И.С.Дикусар (1897-1973 жж.) вегетациялық тәжірибе
агрохимиялық зерттеуге зор үлес қосты.
|
|
көмегімен аммоний селитрасы құрамындағы азотты
|
П.С.Коссович
|
(1862-1915
|
жж.)
|
Ресей-
|
өсімдіктің қабылдау ерекшеліктерін, яғни орта реакциясы-
|
де Д.Н.Прянишниковпен бірге вегетациялық әдісті
|
на байланысты екенін, сонымен бірге аммиак өсімдіктің
|
агрохимиялық
|
зерттеуде тұңғыш
|
қолданған
|
ғалым.
|
калийді қабылдауын төмендететінін, керісінше,фосфорды
|
Осы әдістің көмегімен бұршақ тұқымдас өсімдіктердің
|
сіңіруін жоғарлататынын дәлелдеді.
|
атмосферадағы азотты сіңіру үрдісін және көптеген басқа
|
Ф.В.Чириков (1883-1964 жж.) өсімдік, топырақ және
|
мәселелерді зерттеді. Ол стерильді дақыл әдісін қолдану
|
тыңайтқыш арасындағы өзара байланысты вегетациялық
|
арқылы өсімдіктің аммиакты пайдаланатынын дәлелдеді.
|
тәжірибе жүргізу арқылы зерттеді. Топырақ құрамындағы
|
П.С.Коссович вегетациялық және егістік тәжірибелер
|
фосфор қосылыстарына химиялық талдау жасай отырып,
|
жүргізу арқылы өсімдіктердің фосфорит ұны құрамындағы
|
олардың түрлі фракцияларын анықтау тәсілдерін ашты.
|
фосфорды сіңіру үрдісін зерттеді. Вегетациялық тәжірибелер
|
Сөйтіп, ол топырақта кездесетін фосфаттарды ерігіштігіне
|
көмегімен П.С.Коссович топыраққа
|
сабан енгізгенде
|
қарай бес топқа жіктеді:
|
оның құрамындағы азоттың минералды қосылыстарының
|
1) көмір қышқыл газымен қанықтырылған суда еритін;
|
мөлшерінің төмендейтінін көрсетті.
|
|
|
2) 0,5н С2Н4О2 ерітіндісінде еритін;
|
Агрохимиялық әдістемені топырақ химиясын зерттеуде
|
3) 0,5н НСl немесе Н2SО4 ерітіндісінде еритін;
|
кеңінен қолданған ғалым К.К.Гедройц (1872-1932 жж.) бол-
|
4) 3,0н NаОН ерітіндісінде еритін;
|
ды. Оның зерттеу жұмыстары топырақтың сіңіру қабылеті
|
5) жоғарыда аталған ерітінділерде ерімейтін.
|
жөніндегі ілімді
|
ерекше айқындады.
|
Топыраққа әк және
|
Бұл топырақтағы минералды фосфаттардың өсімдіктерге
|
гипс сияқты мелиоранттарды қолдану жөнінде жүргізген
|
қолайлы деңгейін белгілеуге мүмкіндік береді.
|
тәжірибелерінен соң теориялық жағынан негіз қаланды.
|
А.В.Соколов (1898-1980 жж.) егістік тәжірибеде
|
Тыңайтқыштар мен өсімдіктердің топырақпен өзара бай-
|
фосфор тыңайтқыштарының түрлі ауыл шаруашылығы
|
дақылдарының өнімі мен сапасына әсерін зерттеу арқылы
|
мәліметтеріне сүйене отырып сұйық азотты тыңайтқыштарды
|
ғылыми жағынан маңызды мәліметтер жинақтады. Атап
|
топыраққа 10-12 см тереңдікке енгізу, олардың тиімділігін
|
айтқанда, А.В.Соколов өсімдік өзінің ескі мүшелеріндегі
|
арттыратынын көрсетті. Ол агрохимиялық зерттеу
|
фосфорды жас мүшелерінің өсуіне пайдаланатынын
|
жұмыстарында изотоптық және спектроскопиялық талдау
|
анықтады.
