Үн елеуге арналған машиналар

N o  = ( N t + N 2 + N J /
ъ
 +  
N  J  7] v
 
(
7
.
8
)
мүндағы N } -  өнімнің елек бетімен сырғанауын ж еңетін 
ңуат, Вт; N 2 -  енімді елекпен тасы м алдауға кететін қуат 
ш ы ғы ны ,  Вт;  N 3  -   өнім ді  ел ек к е  тү сіретін   қоректен- 
діргіш   ш некке  кететін  ңуат  м өлш ері,  Вт;  N i  -   ш анақ- 
тағы  ңанатш аны  айналды руға кететін ңуат ш ағыны, Вт; 
т)1 -   ж етектің  бірінш і сатысындағы пайдалы  эсер коэф­
фициент!;  т]г  -   ж етектің  екін ш і  саты сы ндағы   пайдалы 
эсер  коэффициента.
Өнім мен елек арасындағы үйкелісті ж еңетін ңуатты 
м ы на формуламен аныңтауға болады:
• 
N 1
 
(
7
.
9
)
мүндағы М ф  -  електегі момент,  Н /м ; 
фс
 -  електің айна­
лы м  ж и іл ігіД /с .
Е л е к т е г і  м ом ент  ө н ім н ің   ж ә н е   е л е к т ің   а у ы р л ы ң  
күш теріне ж әне өнім мен елек бетінің арасындағы үйке- 
ліс күш іне байланысты табылады.
M 4il- ( m e + m e) g r c/ M,
 
(
7
.
10
)
мүндағы  пгд  -   елек  бетіндегі  өнім нің  массасы,  кг;  т е  -  
електің  массасы,  кг;  /   =  1,1-1,4  -   үнны ң  елек  бетімен 
үй келіс  коэффициента.
Өнімді елекпен ж ы лж ы туға кететін  ңуат:
N 2 = m eg r c a)c.
 
(
7
.
11
)
Қ о р ектен д ір гіш   ш н ек ті  ай н ал д ы р у ға  к ететін   ңуат 
мөлшері:
1* г = М шб)с’
 
(
7
-
12
)
мүндағы  М щ  -  ңоректендіргіш   ш нектегі  момент.
98
М   = ( т   + m ) g r   ,
ш
 
4  
ш  
ө '
  °  
ш
7
(7.13)

мүндағы т  — ш нек массасы, т д -  ңоректендіргіш  ш нек- 
т е п  өнім масс асы,  гш -  ш нек радиусы,  м.
Ш анақтағы ңанатш аны айналдыруға кететін ңуат мөл- 
ш ері:
N   = М   со  , 
(7.14)
4 
қ  
қ 7
 
v 
'
мүндағы  М   -   қанатш адағы   момент;  со  -   ңанатш аны ң
Қ 
Қ
айналы м  ж и іл ігі,  1/с.
М к = ( тқ + т ^ г қ, 
(7.15)
мүндағы т қ -  ңанатш а массасы;  т д -  ңанатш амен ж ыл- 
ж ы ты лған өнімнің массасы;  гқ -  ңанатш а радиусы,  м.
Тербелмелі електің білігіндегі моментті м ы на форму­
ла бойынша аньщ тауға болады:
М  = m g r ,  
(7.16)
мүндағы т -  електегі дебаланстың массасы, кг;  г -  елек- 
тің айналу білігінен дебаланстар ортасьша дейінгі аралық, м. 
Сонда елек жетегіндегі ңуат былайш а анықталады:
N  = М  а  /   г}, 
(7.17)
мүндағы  со -  дебаланстардың айналу ж ы лдам ды гы ,  1/с; 
Т]  -   дебаланс  м еханизм інің пайдалы  эсер  коэффициенті 
(77
 = 0,8-0,85).
7.4.  Көкөністерді  іріктеу-сүрыптау  машиналары
Қоғамдың там ақтанды ру кәсіпорындарында көкөніс- 
терді  өңдеу  м ы надай  технологи ялы ң  тәртіп  бойы нш а 
ж үргізіледі:  енімдерді іріктеп,  олардан ш іріген,  бүзыл- 
ған   өнім дерді  аж ы р атад ы .  Сондай  м аш ин аны ң  бірі  -  
м аркасы   МКП-2  тамырж емістілерді  тазалайты н  м аш и­
на.  М аш ина ж етекш і ж әне ж етектеулі біліктері бар pa-
99

