9. Дисперсиялық талдау. Екі факторлық дисперсиялық талдау жүргізу әдісі. 100% Дисперсиялық талдау - бұл орташа мәндердегі айырмашылықтардың маңыздылығын зерттеу арқылы тәжірибелік мәліметтердегі тәуелділіктерді табуға бағытталған әдіс. t-критерийден айырмашылығы, ол үш немесе одан да көп топтардың орташа мәндерін салыстыруға мүмкіндік береді.
Дисперсиялық талдау – таңдамалы дисперсияларды талдау арқылы екі немесе одан да көп топтардың белгілері арасындағы айырмашылықтардың маңыздылығын зерттеуге негізделген кездейсоқ түрде таңдалған әртүрлі топтардағы факторлық және нәтижелік белгілері арасындағы байланысты бағалаудың статистикалық әдісі болып табылады.
ANOVA объектілердің әртүрлі үлгілеріне екі фактордың бір мезгілде әсер етуі зерттелетін жағдайларда қолданылады, яғни әртүрлі үлгілерге екі фактордың әртүрлі комбинациясы әсер еткенде. Бірайнымалының зерттелетін сипаттамаға тек екінші айнымалының белгілі бір мәндеріне әсеретуі мүмкін. Мысалы, мотивацияның жоғарылауы жоғары интеллектуалды адамдарда мәселелерді шешудің жылдамдығын арттырады және төмен интеллектуалды адамдарда азайтады. Сонымен, екі факторлы дисперсиялық талдау факторлардың әрқайсысының әсерін ғана емес, сонымен қатар олардың өзара әрекеттесуін бағалауға мүмкіндік береді.
Әдістің мәні бір факторлы модельдегідей болып қалады, бірақ екі факторлы дисперсиялық анализде көп гипотезаларды тексеруге болады, бірақ есептеулер бір факторлы кешендерге қарағанда біршама күрделі.
ANOVA кешендерді құруға ерекше талаптар қояды. Әр фактор үшін кем дегенде екі градация болуы керек; кешеннің әр ұяшығында градациялардың өзара әрекеттесуін анықтау үшін кемінде екі бақыланатын мән болуы керек; кешен симметриялы жүйе болуы керек: А факторының әр бір градациясы В факторының градацияларының бірдей санына сәйкес келуі керек, нәтижелік белгі қалыпты үлестірімге ие болуы керек; факторлар тәуелсіз болуы керек, бұл айнымалы факторлар арасындағы корреляцияның болмауымен расталуы мүмкін.
Қорытындылай келе қысқаша айтатын болсақ екі факторлы дисперсиялық талдау бір уақытта екі фактор әсерін анықтайтын ең тиімді әдіс болып табылады. Ол бір факторлы дисперсиялық талдаудың әдісіне ұқсас. Ерекшелігі фактораралық байланысты да анықтайды. Осы талдау әдісі арқылы екіден астам топтарға әсер ететін екі факторды дұрыс бағалауға мүмкіндік береді.