер мен практикалық дағдыларды дамыту.
  

«Жаратылыстану» білім саласының білім мазмұнына қойылатын талаптар [34]:

• 
  коэволюциялық, синергетикалық парадигмаға негізделген ғылыми-жаратылыстану білім берудің жаңа тұжырымдамасының элементтерін меңгеру;
  
• 
  «табиғат-қоғам-адам-техносфера» мегажүйесін тұрақты және гармониялық дамуын қамтамасыз етудің құндылықтары мен мақсаттарына жетуге бағытталуы;
  
• 
  планетарлық ойлауды және экологиялық-гуманитарлық көзқарасты қалыптастыру;
  
• 
  әлемді танып білудің ғылыми-жаратылстану, гуманитарлық, техникалық және технологиялық, ақпараттық компоненттерін ауқымды кіріктіру негізінде әлемнің тұтас ғылыми бейнесін қалыптастыру.
  

«Адам және қоғам» білім саласының білім мазмұнына қойылатын талаптар:

• 
  мәденилайықтылық принципті және ұлттық-мәдени құндылықтардың кіріктірілуін есепке ала отырып білім мазмұнын сұрыптау;
  
• 
  пәндердің тәрбиелік және әлеуметтендіру әлеуетін күшейту;
  
• 
  әлеуметтік, мәдениеттік, саяси, құқықтық және экономикалық білімдердің бастамасын оқып білу;
  
• 
  дүниеге көзқарастық, жалпылама және әдіснамалық сипаттарын күшейту;
  
• 
  Егеменді Қазақстанның жетістіктері тұрғысынан Қазақстан тарихының мазмұнын жаңарту.
  

«Технология» білім саласының білім мазмұнына қойылатын талаптар:

• 
  ақпараттарды іздеу, жүйелеу және тиімді пайдалану дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  жобалау, моделдеу, құрастыру дағдыларын дамыту;
  
• 
  оқытуды ертерек кәсіптендіруге бағыттау;
  
• 
  өндірістің инновациялық технологиялары мен қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық құралдардың негіздерін меңгеру;
  
• 
  танымдық және практикалық іс-әрекеттерге ынталарын арттыру.
  

Бейіндік оқытудағы бейіндік пәндер және олардың мазмұны әр бағытта (жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттар) әртүрлі болады, яғни бейіндік пәндер жоғары сыныптағылардың бейіндік оқыту бағытын, мамандандыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, бейіндік пәндер:

• 
  оқыту бағыттарына байланысты сараланған түрде болады;
  
• 
  инварианттық компонентке қосылған және олардың бағдарламалары мен оқу-әдістемелік кешендері мемлекеттік деңгейде әзірленеді;
  
• 
  жаңашыл және тәжірибеге бағытталған қолданбалы мазмұнды қамтиды;
  
• 
  көптілді оқыту арқылы жүзеге асырылады;
  
• 
  бейіндік оқыту аясында жекелей және аралас пәндерді кіріктіру жолымен орта мектеп пен жоғары мектептің бакалавриат бағдарламасындағы сабақтастықты қамтамасыз етеді.
  

Жалпы орта мектептегі жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттарындағы білім мазмұны 11-12 сынып оқушыларының мүдделерін, қабілеттері мен қажеттіліктерін есепке ала отырып тиімді педагогикалық жағдайлар жасауға бағытталған. Сонымен қатар, ол барлық оқушыларды жоғары оқу орындарының сәйкесінше мамандықтарында кәсіби білім алуға қажетті дайындық деңгейімен қамтамасыз етеді.

Жаратылыстану-математикалық білім берудің мақсаттары: жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндерді тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету; қоршаған әлемді түрлендірудегі математиканың, информатиканың, физиканың, биологияның және химияның рөлі туралы түсініктерін қалыптастыру; оқытуды бейіндендіруге жағдай жасау және оқушыларды одан әрі кәсіби өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі дамытуға даярлау [34, 35].

Жаратылыстану-математикалық бағыт жаратылыстану-математикалық циклдегі пәндер бойынша білім беру үдерісінде оқушы тұлғасының интелектуалдық әлеуетін дамыту мақсатында физика-математикалық және химия-биологиялық білім беруді, оқушылардың логикалық, математикалық, ғылыми-жаратылыстану, инженерлік ойлауын қалыптастыруды, әртүрлі өмірлік жағдайларға және болашақ кәсіби қызметіне қажетті оқушылардың аналитикалық, практикалық біліктері мен дағдыларын жетілдіруді қамтиды [34, 35].

Жаратылыстану-математикалық бейіндік бағыты келесідей бейіндік пәндер құрамымен қамтамасыз етіледі: бағдар бойынша терминология (шетел тілінде), математика, қолданбалы математика, физика, астрофизика, химия, биология, география, информатика, биохимия және биотехнология негіздері, экология және тұрақты даму, қазіргі заманғы химиялық технологияның негіздері, графика және проекциялау, компьютерлік моделдеу, ақпараттық жүйелер мен технологиялар және т.б.