мадан тұрады. Б іліктердегі ж үлды зш алар арңы лы  ңозғ- 
алатын төлкелі-роликті ш ы нж ы рларға роликті осьтер бе- 
кітіл ген .  М аш ина  ж етегі  ш ы н ж ы рл ы   берілістен,  ирек 
тісті  редуктордан,  муфтадан  ж әне  электрңозғағы ш тан 
ңүрастырылған. Р оликті ш ы нж ы рлы  транспортердің бір 
ш етіндегі  қабы лдау  ш анағы нан  түскен  там ы рж ем істі- 
лер  рол и ктер  арң ы лы   ай н ал ы п   ж ы л ж и д ы .  Транспор- 
тердің екі ж ағы нда түрған операторлар транспортер үс- 
тіндегі  тасы м алданған  өнімнен  ж арам сы здары н  алы п 
тастайды.  М аш инаны ң  екінш і  ж ағы ндағы   көлбеу  нау- 
ш аға түскен өнім түты нуш ы ларға немесе ңоймаларға жө- 
нелтіледі.
Осындай тәртіппен ж үмыс істейтін м аркасы  МПО ма­
ш инасы үлкен ңоймаларда картопты  іріктеуге пайдала- 
нылады. М аш ина өнімді торкөзді синтетикалы қ жіптер- 
ден  тоқы лған  сыйымдылыңтарға  өлшемдейді.
А талған м аш иналарды ң техникалы ң сипаттамалары 
төмендегі  кестеде  берілген.
7.2-кесте
Көрсеткіштер
Өлшем бірлігі
МКП-2
МПО
Өнімділігі
кг/сағат
4000
4000
Роликті
м /с
0,08/0,12
0 ,1...0,7
транспортердщ
жылдамдығы
Жүмысшылар
6
6
саны
Қондырылған
кВт
0,6
0,6
қуат
Сыртқы
мм
өлшемдері:
үзындығы
2700
2200
ені
500
500
биіктігі
900
850
Массасы
кг
150
230
100

8-тарау. ЫДЫСТАР Ж УУ МАШИНАЛАРЫ
8.1.  Ыдые жуу машиналарыньщ 
жалпы сипаттамасы
Тамаңтандыру кәсіпорындарында көкөністер, жеміс- 
ж идектер, балың ж әне өзге өнімдерден басңа  асханалы қ 
күралдар мен ыдыс-аяңтар да ж уылады.
Ж уу  процесі  екі  түрлі  тәсілмен  ж үргізіледі:  гидрав- 
л и к ал ы ң   немесе  ги д ро м ехан и калы қ.  Г и д р авл и кал ы қ 
тәсілде өнімнің сы ртқы  бетін ж уу су ағынымен,  ал гид- 
ром еханикалы ң  тәсілде  су  ағы ны нан  басңа  ж уу  маши- 
наларындағы жүмысш ы органдарының да әсерімен өңде- 
лінеді.
Там ақтанды ру  орындарындағы  ең  бір  ңиы н  жүмыс- 
тарды ң  бірі  -   ы д ы с-аяңтарды   ж уу   процесі.  Ж у у   про- 
цесінің негізгі операциялары  болып ыдысты там ақ ңал- 
дыңтарынан тазалау, ж уу ерітіндісін пайдалану,  бір не­
месе  екі рет шаю  және  кептіру есептелінеді.
Ы ды стар  там аң  ңалды ңтары нан  ш аш ы раты лған  су 
ағы ндары ны ң  көмегімен  тазаланады .  Ол  үш ін   м үздай 
немесе ысты қ су пайдаланы лады. Ы дыстарды ж уу ж ы лы  
су  ерітіндісім ен  ж ү р гізіл ед і.  Б ір ін ш і  ш аю   температу- 
расы  58  °С-тан  ж оғары ,  ал  екін ш і  шаю  тем ператураеы  
85  °С-тан ж оғары  ы сты қ сумен ж үргізіледі.
Б арлы қ ыдыс-аяң ж уу маш иналары  төмендегідей бо­
лы п  ж іктелінеді:
•  ж уы латы н  ы ды с-аяқ  түрлеріне  байланысты  әмбе- 
бап  немесе  мамандандырылған;
•  жүмыс  істеу  тәртібі  бойынш а толассыз  немесе  ке- 
зеңді;
•  жүмыс камерасы ны ң ңүры лы мы  бойынша камера- 
лы   немесе  аш ың;
101

