Жұрт жазған сөздерін бұтын бұт, қолын қол ғып созғылап жатса, одан қалса жұмыстан қуылып масқараласа, партиядан шығарса, ертеңгі күнім не болмақшы?

Иә, иә... Мұны не деуге болады? – деп көпшілік тағы да шу ете түседі.

Сөйтіп, «қолдағы қуыршақты» ары созғылап, бері созғылап, жүрегі құрғырын зуылдатып, өне бойын ауырлатып, көзін қарауытып, дені дұрыс адамды он шақты рет «қателестіріп» дегендеріне жеткізіп, төмендегі сөзді айтқызуға мәжбүр еткізеді:

« - Жолдастар, - дейді кейіпкер сүйретіліп, мен тағы қателескем екем. Қателесумен қатар қатемді мойныма аламын. Мойныма алумен қабат, қатемен қарсы күресемін. Қатені істеумен қабат, қателеспеуге большевикше қырағы боламын. Өзімнің қателеспеуіммен қабат, өзгелердің де қателеспеуіне большевиктік қырағылық істеймін... дедім де, тағы қай жерден біреу тұра келер екен деп, көпшілікке бажырайып қалыппын»[51, 67 б.] - дейді қоғам індетіне шалдыққан кейіпкер.

Сөздері тұнып тұрған тартыс пен конфликт, ирония. Оны түсінген көпшілік жоқ. «Енді жөнге келдің, болашақта көптің дегеніне жүріп, сойылын соғар адал құлы боласың» деген тоқтамға келген жұрт, оны жайына қалдырып, одан да маңызды мәселелерге көшеді.

Алайда, осы жоғарыдағы тақырыпты қозғау, яғни кеңес қызметкерлерінің ебедейсіз қылықтары мен берекесіздігін мерзімді баспа беттерінде сынау – бұл тұста даулы мәселенің бірі болып саналатын. Совет әдебиетінің атасы болып есептелген Максим Горький елімізде орынсыз сынаудың көбейіп кеткендігіне, сыртқы дұшпандарымыздың оған қуанытындығына, ортақ ісімізге нұқсан келетіндігіне алаңдатушалық білдірген болатын.

«...Газет беттерінде шектен тыс адам бойындағы әлсіздіктер мен тұрмыстық кінәраттарды жазу әдебиетшілер мен тілшілер арасында белең алып барады»[52, 46 б.]деп есептеп, ақырында белді қаламгерлерге шүйліккен сәттер де болғанын айту қажет. Сол тұста өмір сүрген қаламгерлер Мәскеуге көз тігіп, орталықтың нұсқау, қаулыларына қарай ыңғайлану тенденциясы күшті болғандығы туралы соңғы жылдары жиі айтылып жүр. Өнер, мәдениет, әдебиет, жалпы творчестволық саладағы адамдардың мейлінше еркін, кең тынысты туындылар шығаруларына қабілет, дарындары жететінімен де белгілі бір шектеуден аса алмайтын күйге түскенін байқаймыз. Уақыт оза бұл талап күшее түскені белгілі.

Ілияс қалам жебеген дәуіріндегі идеология сатирик қаламгерлерден нені талап етті деген ойға ойыссақ, ғалым кеңес сатирасының теоретигі И.Эвентов «Лирика және сатира» деген еңбегінде: «Эстетикалық көзқарасты революциялық демократтардың ізімен жүре отырып, кәдімгі өмірде болып жатқан қарама-қайшылықты, таңғажайыпты комикалық жайларды тек жан-жақты, әр нәрсенің ішкі иірімдері мен көлеңкелі жақтарын дұрыс түсінген суреткер ғана жаза алады» [53, 91 б.] деген принцип белең алғанын баяндайды.

Ілияс Жансүгіров сол дәуір мен сол жүйеде өмір сүріп, қалам тербесе, бұл принципке мойын бұрмауы мүмкін емес. Бұл теория жазушының шығармашылық талабына ешбір нұқсан келтірмейді. Заман талабына сай батыл да өткір сынды суреткерлік тұрғыда жазуға дем беретіндей көрінбеген қиястығы кейін айқындала түседі. Яғни, сол кездегі суреткердің міндетіне өмірдегі, қоғамдағы болып жатқан қарама-қайшылықты дер кезінде түсініп, соны көркем әдебиеттің ролі күшті факторлары арқылы халыққа дұрыс жеткізу еді.

Ілияс бұл міндеттерді жете түсіну арқылы, өзінің табиғи дарынын, қаламының қарымдылығын, тілінің ащылығын пайдалана отырып, қалық бұқара ішіндегі іріткі салып жүргендерді, қу-сұмпайыларды, екіжүзділерді, атқамінер қыдырымпаздарды, жезөкше қаңғыбастарды, елді алдап-сулап жүргендерді аяусыз әшкерелейді, мысқылдайды, әжуа-мазақ етеді.

Әйел қауымы өмірде үлкен маңызды іс атқаратындағы, оларсыз тіршіліктің мәнсіз екені түсінікті жайт. Олардың ішіндегі көңілге кірбің түсіріп жүргендері де жоқ емес. Жазушы бұл поэзияны «Қуыршақ» атты фельетон арқылы мейлінше ашып көрсетеді. Бұл фельетон 1929 жылы жазылған. Жазушы Оңтүстік Қазақстанда болған бір жайсыз оқиғаны негізге алып, әңгімеге арқау етеді.

Ғасырдан ғасырға созылып жатқан қыз үшін қалың мал алу қазақ ішінде сол кезде сүйек пен қанға сіңген әдет еді. Ал бұл әдетті жою мүмкін емес. Сол тұста өкіметтің бұған қарсы қаулысы да шығады. Бірақ оның заңына қанша қайшы болса да, «ауру қалса да әдет қалмайдының» кері тиеді.

Жазушы әйелдердің қадір-қасиетіне тоқтала отырып, олардың әрқайсысына нақты мысалдар арқылы лайықты баға береді. Солардың ішіндегі қаламгердің реніш білдіретін бір тобына осы «Қуыршақ» фельетоны, өзі айтпақшы, «бостандықтың да, мәдениеттің де не екенін ажыратпай, дабырға ұшып жүрген санасыз, шалағай, шолақ етек әйелдер» жатады. Оны әңгіменің басында–ақ білдіреді. «Аяғы, қолы бар. Аузы, мұрны бар. Белі буулы, жеңі сұғулы, төсегі салулы. Ішеді, жейді. Қолдан жасамайды, қатыннан туады. Базарда сатпайды, қазақта сатады. Сақалды балалар ойнайды. Бірінен-бірі алады. Берсе, кетеді, алса, келеді. Тіл болмайды, үн болмайды»[54, 46 б.] - деп жеңіл әзілге бұрып, түйін түйеді.