Қоғамдық-гуманитарлық білім берудің мақсаттары: қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы пәндерді тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету; оқушылардың қабілеттерін, жеке бейімділіктері мен қажеттіліктерін ескеріп оқыту мазмұнын жіктеу, оқушылардың гуманитарлық даму ортасын жасау; жоғары рухани-адамгершілік мәдениеттерін және тұлғааралық, этносаралық қатынас мәдениеттерін оқушылардың бойына сіңіру, оқушылардың функционалдық сауаттылығын, тұлғаның өзін-өзі тануын және өз мүмкіндігін іске асыруын қалыптастыру және дамыту [31].

Қоғамдық-гуманитарлық бағыт қазақ халқының және Қазақстанда өмір сүріп жатқан басқа да ұлыстардың тарихына, мәдениетіне, салт-дәстүріне және басқа құндылықтарына құрметпен қарауды оқушылардың бойында қалыптастыру, адамгершілік қарым-қатынастың жоғары мәдениеттілігін дамыту, этикалық нормаларды сақтау, келешекте оқушыларды табысты әлеуметтендіру үшін қажетті тіл-қатынастық біліктер мен дағдыларды жетілдіру мақсатында тарихи-мәдениеттік, әдебиеттік және көптілді білімді қамтиды [31, 32].

Қоғамдық-гуманитарлық бағыттар, бейіндік пәндердің келесі құрамымен қамтамасыз етіледі: қазақ тілі, қазақ әдебиеті, әдебиет, шешендік өнер, мәдени қазына, әлемдік әдебиет, шетел тілі, бағдар бойынша терминология (шетел тілінде), әлеуметтік-экономикалық география, экономика және менеджмент негіздері, әлеуметтану, кәсіпкерлік негіздері, қазіргі әлемдегі Қазақстан, Қазақстандық заңнама, этика мен шешендік өнер және т.б.

Оқыту мазмұнын жетілдірудің дидактикалық негізіне оқытуды ұйымдастырудағы тұлғалық-бағдарлық және шығармашылық іс-әрекет тұрғысынан балаға іс-әрекет субьектісі ретінде (қызығушылығына, әрекеттердің себептеріне, мақсаттарына т.б.) қарап, оны қалыптастыру туралы теориялық принциптер жатады [24, 36]. Осыған орай, 12 жылдық мектептегі жалпы орта білім беру деңгейіндегі білім мазмұнын жобалауда бірнеше дидактикалық принциптер жүзеге асырылуы тиіс:

Ғылыми және жас ерекшелік принципі. Берілетін білімді мұқият іріктеу, қазіргі таңда ғылыми тұрғыдан айқындалған принциптер, ғылымда нақты қолданылатын ұғымдардың енгізілуі. Сол берілген материалдың оқушылардың оқуға дайындық деңгейіне, олардың дене дамуы мен психикалық үдерістерінің (зейін, қабылдау, ойлау, есте сақтау және т.б.) даму деңгейіне сәйкес келуі.

Кіріктіру принципі. Бейіндік мектепте математика, физика, химия, биология, технология пәндері қоғамның индустриялдық-инновациялық дамуына, болашақ мамандығына дайындауға байланысты жоғары мектептің сәйкесінше пәндерімен мазмұнына қарай бір-бірімен кіріктіріліп келеді. Кіріктіру бұл бірнеше жақын мазмұнды, оқу пәндерінің біреуінен берілетін білімді бірі толықтыруға ыңғайлы болып, олардың мазмұндық жүйесінің кірігуі. Кіріктіру принципі арқылы дүниенің біртұтастығы, оның құбылыстарының өзара байланыстылығы туралы түсініктер қалыптастыру мүмкіндігі туады.

Бейіндік мектеп пен жоғары мектеп компонентінің кіріктірілуі жалпы орта білім беру мен жоғары білім берудің (бакалавриат) мазмұндарындағы сабақтастықты; 1-2 курс бакалавриатының жалпы білім беру циклі пәндерінің (қазақ тілі (орыс тілі), шетел тілі, Қазақстан тарихы, информатика, саясаттану, философия, әлеуметтану, құқық негіздері, өмір қауіпсіздігінің негіздері) мазмұнын бейіндік мектепке көшіруді; бакалавриаттың жалпы білім беру пәндерінің (ЖБП) циклі азаюына байланысты базалық және кәсіптендіру пәндері бойынша білім мазмұнын күшейтуді қамтамасыз етеді.

Осы сияқты білім берудің дидактикалық принциптерін сақтай отырып жаңа буын бағдарламаларын жүзеге асыру арқылы 12 жылдық білімнің барлық буынында оқыту мен тәрбие талаптарын қамтамасыз етуге жағдай туады. Білім беру барысында осы дидактикалық принциптердің жүзеге асырылуы негізінде баланың жалпы дамуын қамтамасыз ету мәселесі жүзеге аспақ. Олар баланың жеке бастық іс-әрекетінің, әлеуметтік, зейінін, тілі мен ойының, қимыл әрекетінің т.б. дамуын қамтамасыз етеді. Бірақ бұл дамулардың бәрі де бала мүмкіндігінен асып кетпеуге тиісті.

