Дәрі-дәрмектік аллергия. Этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностикасы. Емдеу әдістері. Анафилактикалық шок

Көріністі аллергиялық  қасиетпен бөтен қан сарысуы, гормондар, ферменттер,  адам қанынан алынған белок препараттарынан тұрады. Сонымен, көптеген дәрілік препараттар – бұл салыстырмалы жай химиялық қосылыс белок емес – гаптендер. Сенсибирленуші әсер үшін олар толық антигендерге айналуы керек, қайтымсыз химиялық (ковалентті) байланыс белок-тасымалдаушы құру жолымен жетеді. Дәрілік аллергияның өсуіне генетикалық бейімділік анық орын алады. Одан басқа да факторлар, дәрілік аллергияға бейімділік, иммундық жүйесінің дисфункциясы болуы мүмкін, бұл медикаменттерді ұзақ уақыт қабылдағанға байланысты.

Дәрілік аллергияның өсуіне барлық төрт иммунологиялық бұзылыс қатысуы мүмкін.

Дәрілік аллергияның пайда болуы әр түрлі: жай реакциядан (терілік бөртпе түрінде) жүйелі ауыр түрінің пайда болуына дейін (анафилактикалық естен тану).

Дәріге аллергиялық реакцияның  бірден-бір жиі симптомдары болып (пеницилинді реттегі антибиотиктерді, сульфаниламидтерді, барбитураттарды жиі қабылдау кезінде) дәрілік безгек, препаратты жойғаннан кейін 48 сағаттан соң жойылады.

Дәрілік аллергияның жиі көрінуі болып терінің әр түрлі бұзылысы: қышыма, бөртпе (эритематозды, папулезді, экзематозды), олар препаратты қабылдағаннан бастап бір демалыс өткеннен  кейін көрінеді,  жойғаннан соң 3-4 күнге дейін жойылмайды.

Кәсіби қатынастық фармацевтикалық өндіріс жұмыскерлері, медициналық жұмыскерлер, сонымен бірге дәріні (мазь) қолданған кезде аллергиялық реакция қатынастық дерматит түрінде баяу дамиды.

Көп дәрілік препараттар (антибиотиктер, сульфаниламидтер, гормондар, барбитураттар) анық қан сарысу ауруына ұқсас, есекжем, анафилактикалық естен тану көрінісіне шақырады.

Препаратты аллергиялық реакцияның өсуі кезінде оны аз уақытқа жою жеткілікті. Егер ол жеткілікті болмаса, патогенетикалық терапия тағайындалады, ол иммунологиялық бұзылыстар түріне байланысты, антигистаминді препараттар, глюкокортикоидтар енгізеді. Дәрілік препараттардан болған жедел ауыр реакциялар емдеу қажет етеді, келесі синдромдарға сәйкес қабылданылады (анафилактикалық естен тану, есекжем, қан сарысуы ауруында және басқалар).

Аллергиялық аурулардың  патогенезінде     аллергиялық қабыну негізгі  рөл атқарады. Аса нәтижелі емге арнайы гипосенсибилизация – вакцинотерапия жатады. Бірақ бұл ем аурудың қозған кезінде қолданылмайды.  Сонымен  бірге гипосенсибилизацияны жүргізуге  көп қайшылықтар  бар және антиген  табылмаған жағдайда тағайындалмайды. Псевдоаллергиялық реакцияларда вакцинотерапия нәтижесіз. Сондықтан аллергиялық ауруларды басқа әдістермен жақсы емдеуге болады.

Көптеген дәрілердің емдік нәтижесі торша ішіндегі циклді аденозинмонофосфатқа (цАМФ) және циклді гуанозинмонофосфатқа (цГМФ) әсер етумен  жүреді. Торшалардың аллергенге төзімділігін көтеру торша ішіндегі  цАМФ-тың қорын көбейтумен және цГМФ-тың қорын азайтумен жүргізіледі. Аллергоздардың барлық емдеу тәсілдерін үшке бөледі (В.С. Мошкевич, 1992): симптоматикалық емдеу әдістері, патогенетикалық әдістер, спецификалық гипосенсибилизация – вакцинотерапия.

Симптоматикалық емдеуді аурудың қозған кезінде тағайындайды. Аллергиялық қабынудың патофизиологиялық (клиникасы) көріністеріне бағытталады.

Патогенетикалық емдеу әдістері аллергиялық қабынудың негізгі патогенезінің иммунологиялық немесе патохимиялық фазасына бағытталады. Бұл емдер аурудың қозған кезінде (емдеу үшін) және ремиссия кезінде (профилактика үшін) тағайындалады. Арнайы емдеу жүргізілмеген жағдайда негізгі нәтижелі ем болып саналады. Көбінесе жоғарғы нерв және эндокриндік жүйесінің қалыпқа келтіретін, ағзаның арнайы емес реактивтігін төмендететін дәрілер жиі пайдаланылады.

