Ақтөбе облыстық білім басқармасы Ақтөбе облыстық ғылыми -тәжірибелік орталығы


IVХимиялық есептерді шығаруда физикалық математикалық білімдерді пайдалану



бет3/15
Дата21.12.2021
өлшемі399,88 Kb.
#104529
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Байланысты:
00061254-02625ca6

IVХимиялық есептерді шығаруда физикалық математикалық білімдерді пайдалану


Оқушылар химияны оқуға кіріскенде оларда біршама математика мен физикадан алған білімдері болады және есеп шығарғанда сол білімдерін пайдаланады.Оқыту процесінде оқушыларға физикалық шаманы, өлшем бірліктерін пайдалануды үйрету керек.

Есеп шығарғанда қолданатын физикалық шамалардың шартты белгілері , аты , өлшем бірліктері



Шаманың аталуы

Белгіленуі оқылуы

Өлшем бірлігі

Зат массасы

m

кг,г

Салыстырмалы атомдық масса

Ar

өлшемсіз

Салыстырмалы малекулалық масса

Mr

өлшемсіз

Молярлық масса

M

г/моль

Зат мөлшері

(ню)

моль

Көлем

V

л,м3

Молярлық көлем



л/моль

Тығыздық

(ро)

г/см3

Салыстырмалы тығыздық

(ауа)

H2

өлшемсіз

Массалық үлес

(омега)

%

Зат шығымы

(эта)

%

Көлемдік үлес

(фи)

%

Химиялық реакция жылдамдығы



Моль/ л сек

Жылу мөлшері

Q(ку)

Дж

Қысым

(пэ)

Па

Температура

T

T


Кельвин Т = 273 К

Цельсий t=15oC





  1. Есеп шығаруда әр типті есептің алгоритімдік жүйесін сақтаған жөн. Сонда оқушылар іс – әрекеттерін бір бағытта жұмсайды.

  2. Есептің шартын дұрыс жаза білу есепті шығарудағы ең негізгі болып есептелінеді.

  3. Есептегі физикалық шамаларды, оның таңбасын, өлшем бірліктерін дұрыс пайдалана білуге оқушыларды үйрету керек.

V Типтік есептерді шешу үлгілері

Химиялық есептерді шығаруда мұғалім оқушылардың психологиялық жас ерекшелігін, білім деңгейлерін ескеру қажет. Егер оқушылардың кейбір есеп шығарудың білім деңгейі жоғары болса, кейбір есеп шығарудың әдістемелік бөлімдерін ескермей бірден жазылады.

Мысалы

2Al+3H2SO4=Al2(SO4)3+3H2

Формулаларын пайдаланып алюминий мен күкірт қышқылының массасын сутектің көлемін (қ.ж.)есептеу керек.

6

Mr(Al)=27



M(Al)=27г/моль

m(Al)=M×V=27г/моль 2 моль=54 г

Mr(H2SO4)=1×2+32+(16×4)=98

M(H2SO4)=98г/моль

m(H2SO4)= 98г/моль×3 моль=294 г

V = Vm×

V(H2)=22,4 л/моль×3 моль=67,2л

Осы әрекеттерден кейде ескермей бірден жазуға болады, оқушы түсініп, ойы жүйрік болса

2 Al +3H2SO4=Al2(SO4)3+3H2

54г 294 г 67,2л

Есепті шығару алгоритмі


  1. Есептің қысқаша шартын жазу;

  2. Реакция теңдеуін құру;

  3. Формуланың үстіне берілгенін жазу;

  4. Қажетті шаманы тауып формула астына жазу;

  5. Зат массасын табу;

Б ерілгені 16 г



хг SO2

m(SO2)=16г Na2SO3+ H2SO4= Na2SO4+ H2SO3 64г

т /к m(Na2SO3) - ? 126г H2O

Mr(SO2)=32+(16×2)=64

M(SO2)=64г/моль

m(SO2)= 64г/моль×1 моль=64 г

Mr(Na2SO3 )=(23×2)+32+(16×3)=126

M(Na2SO3 )=126г/моль

m(Na2SO3 )=126г/моль×1 моль=126г

= x= = 31,5 г

Жауабы: 16г SO2 алу үшін 31,5 г Na2SO3 керек

7

VI Химия сабағында сандық есептерді жаттығуларды пайдалану әдістемесі

Сандық есептерді, және жаттығуларды



  1. Жаңа сабақты түсіндіру кезінде, сабақты бекітуде, үйге тапсырма бергенде, күнделікті білімді тексеруге болады.