Сонымен 12 жылдық мектептің жоғары сыныптарында бейіндік оқытудың мақсаты, бейіндік оқытуды дамытудың басымды бағыттары мен жүзеге асыру механизмдері, білім мазмұны мен оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар (түйінді және пәндік құзыреттіліктер), білім мазмұнын жобалаудың дидактикалық принциптері негізінде жалпы орта білім берудің базалық мазмұнын анықтаудың матрицасы құрастырылды. Оны біз көрнекі түрде мынадай кесте арқылы ұсынамыз [22, 25, 31] (2-кесте).
2-кесте ‒ 12 жылдық білім беру мазмұнын жобалау матрицасы

ӨТПЕЛІ КОМПОНЕНТТЕР

Тұлғалық мүдделер

Қоғамдық мүдделер

Мемлекеттік мүдделер

Білім беру мазмұнын жетілдірудің басымды бағыттары

БІЛІМ МАЗМҰНЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДАЙЫНДЫҚ ДЕҢГЕЙІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

ПӘНДІК ЖӘНЕ ТҮЙІНДІ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕР

«Тіл және әдебиет» БС

«Мате-матика және инфор-матика» БС

«Жара-тылыс-тану» БС

«Адам және қоғам» БС

«Технология» БС

«Дене шынықтыру» БС

ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАР

Пәндер

Пәндер

Пәндер

Пәндер

Пәндер

Пәндер

ІІІ

Жалпы орта білім беру деңгейі

4 Жалпы орта мектепте негізгі оқу пәндерінің үлгілік базалық мазмұны
Қазақстан бойынша 12 жылдық білім беру көшу бойынша эксперименттік жұмыстар 2003-2004 оқу жылынан бастап өткізілуде. Қазіргі уақытта республикамыздағы эксперимент жүріп жатқан мектептер саны – 104. Эксперименттік сыныптарда 5784 оқушы оқиды, оның ішінде қазақ тілінде оқытатын мектептерде – 3 551, орыс тілінде оқытатын мектептерде – 2 233.

2013-2014 және 2014-2015 оқу жылдарында 12 жылдық оқытуға көшу бойынша эксперименттік жұмыстар жалғастырылып, 11-12 сыныптардағы бейіндік оқыту жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттарда ішкі бағдарларға бөлінуі бойынша жүзеге асырылатын болады.

12 жылдық оқытуға көшу бойынша жүргізілген эксперименттік жұмыстар және әзірленген оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендері бойынша әдіскер-ғалымдар мен практик-мұғалімдердің тиімді ұсыныстары мен пікірлері [37, 38, 39], 12 жылдық білім берудің тұжырымдамалық негіздері арқылы 12 жылдық мектептің білім беру деңгейлері бойынша базалық білім мазмұны мен оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар анықталды.

Осыған орай, жалпы орта білім беру деңгейінде оқытылатын базалық пәндер бойынша үлгілік базалық білім мазмұны мен оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптарды білім салалары бойынша ұсынамыз.

Мәтін және шешендік өнер. Мәтін байласымы. Байласымның жасалу тәсілдері.

Шешендік өнердің тарихы. Шешендік сөзге қойылатын талаптар. Әлеуметтік-тұрмыстық шешендік сөз. Әлеуметтік-саяси шешендік сөз. Академиялық шешендік сөз. Соттағы шешендік сөз. Діни шешендік сөз.

Шешенге қойылатын талаптар. Пікірталас мәдениеті.

Пікір алмасу. Ойталқы. Ойкөкпар. Сөзталас. Пікірсайыс. Айтыс.

Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

оқушылар: ауызша, жазбаша тілде сөздерді талғап қолдана білуі; сөз мәдениеті және сөйлеу түрлерінің сабақтасығын білуі; тілдік қатынас түрлеріне сай тілдің стильдік жүйесін меңгеруі; мәтін белгілері мен мәтіндегі тілдік бірліктердің қызметін білуі; мәтіннің түрлері мен табиғатына, тілдік ерекшеліктеріне талдау жасай білуі; тақырыпқа сай сөздердің тіркесу мүмкіндігін білуі; тілдік бірліктердің мәтін ішіндегі қызметін білуі; әдеби тілдің ауызша және жазбаша түрлері болатынын, оларға тән ерекшеліктерді білуі; мәтіннің тақырыбы мен идеясын, мәтіннің құрылымын ажырата білуі; сөз мағыналарын мәтіндік қолданыста ажырата білуі; сөздердің жасалу тәсілдерін білуі; сөз тіркесінің өзіне тән белгілерін және олардың күрделі сөздер мен тұрақты тіркестерден айырмашылығы мен ұқсастықтарын негіздей білуі; әдеби тілдің нормаларының сөз мәдениетіне қатысын негіздей алуы; әдеби тілдің нормаларын стиль түрлеріне сай қолдана білуі; сөз мәдениетіне енетін ұғым-түсініктерді түсіндіре алуы; монолог сөздің қолданылатын орындарын білуі; монолог сөздің мазмұндық-құрылымдық жүйесін білуі; диалогтің адам қарым-қатынасындағы маңызын білуі; полилог сөздің түрлері мен пікірталас мәдениетін білуі; зерттеу және шығармашылық әдістерді өз әрекетінде тиімді қолдана білуі тиіс.