|
Сонымен қатар фосфор тыңайтқыштары қант
|
әдістерін кеңінен пайдалану қажет деп санады. Ф.В.Турчин
|
қызылшасы
|
тамырында
|
қанттың,
|
картоп
|
түйнегінде
|
азоттың изотопын қолдану арқылы вегетациялық тәжірибе
|
крахмалдың жоғарлауына әсер ететінін әрі олардың
|
жүргізіп, әртүрлі топырақтағы азот қосылыстарының өзгеру
|
тиімділігі
|
топырақтың
|
ылғалдылығына
|
байланысты
|
үрдісін зерттеді.
|
|
|
|
|
болатынын дәлелдеді.
|
|
|
|
Д.А.Сабинин (1889-1959 жж.) вегетациялық тәжірибе
|
Г.Г.Густавсон (1842-1908 жж.) Д.И.Менделеев
|
арқылы өсімдіктің өсіп дамуының әрбір кезеңінде оның
|
тапсырысымен Смоленск губерниясында тыңайтқыштармен
|
қандай қоректік заттарды қажет ететінін, оның жеке
|
егістік тәжірибелер жүргізді. Өзі ұйымдастырған химиялық
|
мүшесінің кейпіне (сыртқы пішініне) қарап қолданылатын
|
зертханада өсімдіктерге, топыраққа және тыңайтқыштарға
|
тыңайтқыштар дақылдың қажетін өтей алатын-
|
химиялық талдулар жасады. Сонымен бірге алюминий
|
алмайтындығын тез анықтау тәсілдері мен қолдану әдістерін
|
галогенидтерінің катализдік қасиеттерін зерттеу нәтижесінде
|
көрсетті. Сол сияқты Д.А.Сабинин көздеген мақсатқа қарай
|
олардың органикалық заттардың белсенділігін арттырады
|
өсімдіктегі зат алмасу үрдісіне белсене араласуға болатынын
|
деген ұйғарымға келді.
|
|
|
|
дәлелдеді.
|
|
|
|
|
|
А.Н.Лебедянцев (1878-1941 жж.) 1924-1930 жылдар
|
Д.А.Сабинин Орта Азияда тұрақты егістік тәжірибе
|
аралығында Ресейдің негізгі ауыл шаруашылық
|
жүргізу арқылы 1,2,3 жылдық жоңышқа, мақта егістіктері
|
аймақтарында тыңайтқыштармен
|
егістік
|
тәжірибелер
|
мен тың жерлерде азот жинаушы және целлюлоза
|
орындаған ғалым. Нәтижесінде тыңайтқыштардың дақылдар
|
ыдыратушы
|
бактериялардың
|
топырақтың
|
әртүрлі
|
өніміне тигізетін әсерінің географиялық заңдылықтарын
|
қабаттарында таралуын, сондай-ақ тыңайтқыш қолданудың
|
анықтады. Сол сияқты фосфорит ұнының әсері топырақтың
|
физиологиялық негіздерін анықтады. Атап айтқанда,
|
гидролиттік
|
қышқылдығының шамасына
|
байланысты
|
мақтаны негізгі тыңайту мен азотпен үстеп қоректендіру
|
болатынын сілтісізденген қара топырақта жүргізген егістік
|
оның өнімін айтарлықтай жоғарылатады деген тұжырым
|
тәжірибемен дәлелдеді. А.Н.Лебедянцев агрохимияда
|
жасады.
|
|
|
|
|
|
әдістемелік мәселелерге көп көңіл бөлді. Атап айтқанда,
|
А.И.Душечкин
|
(1874-1956
|
жж.)
|
агрохимиялық
|
топырақтың нитрлену үрдісін, өсімдік, топырақ, тыңайтқыш
|
зертхана ұйымдастырып, тыңайтқыштардың топырақ
|
құрамындағы фосфордың мөлшерін нефелометрлік тәсілмен
|
ылғалдылығына,
|
нитрификация,
|
денитрификация
|
анықтау және көптеген химиялық талдау әдістерін ұсынған
|
үрдістеріне, биологиялық сіңіру құбылысына әсерін жан-
|
ғалым.
|
|
|
|
|
жақты талдады. Топырақтағы қарашірінді мен аммиакты
|
Ф.В.Турчин (1902-1965 жж.) Долгопруд агрохимиялық
|
және өсімдік құрамындағы фосфор мен калий мөлшерін
|
тәжірибе стансасының егістігінде жүргізген тәжірибелерінің
|
анықтаудың әдістемелерін дайындады.