Арнайы емдеу әдістері аллергиялық қабынудың иммунологиялық фазасына бағытталады. Бұл емдер нәтижелі болуымен бірге ауру қоздыруы, асқынулар беруі мүмкін. Сондықтан иммунотерапия тек қана аллергиялық кабинеттерде жүргізіледі.

Аллергиялық реакция

Аллергиялық реакция сатылы болып табылады, келесі сатысына бөлінеді:

1. 
   сенсибилизация – қалыпты белсенділігінен жоғары басқа да затқа көшу. Сатысы ағзаға бірінші түскен аллерген осы аллергенде иммунитет реакциясы құрылғанға дейін созылады. Механизмі 2 жұмада құрылады, сенсибилизацияның өзі айлар, жылдар және өмір бойы өтуі мүмкін. Сенсибилизация белсенді болуы мүмкін (аллергендер механизмін ағзаның өзі қалыптастырады) және баяу (қан құю кезінде сенсибилизирленгеннен сенсибилизирленбеген адамға). Сенсибилизация факторы:
   

1. 
   I. ену жолы (жиі парентералды немесе ингаляторлы)
   
2. 
   II. өлшем (сенсибилизирленуші өлшемі – жиі үлкен емес немесе өте үлкен саны)
   

1. 
   IV. әсер ету ұзақтығы.
   

Бұл сатысында ешқандай клиникалық көрініс жоқ, тек зертханалық әдіс көмегімен тағайындауға болады.

2. 
   рұқсат – негізінде қайталанып түскен аллергендерде немесе ағзада 2 жұмадан көп сақталатын (сирек) осы аллергенде болады. Бұл сатысы клиникалық көрінісі бар, ол тез (бірнеше секундтан 6 сағатқа дейін), бұл тез түріндегі гиперсезімталдық (ГСЖТ), немесе баяу (24-48 сағат) – бұл баяу түріндегі гиперсезімталдық (ГСБТ).
   
3. 
   десенсибилизация – қайтымды қалыпты реактивті, өтуі мүмкін:
   

б. жасанды – курстан соң аллергенді микроөлшемде енгізгенде.

Анафилактикалық естен тану –қатты жүйелі аллергиялық реакцияның жедел түрі, ағзаға аллергенді сенсибилизация фонында парентералды енгізу қорытындысында дамиды. Анафилактикалық естен тану  шеткері қан тамыр коллапсының жылдам дамуымен, қан тамырларының  өту жылдамдығы, тегіс бұлшық еттердің тарылуы, ОЖЖ бұзылуы.

Анафилактикалық естен тану ағзаға дәрілік препараттарды енгізген кезде (антибиотиктер, антитоксикалық қан сүзбесі, сульфаниламидтер, анальгетиктер, витаминдер, гормондар), тағамдық өнімдердің түрін пайдалану соңында, жәндіктер шаққан кезде, ерекше диагностика және гипосенсибилизация жүргізгенде дамуы мүмкін.

Анафилактикалық естен тану патогенезі негізіне Е -иммундыглобулинге жататын, антиденемен  байланысқан, І түрдегі иммундық бұзылысын құрады. Қорытындысында медиаторларды босатқанда қан қысымы төмендейді, қан тамырларының өту жылдамдығы жоғарылайды, тегіс бұлшық еттердің тарылуы үдейді, қорытынды, коллапс, көмей , өкпе, ми ісігі, бронхтың, ішектің тарылуы және т.б. дамиды.

Анафилактикалық естен тану анық клиникалық көрінісі жеңіл симптомдарынан есекжем түріне вариацияланады, жеңіл тері қышымасынан, жалпы әлсіздіктен, қорқу сезімінен, ауыр, тез қатты қан қысымы коллапсы өсуіне және өлімге әкеледі.

Анафилактикалық естен тану жиі, тез арада, жылдам бастамамен бірнеше секунд аралығымен сипатталады. Аллерген түрі клиникалық көрініске және естен танудың ауыр ағымына әсер етпейді.  Анафилактикалық естен танудың клиникалық көрінісі күрделі симптомдар комплексіне негізделген және әр түрлі механизмдерде анықталады, реакцияға ұқсас: тегіс ішек бұлшық еттерінің тарылуы (спастикалық сыздау,  іш өту, құсу), бронхтар (тұншығу). Анық көрінген ісік синдромында көмейдің сілекей қабығында тұншығу көрінісі дамуы мүмкін.