сонымен қатар, оқушылар: тіл табысуға қажетті коммуникативтік дағдыларды меңгеруі; тұрмыстық-әлеуметтік қатынастағы әдептілік нормаларын меңгеруі; жеке адам өміріне, мекеме, ұйым жұмысына қажетті ресми іс-қағаздар жүйесін меңгеруі; түрлі тақырыптарда пікірталасқа түсу еркіндігін және жиі қолданылатын тәсілдерді меңгеруі; мәтін бөліктеріндегі сөйлемдердің ойды жеткізудегі рөлін және қолданыс ерекшелігін меңгеруі; сөйлем мүшелерінің мәтіндегі қызметін меңгеруі; полилог сөздің түрлері мен пікірталас мәдениетін және пікірталасқа түсу тәсілдерін меңгеруі; қазақ тілін функционалдық сауаттылық тұрғысынан меңгеруі тиіс.

Қазақ әдебиеті пәні (қазақ мектептерінде)

ХХ ғасырдың бас кезіндегі Қазақстанның тарихи-әлеуметтік жағдайы.

Ахмет Байтұрсынұлы. «Қырық мысал», «Маса» жинақтары. Міржақып Дулатұлы. «Шәкірт», «Таза бұлақ», «Оян, қазақ» өлеңдері. Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Кім жазықты» романы. Мағжан Жұмабаев. «Күміс нұрлы ай», «Жұлдызды жүзік, айды алқа қып берейін», «Шолпы», «Сырдағы Алашқа» өлеңдері.

1930-1960 жылдардағы әдебиет. Кеңестік дәуірдегі қазақ әдебиетіне жалпы шолу.

Сәкен Сейфуллин. «Аққудың айырылуы» поэмалары. Бейімбет Майлин. «Азат әйел», «Көңіл айту» өлеңдері, «Майдан» пьесасы. Ілияс Жансүгіров. «Құлагер» поэмасы. Жамбыл Жабаев. «Өтеген батыр» жыры. Жамбылдың эпикалық жырларының тақырыбы мен идеясы. Мұхтар Әуезов. «Абай жолы» роман-эпопеясы (үзінді), «Еңлік-Кебек» драмасы. «Абай жолы» роман-эпопеясының әлемдік әдебиеттің алтын қорына енген шығарма екендігі. Сәбит Мұқанов. «Сұлушаш» поэмасы. Ғабит Мүсірепов. «Қазақ солдаты» романы (үзінді). Қасым Аманжолов. «Ұлы Отан соғысы туралы жыр», «Байқал», «Орал».

1960-1990 жылдардағы әдебиетке жалпы шолу. Поэзиядағы тың ізденістер. Проза мен драматургиядағы жаңалықтар.

Мұқан Иманжанов. «Алғашқы айлар» повесі. Жұбан Молдағалиев. «Мен – қазақпын» поэмасы. Сырбай Мәуленов. «Боранда», «Қош бол, сәулем» өлеңдері. Табиғат лирикасы. Ақын өлеңдеріндегі соғыс суреттері. Сырбай өлеңдеріндегі сыршыл сезім. Зейін Шашкин. «Доктор Дарханов» романы. Мұқағали Мақатаев. «Қайран, Қарасазым-ай» лирикасы, «Дариға, жүрек» поэмасы. Мұқағали өлеңдерінің өзге ақындар шығармаларынан өзгешелігі. Поэмаларының тақырыптары. Шерхан Мұртаза. «Қызыл жебе» романы. Мұхтар Шаханов. «Танакөз» поэмасы. «Ғашықтық ғаламаты» өлеңінің идеялық мұраты. Қадыр Мырза Әли. «Домбыра» өлеңі. Қабдеш Жұмаділов. «Тағдыр» романы. Әбіш Кекілбаев. «Үркер», «Елең-алаң» романдары. Өмірі мен шығармашылығы туралы. Мұхтар Мағауин. «Аласапыран» роман-дилогиясы. Қалтай Мұхамеджанов. «Көктөбедегі кездесу» пьесасы.

Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиеті. С. Елубаев «Ақ боз үй». Д. Досжанов «Алыптың азабы». Ш.Мұртаза «Ай мен Айша». К. Оразалин «Абайдан соңғы арыстар». З.Қабдолов «Менің Әуезовім», Ә.Таразидің «Жаза», Б. Мұқайдың «Өмірзая» романдары, Р.Мұқанованың «Мәңгілік бала бейне» повесі, Т. Нұрмағамбетовтің «Айқай» повесі.

ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. Жалпы шолу.