|
|
|
деректеріне сүйене отырып, мочевина мен аммоний
|
Н.С.Авдонин
|
(1903-1979
|
жж.)
|
|
түйіртпекті
|
селитрасының тиімділіктері бірдей болатынын көрсетті.
|
суперфосфаттың
|
тиімділігінің
|
ұнталған
|
суперфосфатқа
|
Ф.В.Турчин
|
егістік және
|
вегетациялық тәжірибелердің
|
қарағанда жоғары
|
болатынын егістік және вегетациялық
|
тәжірибелер жүргізу арқылы дәлелдеді. Оның бірқатар тәжірибелері тыңайтқыш қолдануға байланысты топырақтың агрохимиялық қасиеттерінің және дақылдың сапа көрсеткіштерінің өзгеруіне арналды. Сонымен қатар Н.С.Авдонин топырақ құрамында кездесетін жылжымалы алюминий мен марганецтің және улы заттардың өсімдікке тигізетін зиянды әсерінің физиологиялық-биохимиялық себептерін ашты.
К.А.Тимирязев (1843-1920
жж.)
фотосинтез жөніндегі
тамаша зерттеулері нәтижесінде әйгілі болған, өсімдіктер физиологиясы саласындағы аса ірі ғалым. К.А.Тимирязев өзінің ғылыми қызметінің бастапқы кезінде Д.И.Менделеев бағдарламасы бойынша тыңайтқыштармен тәжірибе жүргізушілердің бірі болды. Кейінде К.А.Тимирязев өзінің зерттеу жұмыстарында өсімдіктердің қоректену және тыңайтқыштар қолдану мәселелеріне үнемі көңіл бөліп отырды, егіншіліктің түйінді мәселелерін шешуде агрохимиялық білімнің маңызы аса зор екенін және Ресейде агрохимиялық зерттеу жұмысын дамытудағы К.А.Тимирязевтің маңызды еңбегі – вегетациялық әдісті енгізуі болды. Вегетациялық әдісті физиологиялық және агрохимиялық тәжірибе үшін
аса маңызды, әрі дәл құралдың бірі деп білді. Егістік әдісті бағалай отырып, ол агрономиялық мәселелерді шешуге арналған ғылыми жұмыстарды вегетациялық және егістік әдістерді үйлестіре қолдану керек екенін және егіншілік үшін агрохимиялық зерттеу әдістеме білімінің маңызы зор екенін көрсетті. Бұл жағдай Ресейде агрохимиялық зерттеу әдістеме ілімінің дамуында зор рөл атқарды.
«Агрономиялық химия табыстары мен жаңа әдістемелердің шығуы ғылым саласын ұлғайтады, бірақ өсімдіктерге жүргізілген талдау жұмыстары ғана түсініктер мен қорытындыларды растайды», - деген К.А.Тимирязев.
К.А.Тимирязев өсімдіктің қоректену мәселесі физиологиялық ерекше зертханаларда, физиологиялық типті тәжірибе стансаларында шешілуі керек екенін жақтады және
оны жүзеге асыру үшін көптеген жұмыстар атқарды. Физиологиялық типтегі тәжірибе стансаларын
К.А.Тимирязев 1872 жылы Петровск (қазіргі К.А.Тимирязев атындағы Ресей ауыл шаруашылық академиясы) академиясында, 1890 жылы Мәскеу университетінде және осындай үлгілі стансаны Төменгі Новгородта өткен көрмеде ұйымдастырды.
Химияның ғасырлық табыстарының арқасында өсімдік пен топырақ құрамын білгеннен сон, осылардың арасындағы сәйкестікті анықтауға кірісті. Сонымен, барлық мәселені белгілі бір өсімдік, топырақ, тыңайтқышқа жасалған вегетациялық тәжірибелер ғана шешетінін дәлелдеді. Соған сәйкес өсімдіктерді қыздырылған немесе қышқыл ерітіндісімен өңделген, қайтадан айдалған суда өсіру тәсілдерін қолданды. Өсімдіктерді суда өсіру әдісі – ең қарапайым, сонымен қатар жетілген әдіс (1,2 – суреттер).
