А. Амангелді, С. Симбаева
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Амангелди-Сембинова-готовая-к-печати
| қажет
(надо), керек (нужно) сөздерімен тіркескенде, қажеттілік мәніндегі ойды жеткізеді. Оқу ..., тыңдау ..., сөйлеу..., көмектесу ..., білу..., амандасу ..., бару ... . (керек, қажет). 3. Жоғарыдағы жасалған тіркестердің алдына барыс септігіндегі маған, саған, сізге, оған (көпше түрде де) есімдіктерін қойып, сөйлемді кеңейтуге немесе іс-әрекеттің иесі мәніндегі ойды білдіруге болады: → оқу → Маған → тыңдау → Сөйлеу → сөйлеу → Саған → көмектесу → керек Сізге → амандасу → → оған → Етістіктің қай жағын (І, ІІ, ІІІ) қолдансақ та, тұйық етістік өзгеріссіз қалады. 4. Келтірілген дайын тіркеске сұраулық пе шылауын тіркестіру арқылы хабарлы сөйлемнен сұраулы сөйлем жасауға болады. Бұл жерде шылаудың басқа варианттары қажетсіз, яғни тұйық етістіктен кейін тек пе шылауы ғана қолданылады. Мысалы, Амандасу керек пе? Бару керек пе? Сізге көмектесу керек пе? 5. Тұйық етістікке барыс септігі -ға/-ге жалғанса, бола ма, рұқсат па сөздерімен тіркестірсек, рұқсат алу, рұқсат сұрау мәнін береді. Бұл жерде тұйық етістіктен кейін барыс септігінің тек қана -ға/-ге жалғауы жалғанады. Сұрақ қою 162 Жауап беру -ға/-ге бола ма? /рұқсат па?/ Кіру 6. Барыс септігіндегі түйық етістікке келді, барды етістіктерін тіркестіре отырып, мақсат мәніндегі ойды беруге болады. Оқуға келді, ақылдасуға келді. 7. Тұйық етістікке үшін жалғаулық шылауын тіркестіргенде, мақсаттық мағынаға ие болатын тіркес пайда болады. Мысалы: Сатып алу → → купить Жауап беру → үшін → ответить Кездесу → (чтобы) → встретиться Ұйымдастыру → → организовать 8. Осы меңгерілген тіркестер ойды байланыстыра жеткізуге ықпалын тигізеді. Мысалы: Жауап беру үшін дайындалу қажет. Кездесу үшін келісу керек. Сатып алу үшін қаражат керек. Ұйымдастыру үшін уақыт қажет. Бастапқы екі сөйлемде тұйық етістік екі рет қолданылады, себебі бірі мақсаттық, екіншісі атаулық мәнде қолданылып тұр. 9. Тұйық етістік керек сөзімен тіркескенде тәуелденіп қолданылады. Мысалы: Менің бару+ым → Я должна → Сенің бару+ың → керек Ты должен → идти Сіздің бару+ыңыз → Вы должны → Оның бару+ы → Он (она) должен (должна) → Сіздің кітапханаға баруыңыз керек пе? Менің кітапханаға баруым керек. 10. Тәуелді тұйық етістікке табыс септігін (-ды/-ді) жалғағанда ол енді не? емес, табыс септігінің нені? деген сұрағына жауап береді. Табыс септігінің -ды/-ді жалғауынан басқа варианттары жалғанбайды. Тұйық етістікке табыс септігінен бұрын -ыңыз/-іңіз қосымшасы, сонан соң табыс септігінің -ды/-ді жалғауы жалғанады. 11. Тұйық етістікті жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|