Ахмет Байтұрсынұлы. «Қырық мысал». Аудармалары. Міржақып Дулатұлы. «Оян, қазақ» өлеңдері. Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Бір адамға» өлеңі. Сәкен Сейфуллин. «Ақсақ киік» өлеңі. Мағжан Жұмабаев. «Жұлдызды жүзік, айды алқа қып берейін» өлеңдері. Жүсіпбек Аймауытов. «Ақбілек» романы. Бейімбет Майлин. «Шұғаның белгісі» хикаяты. Ілияс Жансүгіров. «Құлагер» поэмасы. Жамбыл Жабаев. «Ленинградтық өренім» өлеңі. Сәбит Мұқанов. «Балуан Шолақ» повесі. «Балуан Шолақ» повесінің тақырыбы. Мұхтар Әуезов. «Абай жолы» роман-эпопеясы. Ғабит Мүсірепов. «Қазақ солдаты» романы. Ғабиден Мұстафин. «Шығанақ» повесі. Қасым Аманжолов. «Дүниеге жар» өлеңі. Әбділда Тәжібаев. «Монологтар» поэмасы. Ілияс Есенберлин. «Қаһар» романы. Сырбай Мәуленов. «Сәкен» өлеңі. Жұбан Молдағалиев. «Мен - қазақпын» поэмасы. Тахауи Ахтанов. «Шырағың сөнбесін» романы. Әбдіжәміл Нұрпейісов. «Қан мен тер» трилогиясына шолу. Мұқағали Мақатаев. «Үш бақытым» өлеңі. Қадір Мырза Әли мен Тұманбай Молдағалиев. «Домбыра» өлеңі, «Студент дәптері» жинағы. Қабдеш Жұмаділов. «Соңғы көш» дилогиясына шолу. Олжас Сүлейменов. «Қасқырдың бөлтіріктері» өлеңі. Оралхан Бөкей. «Тортай мінер ақ боз ат». Мұхтар Шаханов. «Танакөз» поэмасы.

Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиеті.

Произведения русской классической литературы второй половины XIX века: лирические произведения Ф.И.Тютчева, А.А.Фета; стихотворения, поэма «Кому на Руси жить хорошо» Н.А.Некрасова; пьеса «Гроза» А.Н.Островского; 1-2 повести Н.С.Лескова; романы «Преступление и наказание» Ф.М.Достоевского, «Война и мир» (главы) Л.Н.Толстого, «Господа Головлевы» Салтыкова-Щедрина; 1 пьеса, 1-2 рассказа А.П.Чехова;

Произведения русской литературы XX века: А.И.Куприна, И.А.Бунина, М.Горького, стихотворения, поэма «Двенадцать» А.А.Блока, лирические произведения Н.С.Гумилева, М.И.Цветаевой, А.А.Ахматовой, О.Э.Мандельштама, В.В.Маяковского, С.А.Есенина; 1-2 прозаических произведения М.М.Зощенко, М.А.Булгакова, А.П.Платонова М.А.Шолохова, В.М.Шукшина; стихотворения и роман «Доктор Живаго» (обзор с чтением глав) Б.Л.Пастернака; лирические произведения Н.А.Заболоцкого, А.Т.Твардовского;

Произведения поэтов русского зарубежья; Произведения современных поэтов; Прозаические произведения современных авторов; Прозаические и стихотворные произведения современных русскоязычных писателей Казахстана.

Продуцирование текстов разных жанров и стилей. Практические умения общаться в деловом мире. Умения дискутировать по актуальным проблемам в обществе. Общение на тему искусства. Общение по научной проблеме. Выступление перед широкой аудиторией на общественно-политическую, экологическую, духовно-нравственную тему. Совершенствование коммуникативных качеств речи.

Русская классическая литература. А.С.Грибоедов. Комедия «Горе от ума». А.С.Пушкин. Лирика: «Вольность», «К Чаадаеву», «Деревня», «Погасло дневное светило…», «Демон», «Свободы сеятель пустынный…», «К морю», цикл «Подражание Корану», «Храни меня, мой талисман», «К ***», «19 октября », «Пророк», «Во глубине сибирских руд…», «Поэт», «Анчар», «На холмах Грузии лежит ночная мгла…», «Зимнее утро», «Я вас любил: любовь еще, быть может…», «Брожу ли я вдоль улиц шумных…», «Бесы», «Элегия», «Осень», «Не дай мне Бог сойти с ума…», «Туча», «Вновь я посетил…», «Я думал, сердце позабыло…», «Я памятник себе воздвиг нерукотворный…». Поэмы: «Бахчисарайский фонтан», «Цыганы», «Медный всадник». Маленькие трагедии: «Скупой рыцарь», «Моцарт и Сальери», «Каменный гость». Драма «Борис Годунов». Проза: «Повести Белкина», «Дубровский», «Пиковая дама», «Капитанская дочка». Роман «Евгений Онегин». Пушкин и мировая литература. Дж.Байрон «Корсар», «Гяур»; В.Скотт «Роб Рой», «Айвенго», «Эдинбургская темница». Пушкин и Казахстан: Пушкин и Абай.

М.Ю.Лермонтов. Лирика: «Мой демон», «Ангел», «Я не унижусь пред тобою…», «Нет, я не Байрон, я другой…», «Парус», «Смерть поэта», «Бородино», «Когда волнуется желтеющая нива…», «Молитва», «Дума», «Поэт», «Три пальмы», «Молитва», «Есть речи – значенье…», «Как часто пестрою толпою окружен…», «И скучно, и грустно», «Воздушный корабль», «Завещание», «Родина», «На севере диком стоит одиноко…», «Утес», «Сон» , «Нет, не тебя так пылко я люблю…», «Выхожу один я на дорогу…», «Пророк». Поэмы: «Мцыри», «Беглец», «Демон». Драма «Маскарад». Роман «Герой нашего времени». Лермонтов и мировая литература. Байрон. Лермонтов и Казахстан. Гейне – Лермонтов – Абай.

