келіп, 632 жылы дүниеден өтті. Мұсылмандардың жыл санауы 622 жылдан — Мұхаммедтің М еккеден М әдинеге қашып келуінен басталады. Мұхаммед дүниеден өткеннен кейін елді онымен қызметтес болған Әбу Бәкір басқар- ды. Бұл өзі Мүхаммедтің қайын ағасы еді. Бірақ ол небары 2 жыл уақыт ғана билік құрды. Алайда Әбу Бәкір билік басына келгенге дейінгі уақытта араб- тар өздерінің ішкі мәселелерімен айналысқан болатын. Мұсылман діні де
28 Асанбай А С К А Р О В әлі сыртқа тарала қоймаған-ды. 633 жылы Әбу Бәкір билік құрып тұрған уақытта мұсылман қозғалысы басталды. “Шынжыр соғысы” — арабтардың алғашқы жеңісі еді. Одан соң тағы да жеңісті жорықтар жалғасты. Мұсыл- мандар үшін Халдейге жол ашылды, оның артынша Хиуа қаласын басып алды. 634 жылы Ярмун маңындағы шайқастан кейін мұсылман жасағы Си- рияға шабуыл жасады. Дамаск құлады. Эмес, Анатолия ж әне Иерусалим қалалары 636 жылы тізе бүкті. Кесарияны жаулап алған соң олар Сирияны түгел қол астында ұстады. Месопотамия да мұсылмандарға бас иді. Одан кейін Басра мен Куфа қалалары орнады. 638-640 жылдар аралығында Хузи- стан мен Тустерь бір-біріне қосылды. 642 жылы Нехавендегі болған шешуші шайқас Сасанидтер династиясының күл-талқанын шығарды. Сөйтіп бүкіл Персия арабтардың қол астына өтті. 661 жылы арабтар Гератты бағындыр- ды. Екі жылдан соң Самарқандқа шабуыл жасалды. 709 жылы арабтар Бұқараны жаулап алды. Ал, 714 жылы Күтейбі Шашты (Ташкент) өз астанасы етіп алып, жорығын одан әрі И сфиджаб (Сайрам) өңіріне қарай бастап кетеді. Ал батыста арабтар Африка арқылы өте баяу жылжыды. 641 жылы Египетті жаулап алды. 647 жылы Кафтагенді өзіне қаратты. Гибралтар бұға-
