зы арқылы Испанияға өтті. 710 жылы готтар патшалығын түгел жаулады. Оңтүстік Францияға 725 жылы шапқыншылық жасады. 732 жылы Тур ма- ңында Карл Мартелланың ж еңіске ж еткеніне қарамай, Нарбони қаласы мұсылмандардың қолында қала берді. Сонымен, Батыста халифат 100 жыл өткенде ғана құлашын кеңге жайды деп айта аламыз. Орта ғасырлардың бас кезіндегі арабтардың күш-қуатын айқын таныта- тын бір мысал Испаниядағы К ордоб корольдігінің басына түскен нәубет болса керек. Бес жүз жыл бойы осы корольдіктің астанасы болған қала— Куртубе (арабша аты) еді. Сол кезде оның тұрғындарының саны 1 млн. ада- мға жеткен-ді. Елдің айтуына қарағанда, бұл қалада 60 мың сарай, 200 мың үй, 3 мың 800 мешіт, 80 мың ләпке, көпшілікке арналған 700 монша болғанға үқсайды. 400 000 кітап қоры бар көптеген кітапханалары болыпты. Сол кездің өзінде Испанияда әрбір адам оқып-жазуды жақсы меңгерген екен. Бұл қала экономикалық, мәдени орталық ретінде Еуропаға да, Азияға да кеңінен танымал еді. Арабтар билеген дүниеде екі қ аланы ң - Бағдат пен Кордобаның мәртебесі өте биік болды. Бұл уақытта Орта Азия арабтарға бас иіп, халифаттың құрамына енген- ді. Араб халифатындағы үлкен м әдени ор т а л ы қ - Бағдат қаласы еді. Халифатқа бағынған елдердің бүкіл асыл қазынасы осы қалаға келіп қүйы- латын. Шын мәнінде, Бағдат, Харан ж әне Басра арабтілді жаңа мәдениет ошағына айналды. Міне, сондықтан да, сол кездегі білімді адамдар осы қалл- ларға жетуге ұмтылды. Сөйтіп, халифаттың дәурені жүріп түрған сонау бір заманаларда арабтар
Үлы Түранның Үлдары 29
дүни енің шекарасы Атлант мұхитынан Ү ндіге дейін, Каспий тең ізін ен Нілдің жағалауына дейін созылып жататын-ды. IX, X ғасырларда араб импе-