•  ж үм ы с органдары бойынш а гидравликалы қ немесе 
м еханикалы қ болып бөлінеді.
Ж уу процесінің негізгі парам етрлерінің бірі ж уу ері- 
тіндісі ағы ны ны ң ңасиеттері болып есептелінеді. Себебі, 
ағы нны ң параметрлері дүрыс болса, ыдыс таза ж уы лады  
ж әне су ш ы ғы ны  төмен болады.
Қ үбы рлардан  ақ қ ан   сүйың  ш ы ғы ны   Бернулли  тең- 
деуінің  көмегімен  аны қталы нады .
Н   + Н   + Н   = const 
(8.1)
г 
cm  
о
 
V  
/
мүндағы Н г -  геометриялық арын,  м;
Н ст -  статикальщ   арын, м;
Н д -  ж ы лдам ды ң арыны,  м.
Н аңты   ж ағд ай д а  ж оғары дағы   форм улаға  ж оғалған 
арын мөлш ерін Н ш ңосу ңажет.
Н   + Н   + Н   + Н   = const. 
(8.2)
г 
c m  
о 
ш
Салмалар ңуысынан ағатын сүйықтардың статикальщ  
ары ны   ж оң  болғанды қтан,  ж алп ы   гидродинамикалы ң 
арын жылдамдьщ  арыны мен  ж оғалты латы н ары н мөл- 
шеріне  тең болады:
Н  =  v2/(2g) + Н ш. 
(8.3)
Б үл  ж ағдай да  Н   судың  ж ы лдам ды ғы н  ңамтам асы з 
етуге  ж әне  ңуыс  кедергісін  ж еңуге  бағы тталады .  Егер 
қуы сты ң  кедергіеін  жоң  деп  алсаң,  онда Бернулли тең- 
деуі  бойынша:
Н  = Н 0 =  v2  /(2  g), 
(8.4)
бүдан  сүйы қ  ж ылдамдығы:
v  =  (2 g H )1/2. 
(8.5)
102

Қүбырдан ағаты н сүйың мөлшері:
V = F v . 
(8.6)
Сүйың  ш ы іы н ы :
Q = f i F { 2 g H f / \  
(8 .7 )
мүндағы  ц  -   ш ығын  коэффициенті.
Түраңты арында аңқан сүйьщ тың жылдамды ғы :
v =  (рс ( 2 д Н Г \  
(8.8)
мүндағы  <рс =  1 / (1 + ^ )1/2; 
кедергі коэффидиенті.
v = Q /F =   Щ/{л<12), 
(8.9)
мүндағы d  -  ңуыс диаметрі.
Ы дыс пен сүйың ағатын ңуысты салманың араңаш ық- 
ты ғы  ж уу процесіне тікелей эсер етеді. В ертикаль бағыт- 
тағы  түраңты  ағы нны ң биіктігі мына формуламен аның- 
талынады:
һь — НО /(1 +  y H Q), 
(8.10)
м үндағы
Я 0 = 
v 2/ ( 2   g) ; 
(8.11)
ү= 0 ,002 5/[l+ (10d )3]. 
(8.12)
Тамаңтандыру кәсіпорындарында ьщыстар мен асхана 
саймандарын жуып-шаюға көптеген әмбебап және маман- 
дандырылған ьщыс жуу машиналары пайдаланылады.
М аркалары ММУ-250, ММУ-500, МПУ-350, МПУ-700, 
ММУ-1000,  ММУ-2000  әмбебап  маш иналар  асхана  сай- 
м андары ны ң  көптеген  түрлерін  өңдеуге  арналған.  Ма- 
м андарылған м аш иналар асхана саймандарының тек бір 
ғана түрлерін ж ууға арналған.  Ж уу м аш иналары  толас-
103