Н.В.Гоголь. Циклы повестей: «Вечера на хуторе близ Диканьки», «Миргород», «Петербургские повести». Комедия «Ревизор». Поэма «Мертвые души». Гоголь и мировая литература. «Одиссей» Гомера, «Божественная комедия» Данте, «Дон-Кихот» М.Сервантеса, Э.Т.А.Гофман. Гоголь и Казахстан. Переводы произведений Гоголя на казахский язык.

А.Н.Островский. Пьесы: «Гроза», «Бесприданница», «Лес». И.А.Гончаров. Романы: «Обыкновенная история», «Обломов», «Обрыв». И.С.Тургенев. Повести: «Ася», «Вешние воды». Романы: «Рудин», «Дворянское гнездо», «Накануне», «Отцы и дети». Тургенев и мировая литература. Флобер, Мериме, Мопассан, Золя. Н.С.Лесков. Повести и рассказы: «Очарованный странник», «Тупейный художник», «Жемчужное ожерелье». Лесков и мировая литература. О.Генри «Дары волхвов».

Н.А.Некрасов. Лирика: «В дороге», «Колыбельная песня», «Тройка», «Нравственный человек», «Вчерашний день, часу в шестом…», «Мы с тобой бестолковые люди…», «Блажен незлобливый поэт…», «Влас», «Забытая деревня», «Внимая ужасам войны…», «Поэт и гражданин», «Размышления у парадного подъезда», «Крестьянские дети», «Железная дорога», «Элегия», «О Муза! Я у двери гроба…». Поэма «Кому на Руси жить хорошо».

Ф.И.Тютчев. Лирика: «Весенняя гроза», «Бессонница», «Цицерон», «Весенние воды», «Silentium!», «Как над горячею золой…», «О чем ты воешь, ветр ночной?..», «Как птичка, раннею зарей…», «Тени сизые смесились…», «Фонтан», «29-ое января 1837», «День и ночь», «Море и утес», «Два голоса», «О, как убийственно мы любим…», «Наш век», «Предопределение», «Чему молилась ты с любовью…», «Я очи знал – о, эти очи!..», «Близнецы», «Последняя любовь», «Эти бедные селенья…», «Есть в осени первоначальной…», «Она сидела на полу…», «Весь день она лежала в забытьи…», «Ночное небо так угрюмо…», «Две силы есть – две роковые силы…», «К.Б.».

А.А.Фет. Лирика: цикл «Гадания», «На заре ты ее не буди…», «Я жду… Соловьиное эхо…», «Я пришел к тебе с приветом…», «Я долго стоял неподвижно…», «Уж верба вся пушистая…», «Шепот, робкое дыханье…», «Венера Милосская», «Еще майская ночь», «На стоге сена ночью южной…», «Грезы», «На железной дороге», «В дымке-невидимке…», «Сияла ночь. Луной был полон сад. Лежали…», «Шопену», «Музе», «Учись у них – у дуба, у березы…», «Добро и зло», «Я тебе ничего не скажу…», «Целый мир от красоты…», «Чем доле я живу, чем больше пережил…», «Одним толчком согнать ладью живую…», «Как богат я в безумных стихах!..», «Как беден наш язык! – Хочу и не могу…», «Quasi una fantasia».

М.Е.Салтыков-Щедрин. Сказки: «Медведь на воеводстве», «Премудрый пискарь». Роман «Господа Головлевы». Ф.М.Достоевский. Романы: «Бедные люди», «Униженные и оскорбленные», «Преступление и наказание», «Идиот». Достоевский и мировая литература. Ф.Ницше, Ф.Кафка, А.Камю, Ж.-П.Сартр и др.). Достоевский и Казахстан. Ч.Ч.Валиханов.

Л.Н.Толстой. Романы: «Война и мир», «Анна Каренина». Толстой и мировая литература. «Бальзак, Стендаль и Толстой. «Очарованная душа» Р.Роллана, «Сага о Форсайтах» Дж.Голсуорси.

А.П.Чехов. Повести и рассказы: «Размазня», «Унтер Пришибеев», «Переполох», «Тоска», «Ванька», «Попрыгунья», «Палата № 6», «Дом с мезонином», «О любви», «Душечка», «Дама с собачкой». Пьесы: «Вишневый сад», «Чайка», «Три сестры».

И.А.Бунин. Лирика: «Бледнеет ночь... Туманов пелена», «В орде», «В полночный час я встану и взгляну», «Вечер», «Настанет день – исчезну я…», «Полночный звон степной пустыни», «Родине», «Слово», «Потомки Пророка», «Зеленый стяг», «Ковсерь», «Тайна», «Источник звезды», «Белые крылья», «Ночь Аль-Кадра», «Завеса». Рассказы: «Антоновские яблоки», «Грамматика любви», «Легкое дыхание», «Господин из Сан-Франциско», «Сны Чанга», «Солнечный удар», «Чистый понедельник», «Тень птицы», «Свет Зодиака».

А.И.Куприн. Повести и рассказы: «Поединок», «Молох», «Штабс-капитан Рыбников», «Мирное житие», «Анафема», «Святая ложь». М.Горький. Повести и рассказы: «Бывшие люди», «Супруги Орловы», «Коновалов», «Ледоход». Пьеса «На дне». Л.А.Андреев. Рассказы: «Валя», «Город», «Гостинец», «Губернатор», «Два письма», «Друг», «Жизнь Василия Фивейского».

