Қысқасы «Құлагер» дастаны ақын туралы, оның тағдыры десек те, оның негізгі өзегі – Ақан трагедиясы арқылы әлеуметтік орта және замана лебі, қуанышы мен қайғысы кең көлемде жырланған ірі лиро-эпика
Қысқасы «Құлагер» дастаны ақын туралы, оның тағдыры десек те, оның негізгі өзегі – Ақан трагедиясы арқылы әлеуметтік орта және замана лебі, қуанышы мен қайғысы кең көлемде жырланған ірі лиро-эпикалық поэма.
Оның бұл қылығы өзінің қатыгез заманына мойынсұнбай өткен тәкаппар ақынның бейнесін танытады. Тіршіліктің ұсақ-түйегіне алданбай, бойын тік ұстап кетті. Сондықтан да Ілияс:
«Тұсында сері болсын, пері болсын,
Ұнайды өмірімен Ақан маған», — деп кейіпкеріне деген ілтипатын жасырмай, ашық айтқан.
Ақан өмірі — өнер адамының, жалпы адамның рухани тазалығының үлгісі, өнердің тіршілік тартысынан жоғары тұрғанының белгісі. Қанды қол жеткенде таңба басқан, қазақ қиялының ғажайып аты өрен тұлпарға ескерткіш орнатқан «Құлагердей» ән шығарып, халқына таратқан Ақан — өз кезіндегі әнші — ақындар тобының аса көрнекті өкілі. Әлеуметтік өмірдің өзекті мәселелерін өлеңіне арқау еткен Ақан өнерімен де, ерлік өмірімен де кейінгі ұрпаққа, туған халқына үлгі болды.
«Халық жадында Ақан мен Құлагер есімі егіз ұғым болып мәңгі қалмақ!»
І.Жансүгіровтің «Құлагер» поэмасындағы Сағынай асы мен М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы Бөжей асының ұқсастықтары мен ерекшеліктерін салыстырып жазыңыз!
Қазақ халқының әдет-ғұрпындағы «ас» өз ортасы қала берді, бүкіл халыққа белгілі тұлғалардың қайтыс болғанына жыл толғанда беріледі.
«Сауын айтып ас берді» — дейді, яғни төрт тарап жұртқа, астың өтілетіні туралы алдын-ала хабар беріледі. Хабар тиген жұрт ас болатын жерге төрт тараптан жиыла бастайды. Ас бір күндік шара емес, кемі үш күнге созылады. Ас өткізуді және асқа келген қонақтарды күту үшін, ас берушінің жақын туыстары, руластары сойыстан үлкен шығын шығара отырып, аста ат бәйгесі, күрес, айтыс, ән өнері, жамбы ату секілді ұлттық ойындар да ұйымдастырылады. «Алтын тай тұяқ», «алтын жамбы» бастаған бәйгелерді тоғыз-тоғыздан туысқандары бөліп-бөліп алған. Асқа келген қонақтар тек ішіп-жеу үшін ғана емес ел көріп, жер тану үшін, аста көрсетілетін түрлі халықтық өнерді тамашалап, өзіне бір рухани тәрбие алу үшін келеді. Паң Нұрмағанбет өткізген «Сағынай асы», Құнанбай өткізген «Өскенбай асы», қырғыздағы «Шәбден Манап» асының даңқы мен дақпырты бізге бүгінге дейін жеткен.
