Шетелдерде агрохимиялық зерттеу әдістеме

8 9

жөніндегі жүйелі ғылыми жұмыстарымен әйгілі болған француз ғалымы Ж.Б.Буссенго (1802-1887 жж.) 1837 жыл-дан бастап өсімдікті таза құмда өсіру жөнінде алғашқы тәжірибелер жүргізді. Ол үшін қыздырылған құмға аздаған күл қосып, ешқандай органикалық зат және өсімдіктің атмосферадағы азотқа қажетін анықтау үшін азот енгізген жоқ. Осылайша ол вегетациялық әдістің негізін қалады. Сондай-ақ Буссенгоны ең алғашқы агрохимиялық тәжірибе стансасын ұйымдастырушы деп санауға болады. Ол 1834 жылдан бастап ауыспалы егістегі жеке элементтердің кірісі мен шығысын есептеп шығаруға әрекет жасады. Буссен-го агрохимиялық зерттеуде химиялық талдаудың сандық тәсілдерін қолдану арқылы егіншіліктегі заттардың айналы-мын анықтады.

Агрохимиялық зерттеу әдістемесінің дамуына ағылшындық ғалым Д.Б.Лооз (1814-1900 жж.) біршама үлес қосты. Ол 1843 жылы ғылыми мекеме – Ротамстед тәжірибе стансасын ұйымдастырды. Мұнда тыңайтқыштардың дақылдарға әсерін зерттеу мақсатында көпжылдық егістік тәжірибе салынды. Сөйтіп Ротамстед тәжірибе стансасы агрохимиялық ғылыми-әдістемелік орталыққа айналды.

Лооз 1836-1838 жылдары вегетациялық тәжірибелер жүргізу арқылы өсімдік үшін фосфордың маңызын анықтады. Бұл тәжірибеде Лооз фосфор тыңайтқышы ретінде күкірт қышқылымен өңделген сүйектің күлін пайдаланды. Ал 1840 және 1841 жылдары бұл тыңайтқыштың ауыл шаруашылығы дақылдарына әсерін егістік тәжірибелерде сынады. Лооз 1843 жылы азот тыңайтқышының үдемелі мөлшерінің бидай дақылына әсерін білу үшін егістік тәжірибе салды. Кейінірек ол көң мен толық минералды тыңайтқыштардың әсерін са-лыстыру мақсатында түрлі егістік тәжірибелер жүргізді.

Неміс оқымыстылары Висман мен Польсторф қышқылмен өңделіп тазартылған құмға күлдің құрамына кіретін барлық химиялық элементтер мен азот қосып дайындалған жасанды ортада өсімдік тым жақсы өскенін байқаған. Бұдан олар «...егер органикалық емес заттардың

тиісті мөлшері топырақта еріген күйде болмаса, өсімдіктің өсіп жетілуі тежеледі немесе мүлдем тоқтап қалады», - де-ген қорытынды жасады. Висман мен Польсторф минерал-ды заттардың (күл элементтері) өсімдік қорегі екенін және оларды топырақтан алатынын тәжірибе жүзінде дәлелдеді.