В.Я.Брюсов. Лирика: «Мучительный дар», «После грез», «Свиваются бледные тени…», «Творчество», «Есть что-то позорное в мощи природы…», «И, покинув людей, я ушел в тишину…», «Как царство белого снега…», «Четкие линии гор…», «Юному поэту», «Я действительности нашей не вижу…», «Я знаю беглость Ночи и Зимы…», «Женщине», «Мы к ярким краскам не привыкли…», «Скифы», «Я», «К портрету М.Ю.Лермонтова», «Отрады», «З.Н.Гиппиус», «Братья бездомные», «Каменщик», «Мечтание», «Работа», «К.Д.Бальмонту», «Я много лгал и лицемерил…», «Кинжал», «Младшим», «Грядущие гунны», Проза: «Бемоль», «В башне», «В зеркале», «За себя или за другую?», «Элули, сын Элули».

К.Д.Бальмонт. «Ангелы опальные», «Аромат солнца», «Безглагольность», «Бог и Дьявол», «Жар-птица», «Избранный», «Камыши», «Поэты», «Раненый», «Скиф», «Сны», «Челн томленья», «Что мне нравится», «Я - изысканность русской медлительной речи…», «Я в этот мир пришел, чтоб видеть Солнце…», «Я вольный ветер, я вечно вею…», «Я мечтою ловил уходящие тени…».

А.А.Блок. Лирика: «Люблю высокие соборы…», «Она стройна и высока…», «Religio», «Вхожу я в темные храмы…», «Девушка пела в церковном хоре…», «Русь», «Незнакомка», «Вот явилась. Заслонила…», «О весна без конца и без краю…», «Двойник», «Ночь, улица, фонарь, аптека…», «Миры летят. Года летят. Пустая…», «О доблестях, о подвигах, о славе…», «О, я хочу безумно жить…», «О, как смеялись вы над нами…», «Земное сердце стынет вновь…», «Друзьям», «И вновь – порывы юных лет…», «Я пригвожден к трактирной стойке…», «О да, любовь вольна, как птица…», «Россия», «На железной дороге», «Грешить бесстыдно, непробудно…», «Рожденные в года глухие…». Поэмы: «Возмездие», «Двенадцать».

Н.С.Гумилев. Лирика: «Credo», «Когда ж вечерняя заря…», «Думы», «Выбор», «Умный дьявол», «Вечер», «Сонет», «Она», «Паломник», «Отравленный», «Солнце духа», «Я вежлив с жизнью современною…», «Восьмистишие», «Рабочий», «Юг», «Рассыпающая звезды», «О тебе», «Сон», «Сердце радостно, сердце крылато…», «Дорога», «Соединение», «Мадагаскар», «Память», «Слово», «Мои читатели».

А.А.Ахматова. Лирика: «И когда друг друга проклинали…», «Дверь полуоткрыта…», «Смуглый отрок бродил по аллеям…», «Музе», «Любовь», «Слаб голос мой, но воля не слабеет», «Помолись о нищей, о потерянной…», «Я научилась просто, мудро жить…», «Приходи на меня посмотреть…», «Вечером», «Стихи о Петербурге», «О тебе вспоминаю я редко…»,«Столько просьб у любимой всегда…», «Черная вилась дорога…», «Я пришла к поэту в гости…», «Вижу, вижу лунный лук…», «Молитва», «Ведь где-то есть простая жизнь и свет…», «Теперь никто не станет слушать песен…», «Мне от бабушки-татарки…», «Это просто, это ясно…», «Когда в тоске самоубийства…».

Әртүрлі жанр мен стильдегі мәтіндер құру. Іскер әлемде қарым-қатынас жасау, қазіргі қоғамның өзекті мәселелерін талқылау іскерліктерін дамыту. Әр түрлі тақырыптарда қарым-қатынас жасау біліктері. Тілдің коммуникативтік қасиеттерін жетілдіру.

Программалау. Кәсіби баспа жүйесінде жұмыс істеу технологиясы. Компьютерлік графика және дизайн. Movie Maker программасының мүмкіндіктері. Web-беттерді құру жане дизайны. Web-сайтты жобалау және жариялау. Программалау. Модельдеу және формальдау.

Жер планетасы: жердің даму тарихы, жердің пайда болуы туралы ғылыми болжамдар, қалыптасу кезеңдері, өлшемдері, геологиялық жыл санау, геохронологиялық, Күн мен Айдың жердегі үдерістерге әсері. Географиялық қабық, литосфера, гидросфера, атмосфера, биосфера туралы ұғымдар, литосфераның құрылысы, зерттеудің қазіргі кездегі әдістері, тау жыныстары, минералдардың белгілері, жел қақтыру, жер бедері, пішіндері, планетадағы ғажайып пішіндер. Гидросфера, оның құрамы, Жер бетінде судың таралуы, табиғаттағы дүниежүзілік су айналымы, оның маңызы. Судың булануы, өсімдіктердің суды буландыруы, судың қасиеттері, табиғаттағы ерітінділер. Атмосфераның зерттелуі, құрылысы мен құрамы, ауаның қасиеттері, маусымдық құбылыстар, ауа райы, климат. Биосфера, ноосфера жайлы түсінік, биосфераның құрамы, топырақ және оның маңызы. Ландшафт туралы түсінік, оның дамуы, Қазақстандық ландшафтар. Экваторлық ылғалды, субэкваторлық ауыспалы-ылғалды орман, саванналы, тропиктік шөлді, субтропиктік жерортатеңіздік, далалы, шөлейтті, шөлді, тайгалық арктикалық шөлді, субарктикалық ландшафтар, биіктік белдеулер.

