«№3 Қабанбай орта мектебі мектеп жасына дейінгі шағын орталығы бар» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

А...? қайда жүр дейсің? – деп аңғартыла аңқаусыған Шөкең.

Тарт былай! Не Қашқарлыққа, не Ташкендікке! – деп Күлжан бұйрық соғады.

Жиналыста, үйде, жолда аузына тастамаған «Кооперативті» осылай құмға сіңген судай жоқ болды”[50, 36 б.].

Міне, іске икемі жоқ, баянды ойы жоқ, жігерсіз көкмылжыңның көркем жазылған бір күнгі уақиғасы, тартысты, конфликт түрінде осылай тамамдалды.

Сатиралық әңгімедегі кейіпкер Шойынқұлақ, әлбетте, өмірде кездесіп жүргендердің жиынтық бейнесі екенін әңгіме желісімен аңғаруға болады. Жазушы бұл персонажды қоғамның ортақ ісінің өркендеуіне нұқсан келтіріп жүрген төре сымақтың бейнесін жасауға ниеттенгенін көресміз.

Адам мінезіндегі, қылығындағы әлі арылып болмаған ұсқынсыздықты, сұрқиялықты әшкерелеу қашанда болмасын ақын-жазушылардың талай ғасыр жазып келе жатқан тақырыбы екені баршаға аян болса, оны қоғамдағы тартыс, конфликт арқылы көрсеткен.

Ал, жаңа қоғамда, әсіресе, кеңес өкіметінің алғашқы құрылған жылдарында оның ұстап отырған саясатын әшкерелеуге, мысқылдауға көп жағдайға творчестволық орта беттей қоймайтын. Бұл, әсіресе, 1920-30 жылдардың тұсында айқын аңғарылатын. Кеңес өкіметі құрылып, ел-жұрт келешек жаңа дүниенің болашағы, бүгінгісі мен ертеңгі күнін әлі де болса бажай алмай тұрған тұс. Билеуші топты түбірімен құртып, олардың орынына қолына қызыл ту ұстаған, жалынды ұран тастаған езілуші таптың өкілдері келуді. Қарапайым жұрт жаңа өкіметті дүрмекке ілестіріп, қошеметтеп қарсы алса да, әзірге олардан үміт артарлық жақсылық көріп отырған жоқ.

Қайсібір жиналыс, митингілерде үлкен мінбеге шығып алған шешендер жаңа өкіметтің ішкі, сыртқы саясатын қанша мадақтап, насихаттап, үгіттесе де, көп жағдайда сөз бен істің алшақтығы талай мәселеде халық арасында күмән тудыратын. Жазушы жаңа заман лебінің осы бір жайсыз процесін үнсіз қабылдай алмайды. Шындықтың бетін ашу мақсатында «Совет өкіметінің қырын қабағына ұшырармыз» деген қауіптен тайынбастан, сатираның қарымды қаламы арқылы «Мен қателескем екен» деген иронияға толы әңгімесін жазады.

Әр туындының шығар бастамасы, тарихы бар. Ілияс бұл фельетонын жайдан-жай жаза салған жоқ. Нақты фактіге, тартысқа, конфликтіге негізі болған бір оқиғаның желісіне қарап жазады. Бұл жөнінде белгілі ғалым Есмағамбет Ысмайылов: «Ілиястың «Мен қателескем екем» деген фельетонының қалай жазылғандығы бізге таныс. Қожағалиевтің аударған кітабында идеялық қатерлер көп болып, сынға ұшырап, оқудан қалып қойды. Әлбетте, аудармашы да бір сынға ілінеді. Міне, Ілияс сынға алған Қожағалиевтың мүшкіл халін дәл «Шенеуніктің ажалы» атты әңгімесінде Щербаковтың аянышты халіне жеткізе шебер суреттеуі – бәрімізді де қызықтырған-ды», - дейді. Бұл жолы жазушы кеңес мекемесінде істейтін жаңа саясатты уағыздаушы қызметкерлерді нысанаға алады. Әңгімедегі персонаж – орталықтан түскен қаулы-қарарды үтір, нүктесіне дейін қарап шығып, оны қалың бұқараға дәл жеткізе білу, жаңа өкіметке адал қызмет ету, жиналыста көпшіліктің ұйғаруымен орындау болып табылады. Осы талаптардан шықпаса қоғамнан шеттелу қаупі тұр.

Сатирадаға кейіпкер қалың көпшіліктің қолындағы «бойында жаны бар» - басын қайда бұрса, сонда жүретін мал тәріздес адам бейнесінде көрінеді.

«... Менің Бухариннің кейбір оппортуншылдық, махистік қисынына сүйеніп жазып жіберген сөздерімнің қатесін жұрт қорқытып ақтара бастады. Жазғандарым өзіме де иістеніп қалған көрінеді...», - деп бастайды әңгімесін бейшара күйге түскен кейіпкер. «Партияның сүйіктісі» саналған Бухарин «көсемге» жақпай қалған екен, енді оның көзін құрту науқаны өрши жөнелді. өз уақытында ел қолдаған сөздері мен жазғандары саясатқа қырын келен тұста, кейіпкерді көпшілік еш кінәсі болмаса да жиналысқа салып, сілікпесін шығармақшы. Жүрегі суылдаған персонаж солқылдақты танытып, өз пікірі мен көзқарасына сенімсіздеу қарап, оны «иістеніп қалғанға» қияды.