Академик Ќ
Том қаласында ұлттар кеші
жүктеу/скачать 1,64 Mb.
|
b383 (1)
Бір шоқ гүл, Нургалиева Б.Н, 6 сабақ Жергілікті жердің жоспары, b3c17233-5860-4cf6-b34d-5c8bf697b395
| Том қаласында ұлттар кеші
Осы жылдың 10-шы сәуірінде Том қаласында Сібір халықтарының ән-күй, салт-санасына арналған сауық кеші болып өтті. Сауықты жасаушылар Том қаласында өтіп жатқан жергілікті халықтардың азаматтары мен «ғылым қайраткерлерінің» ұйымы. Сауық 3 пердеге жіктелді. Алғашқы екі пердеде тамашаға қазақ, бурят, яқұт, ойрат, шор, хакас, башқұрт және басқа ұлттардың әндері айтылып, күйлері ойналды. 3-пердеде ойрат бақсысы «Шаманның» науқас адамдардың бойына жабысқан «перілерін» қалай көшіретіндігі: шор жұртының кәрі ертекшілері қыстың ұзақ түндерінде домбырамен қосылып, тындаушыларға ескі ертегілерді қалайша айтатындығы және қазақ жұртындағы жаңа түскен жас келіншектерге жасайтын «шашу» беташар. Отқа май салар сияқты ырымдары жанды сүгірет түрінде көрсетіліп өтті. Қазақ өлеңдерінен: «Екі жирен», «Бір күн көшіп дүние» (айтушы Ғалымтай Сәтбайұлы). «Қара торғай», «Еркем» (айтушы Омар Төлбайұлы) әндері айтылды. Декламацияға Мағжанның «Тез барамы» айтылды (айтушы Қазали). Сауықта айтылған әндердің бәрін де нотаға салып, рояльға қосу жолында оларға үйлес болған лебіз үндестігі (гармония) тәртібін жасаушы Александров дейтін шебер профессор, әншілердің бәріде әндерін рояльға қосылып айтты (буряттардан басқасы). Өлеңнің ішіндегі сөздері тиісті әндерінің алдында жұртқа орыс тілінде ұқтырылып және оқылып отырды. Декламацияларға да осы жол қолданылды. Сауық алдында Сібірдің жергілікті халықтарының ән-күйлерінің өзгешелік жақтары туралы жалпы сынау түрінде профессор Александров баяндама жасап өтті. Баяндаманың негізі төмендегілер: Сібірдің жергілікті халықтары ән-күй өнеріне бай. Шебер ән лебіздерінің жасалу негізі Европаның лебіз жүйесінен өзгеше. Осы лебіз жүйесіне қарағанда оларды екі жікке бөлуге лайық: 1) Қиыр Шығыс бөлімінің жігі; бұған бурят, монғол әндері кіреді. Бұл жіктегі әндер жасалым негізі ырғақ, екпін және өлшеу жақтарынан қарағанда Европа музыкасының жүйесіне тіпті үйлесімсіз, одағай. Нота бетіне таңбалау үшін бұларға түбінде әдейі талданып, соны белгілер жасалмаса, қолданып жүрген таңбалар бүған қолдануға жарамсыз деуге болады. 2) Оңтүстік пен және Батыс жігі: бұған қазақ, ойрат, шор, башқұрт әндері кіреді. Бұл жіктің ішіндегі әндер Европаның қазіргі қолданып отырған «7 сатылы лебіз жүйесіне» өлшеу, екпін, ырғақ жақтарынан көп шалыс келсе де, оларды таңбалау жөнінде қолданып жүрген Европа нота белгілерін қиыстыруға мүмкіндігі бар. Бұл жіктегі әндердің күйі бұрынғы грек (юнан) жұртындағы дәуірлеген 5 яки 4 сатылы, жалпыша «толымсыз» деп аталатын «лебіз жүйесіне» үйлес келеді. Ән сарынының әдемілік, сүгіретшілік, толғау және нақыс жақтарынан қарағанда бұл жіктегі әндер (әсіресе қазақпен шор әндері) аса жоғарғы дәрежеде деуге болады. Александровтан кейін, Сібір халықтарының ауыз әдебиеті туралы баяндаманы университет кітапханасының бастығы Наумба Широков және Сібір халықтарының жалпы салт-санасы туралы баяндаманы музейдің бастығы Иванов дейтін профессор сөйлеп өтті. Мұндай сауық кеші Том қаласында тұңғыш рет жасалғандығынан тамашаға жиналған жұрт аса көп болды. Сауық көңілді болды. Шығындарын өтегенде сауықтан түскен таза пайда 300 теңгеден артық. Мұньң жартысы Том университетінің ішіндегі ескілік мәдениеттерді зерттейтін музейдің пайдасына, жартысы Томдағы Сібірдің жергілікті халықтарынан оқушы студенттерінің ашқан «Аймақ тану» ұйымының пайдасына берілді. Қолына түскен ақшаға соңғы ұйым ұсақ ұлттардың өмірін зерттеу жолына түзелген өзінің «Аймақ тану» программасын бастырғалы жатыр. жүктеу/скачать 1,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|