Әлемдi танып-бiлудiң ғылыми әдiстері. Физика – табиғаттың қарапайым және iргелi қасиеттерi туралы ғылым.

Механика. Классикалық механиканың негіздері. Релятивтік механиканың негіздері.

Молекулалық физика. Термодинамика. Молекулалық-кинетикалық теория.

Электродинамика. Электростатика. Тұрақты электр тогы.

Кванттық физика. Жарық кванттары. Атом ядросының физикасы. Астрофизиканың элементтері.

• 
  классикалық механика, молекулалық физика және термодинамиканың физика, электродинамика, кванттық механика теорияларын;
  
• 
  модель, болжам, қағида, постулат, заң, теория, кеңістік және уақыт, инерциалды санақ жүйесі, материялық нүкте, зат, өзара әрекеттесу, идеал газ, модель, болжам, қағида, постулат, заң, теория, механикалық және электромагниттік тербелістер, электромагниттік өріс, электромагниттік толқын, атом, квант, фотон, атом ядросы, радиоактивтік, планета, жұлдыз, галактика, Әлем ұғымдарын;
  
• 
  орын ауыстыру, жылдамдық, үдеу, масса, күш, қысым, импульс, жұмыс, қуат, механикалық энергия, ішкі энергия, зат бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясы, абсолют температура, жылу мөлшері, период, жиілік, тербеліс амплитудасы, толқын ұзындығы, сыну көрсеткіші, линзаның оптикалық күші, элементар электр заряды, электр өрісінің кернеулігі, потенциалдар айырмасы, электрсыйымдылығы, электр өрісінің энергиясы, электр тогының күші, электр кернеуі, электр кедергісі, электрқозғаушы күш, магнит ағыны, индуктивтік, магнит өрісінің энергиясы, байланыс энергиясы, жартылай ыдырау периоды физикалық шамаларды;
  
• 
  заңдар, қағидаларр және постулаттар (тұжырымдамасы, қолданылу шекарасы);
  
• 
  жаңаратын және жаңармайтын табиғи қорларды тиімді пайдалану негіздерін, адамның белсенді іс-әрекеті арқылы табиғи нысандарда байқалатын физикалық заңдылықтарды; физиканың дамуына ғалымдардың қосқан үлесін білуі және игеруі тиіс.
  
• 
  физикадан игерген кинематикалық және динамикалық қоғалыс, газдардың, сұйықтардың және қатты денелердің жылулық ұлғаюы, қатты заттардың серпімділік қасиеттерінің температураға тәуелді өзгеруі туралы білімдерін күнделікті өмірде проблемалық жағдайларды шешуге қолдана алуы;
  
• 
  бақылаулар мен эксперимент нәтижелерін сипаттап, түсіндіре алуы тиіс.
  

Цитология. Цитологияның міндеттері. Жасушалық теория. Жасушаның химиялық құрамы. Прокариоттық жасушаның құрылысы мен қызметі. Эукариоттар жасушаларының құрылыстық - функциялық құрылымы. Тіршіліктің жасушалық емес формалары. Жасушадағы зат алмасу (метаболизм).

Организмдердің көбейуі және жеке дамуы (онтогенез). Өсімдіктер мен жануарлардың жыныссыз көбейуі. Жынысты көбейу. Жеке даму(онтогенез). Организмнің дамуы және қоршаған орта.

Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтары. Өзгергіштіктің негізгі заңдылықтары. Адам генетикасы. Селекция және биотехнология негіздері. Жерде тіршіліктің пайда болуы және дамуы. Жерде тіршіліктің пайда болуы туралы алғашқы көзқарастар. Жерде тіршілік пайда болуының алғышарттары.

Химия саласындағы ашылған жаңалықтар. Манызды бейорганикалық, органикалық заттармен қосылыстар, олардың құрылыс теориясы. Көмірсутектер мен олардың табиғи көздері. Қазақстан мунай және газ химиясы, осы өндірісте қолданатын заттар. Оттекті, азотты органикалық қосылыстар. Синтетикалық жоғары молекулалы қосылыстар. Химия және адам денсаулығы. Қазіргі заманға сай «жасыл», «экологиялық» химия. Қазақстанның табиғи ресурстарын үнемді және тиімді пайдалану. Химия күнделікті өмірде, химиялық лаборатория мен өндірісте, табиғатта болатын химиялық құбылыстарды бақылау және түсіндіруі. Жаратылыстану бағытындағы ғылыми жетістіктер (медицина, биотехнология, биохимия, биоинформатика, нанохимия негіздері).