Гемодинамикалық бұзылыс әр түрлі ауыр сатылы болуы мүмкін – АҚ қалыпты төмендеуінен коллапс қан тамырының ауыр сезімін ұзақ жоғалтуға дейін (1 сағатқа дейін және тым).

Анафилактикалық естен тану 3 кезеңге бөлінеді:

1. 
   Жеңіл. Продромалды кезең болады. Аурулар көптеген шағым мәлімдеп үлгереді: бас айналу, кеуденің кернеу сезімі, өлімнен қорқу, тұншығу, және т.б.
   

Гемодинамикасы: артериалды қысымы 60/30 -50/0 мм.с.б. төмендеуі мүмкін, пульс жіпше тәрізді, тахикардия 120-150 соғу минутына.

Есі: қысқа уақыттағы қозу апатияға ауысады, тарылу. Есін жоғалтуы мүмкін.

2. 
   Орта ауырлық ағым. Продромалды кезең болады. Науқас
   
3. 
   көптеген шағым мәлімдеп үлгереді. Бұл кезең өте қысқа жеңіл ағым кезеңінен және клиникалық көрініске ауысуымен дамиды.
   

Гемодинамикасы: Артериялды қысымы анықталмайды. Тахикардия. Сирек брадикардия. Жүрек соғысының бұзылғаны анықталады.

Есі: қысқа уақыттағы бейжайлық, есінен айырылуға ауысады. Бұдан басқа  тұншығу, құсу, себепсізден зәр кету және дефикация.

4. 
   Ауыр ағымы: тез дамуымен сипатталады. Ауру шағым айтып үлгермейді. Есін жоғалту болады. Артериялды қысымы анықталынбайды, пульс табылмайды. Жүрек тоны естілмейді. Тез бозарады, ернінің шеті көгереді. Маңдайында үлкен тер моншағы болады. Клоникалық және тоникалық сіңір тартылу болуы мүмкін, сықырықты дем, аузынан көбік кетеді.
   

Пипольфен (2,5%-2 мл) немесе димедрол  (1%) бұлшық етке кіргізеді. Егер де жағдайы жақсармаса 10 мин өткен соң бәрін тағы да қайталайды және көктамырға глюкозамен (40%-10 мл) преднизолон (30-60 мг) немесе дексаметазон (8-16 мг) береді. Осы жағдайда артериалдық қысым төмен болса тері астына кофеин (10%) және кордиамин, вена ішіне глюкозамен (40%-20 мл) строфантин К (0,5 мл) кіргізеді. Егер де жағдайы жақсармаса вена ішіне глюкоза (5%-300 мл) тамшылатып беріледі. Науқасқа емнің басынан бастап оттегімен дем алдырады. Егер де анафилактикалық естен тану бронхоспазммен асқынса вена ішіне глюкозамен эуфиллин (2,4%-10 мл), егер дем алу ритмі бұзылса – лобелин (1%-1 мл) немесе цититон береді. Науқасты ауруханаға орналастырады. Спецификалық емдеуді 6 ай өткен соң ғана жеңіл схемамен қайталауға болады.

• 
  Жергілікті реакциясы. Аллерген бергеннен кейін 24-36 сағ. өткенде еккен жерде қызару және инфильтрат пайда болады. Реакцияға гидрокортизон майымен таңғыш байлайды. Инфильтрат басылғаннан  кейін  аллергеннің дозасын қайталайды немесе оның алдындағы дозасын алады.
  
• 
  Шок мүшесіндегі қозу (ринит, бронхит, пневмония). Емдеуді жазылғанша тоқтатып, кейін баяу жүретін схемаға көшеді.
  
• 
  Созылмалы инфекция ошағының қозуы: ангина, аппендицит, геморрой, холецистит. Емдеуді тоқтатып, ауру жазылғаннан кейін баяу схемамен қайта бастайды.
  
• 
  Жалпы вакцина реакциясы: дене ыстығы көтеріліп, әлсіздік, терлеу, буындардың және бас ауруы. Реакцияның жеңіл және қысқа уақытқа (24 сағ) созылған түрінде 1 айға үзіліс жасап, мөлшерін азайтып басқа схемамен емдейді. Реакция созылған түрінде емді науқас толық жазылғанша тоқтатып, қайта емдеу-емдемеуді науқасты тексеріп, әр науқасқа жеке шешім береді. Инфекциялы — аллергиялық реакцияны емдеу үшін антибиотик (сульфамид) және қысқа мерзімге преднизолон тағайындайды. Егер де қозу “шок” мүшесінде болса оған мамандар (лор, дерматолог, терапевт) симптоматикалық, (бронхолитиктер, қан тамырларын жиыратын), патогенетикалық (антигистаминдік, гормондар) ем тағайындайды. Жергілікті берілетін дәрілер жақсы нәтиже береді.