сы з  нем есе  к е зе ң д і  болы п  е к іг е   б ө л ін ед і.  Т олассы з 
жүмыс істейтін ыдыс ж уаты н маш иналары на ММУ-2000 
деп аталаты н ыдыс ж уаты н м аш ина кіреді. Б ұл маш ина 
ыдыстарды  ж уу,  жуу  ерітіндісін  ш аш ы рату,  онын,  тем- 
пературасын реттеу,  ж уу ваннасындағы судың дедгейін 
бірңалы пты   ж ағдай да  үстау  процестерін  толассы з  әрі 
автоматты  түрде  ж үргізеді.  М аш ина  тиеу,  түсіру,  ж уу 
секциялары нан түрады (8.1,  а-сурет).  М аш инаның ж уу 
секциясы   (8.1,  ә-сурет)  рамадан  оған  бекітілген  ванна- 
дан, сорғылардың  электрңозғағы ш ы нан(3)ж әнеы стьщ - 
суың  су  ңүбырларынан  түрады.  Р ам а  сы ртқы   ж ағы нан 
ж ең іл ңаптамалармен (14) жабы лған.  Ванна екі бөлікке 
(ж уу  ж әне  шаю)  бөлінген.  Ваннаның  іш інде  ш аш ырат- 
ңы ш тарға (18), (24) су беретін ортадан тепкіш  сорғылар- 
ды ң  сүзгілі  ж еңдері  бар.  Ванна  бөліктерінен  аң қан  су 
кан али зац и я ңүбы рлары на жіберіледі.  Ш аю  ваннасын- 
дағы  су үш   түтікті  электрқы зды рғы ш тарм ен  ж ылыты- 
лады. Ванна үстіңгі ж ағы нан қаңпаңпен (13) ж абылған. 
Ваннаның үстіңгі  ж ағы мен  ыдыстарды  көлбеу  бағытта 
бекітетін элементтері бар ш ы нж ы рлы  конвейер ж ы лж и- 
ды. Ванна секциялары  пердемен (11) әр түрлі бөліктерге 
бөлінген.  Су  ш аш ы раты п  тазал ау   бөліктерінде  ыдыс- 
аяқтарда қалған тамаңтың қалды ңтары  бүріккіш  (20) ар- 
ңы лы   мүздай  сумен  кетіріледі.  Қ алды ңтар  су  тиеу  сек- 
циясындағы арнаулы ш ан аққатүсіп , екіге бөлінеді. Қал- 
дыңтар осы ш анаңта ңалады, ал су канализацияға ағызы- 
лады .  Ж у у   бөлігінде  тем пературасы   40°С-тан  ж оғары  
ж уу  ертіндісі  пайдаланы лады.  Ж уу   ерітіндісінің  айна- 
лы м ы   сорғы  (3)  арңы лы   ж үргізіледі.  Сорғы  ерітіндіні 
коллектордағы  (18)  ңуысты  бүріккіш терге  береді.  Ж уу 
е р іт ін д іс ін ің   к о н ц ен т р ац и я сы   сы й ы м д ы л ы ң тан   (16) 
ваннаға автоматты түрде берілетін ж уу заттары ны ң ері- 
тіндісімен түраңтандырылады.  Ерітінді деңгейі  ңаңпаң 
(4)  ар ң ы л ы   б ір ң ал ы п т а  ү стал ы н ад ы .  Ш аю  б өлігін де 
ыдыс-аяқтар температурасы 58 °С-тан ж оғары  ыстық су­
мен өңделінеді. Су ортадан тепкіш  насос (3) арқы лы  кол- 
лектордағы қуы сты  бүріккіш терге (24) беріледі. Ж үмыс 
бары сы нда  ы ды с-аяқ  е к і  рет. ш айы лады .  Е к ін ш і  шаю
104

кезіндегі  ысты қ  судың температурасы 85  °С-тан жоғары 
болады. Бұдан ш ыңқан субүріккіш  (22) арңы лы  шаю ван-
насына  төгіледі.
8.1-сурет. М аркасы ММУ-2000 ыдыстар  жуу машинасы:
а — жалпы көрінісі; э -  жуу секциясы
Секцияны ң  іш к і  ж ағы н  тазалау үш ін  ж уу  бөлігінде 
есіктер (15) бар. Олар ж оғары  көтеріліп, секцияньщ  іш ін 
тазалауға  м үм кін дік  туғы зады .  Тазалау  секц иясы ны ң 
іш індегі  транспортердің  асты ңғы   ж әне  үстің гі  ж аңта- 
рындағы  ш аш ы рату  ңүры лы м дары   (20)  арңы лы   ыдыс- 
аяқты ң  іш індегі тамаң ңалдыңтары ж уы лады . М ашина- 
ның  гидравликалы ң  сүлбасы  төмендегі  8.2-суретте  бе- 
рілген.  Онда қүбырға сүзгі (8),  вентиль  (5),  соленоидты 
клапан (4) орнатылған.  Б үл ңүбыр ыстьщ суды шаю ка- 
мерасына  береді.
105