«Абай жолы» романында да суреттелетін «Бөжей асында» қонақтар жан-жақтан түгел ағылып келе бастайды. Ауыл сыртындағы биіктеу жерде өздерін күтіп алған ауыл иелеріне қайырлы болсын айтып, сол ауылдың қонақ күтуші жігіттерінің жол көрсетуімен, өздеріне арналып тігілген үйге келеді. Өздеріне белгіленіп берілген қонақтарды күтушілер «қош келіпсізбен» қарсы алып, үй-үйге бөліп-бөліп түсіреді. Қонақ күтуші жігіттер сыпайы, тәрбиелі, аз сөйлеп, көп тыңдап, жылы жүзбен қонақтардың көңілін табуға тиісті. Қонақ күтуші жігіттер әсіресе дарақы қылықтардан аулақ болуы керек. Қонақтар жататын үй, көрпе-төсек, сойыс-мал, ыдыс-аяқ, үй жасауы барлығын өзімен бірге ала келген ас берушінің туысқандары, қазан ошақтарын қонақтарға түтіні келмейтін алыстау таса жерге құрып, піскен асты үйдегі қонақтарға, су төгілмес жорғаға мінген, екі қолына екі табақ ұстап, аттың тізгінін аузымен тістеген епті жігіттер ат үстінде ас тасыған. М.Әуезов оны былай суреттейді: «Табақ тартуға өңшең жорға аттарды сайлапты. Барлық ат күміс ер-тоқыммен ерттелген. Күтуші жігіттер бастарына тегіс жібек орамал байлапты. Ас ошағымен екі арада бұлар қос табақтан алып, қатар ызғыта жөнелгенде, өлке бойы жайнап кеткендей болады. Астың күндізгі етін осы үйлер түгел жеп болған кезде, Байсал бір үлкен ақ боз атқа мініп, қасына қырық-елудей топ ертіп, қолына үлкен биік ағашқа орнатқан қарақшыны алып, атой беріп шықты. Қонақтар атқа мінсін, әзірленсін деген белгі. Енді бәйге, күрес, ат үсті сауық басталмақ.» Міне, ас рәсімі осылай суреттелген. Бірнеше рет аламан бәйгенің алдын бермей, даңқы бүкіл Арқаға тараған Құлагер 1876 жылы Сағынайдың асында қастандықпен өлтірілгені белгілі. Бәйгеге үш жүз жиырма үш жүйрік қосылады. Осынша аттың алдына қара үзіп келе жатқан қанатты жүйрік Құлагерді Ақмоланың алпауыты Жүсіптің жандайшаптары қастандық жасап, айбалтамен басынан ұрып өлтіреді .Осы бір қарабет-қастандық сезімтал ақын жанын жаралайды. Өйткені ер қанатына айналған атқа халық ерекше мән берген.
Ас — дәстүрлі қазақ қоғамының көп қырлы тіршілік қалыбының жоғары өркениеттілікке тән әлеуметтік-саяси ұйымдасу санаты жоғары дәрежеде болып, үйлесімді өмір сүруінің бұлжымастығын қамтамасыз ететін экономикалық-саяси, әлеуметтік және құқықтық қатынастар нормалардың жиынтығы болды. Өйткені салт-дәстүр дегеніміз адам қажеттілігін өтейтін барлық материалдық, әлеуметтік және рухани құндылықтардың тоғысы. Оның ішінде әсіресе қай халықта болмасын өлген адамды соңғы сапарға шығарып салуға байланысты қалыптасқан салт-дәстүрлері–уақыт тезіне көне бермейтін, ғасырлар бойы өзгеріске ұшырай қоймайтын белгілі бір әлеуметтік-қоғамдық көзқарастардың, идеялық нормалардың ең бір консервативті түрі болып табылады.
Ы.Алтынсариннің «Дала қоңырауы» екендігін дәлелдеп жазыңыз!
Адамның бала күннен армандап, аңсары ауған бір саласы, яғни мамандығы болады. Ол өзін соған бағыттап, білім-білігін жұмсайды. Сондай мамандықтың бірі ұстаз болу. Әу баста ниет білдірген жас талаптың барлығы дерлік оның тұтқасын ұстап кете алмайды. Оған себеп біріншіден, аяулы да ардақты мамандықтың адам көзін ашудағы қиын тұстарына төтеп бере алмауы болса, екіншіден, аса табандылықтың кем болуы дер едік.