  2. Қайталау, қорытынды сабақта, өзіндік жұмыстарда, бақылау жұмысында, таңдау, факультативтіктің курсында пайдаланады.

  3. Химия пәнінен 8 – 11 класс типтік оқу бағдарламасы бойынша сандық есептер шығаруға 8класта – 10 сағат, 9 класта – 11 сағат, 10 класта – 12 сағат, 11класта – 7сағат берілген.

8 класс

Химиялық формула бойынша қосылыстағы элементтің массалық үлесін есептеу.

1 – есеп

Күкірт қышқылы H2SO4 құрамындағы элементтердің массалық үлестерін есептеңдер.

Есепті 2 тәсілмен шығаруға болады.


  1. Дайын формула бойынша

  2. Пропорция арқылы.

1 тәсіл

Берілгені Массалық үлесін табу формуласы (1)

H2SO4 W(э) = ×100%

W(э) – элементтің массалық үлесі

т/к W(H)-? (э)-элементтің атом саны

W(S) -?

W(O) -?

1.H2SO4 – салыстырмалы молекулалық массасын табамыз

Mr (H2SO4) = (1×2)+32+(16×4) =98

2.Формула(1) бойынша сутектің, күкірттің оттектің массалық үлесін табамыз.

W(H)= ×100%=0,02×100%=2%

W(S)= ×100%=0,327×100%=32,7%

W(O)= ×100%=0,653×100%=65,3%

Тексеру: 2+32,7+65,3=100%

8

2 – тәсіл



Заттың салыстырмалы молекулалық массасы 100% ке сәйкес деп алып пропорция арқылы элементтердің массалық үлесін табамыз

  1. cутектің массалық үлесін табу

98———100% x= 2%

32——— x %



  1. күкірттің массалық үлесін табу

98———100% у= =327,5%

32———у%


  1. оттектің массалық үлесін табу

98———100% = =65,3%

64——— %

Жауабы:W(H)=2%

W(S)=32,7%

W(O)= 65,3%

Элементтердің массалық үлестері бойынша заттың қарапайым формуласын табу

2 – есеп

Құрамында элементтердің массалық үлестері мынадай:

Na – 42,1 % , P – 18,9 % , O – 39%

Осы қосылыстың қарапайым формуласын табыңдар

Қосылыстағы натрий атомының санын – х,

фосфор атомының санын – у , оттек атомының санын – Z деп белгілейміз, қосылыс формуласын

9

Nax Py Oz деп жазуға болады. 1) бөлеміз



x :y :z = ÷ ÷ =1,83÷0,61÷2,44

2) Зат формуласында атом сандарының қатынасы бүтін сандар болу керек. Сондықтан ең кіші санды бірлік ретінде алып, соған бөлеміз.

х:y:z = ÷ ÷ =3÷1÷4

Белгісіз заттың формуласы Na3PO4

Жауабы: Na3PO4 натрий фосфатының формуласы

3 – есеп

Заттың құрамында 80% көміртегі, 20% сутегі бар, оның сутегі бойынша тығыздығы 15 – ке тең. Осы заттың формуласын табыңд

Б ерілгені:

W (C) – 80% x:y = ÷ =6,6÷20=1÷3

W( H) =20% C H3

D( H2)=15 Mr (Cx Hy)= Mr(H2) ×D(H2)

т/к: Cx Hy - ? Mr (Cx Hy)=2×15=30

Mr (C H3)=12+(1×3)=15

n = =2 (2еселеу)



( C H3)2 C2 H6 этан заттың формуласы

4 – есеп

Қаныққан көмірcутектің малекулалық массасы 86 ға тең. Заттың формуласын табыңдар.

Қаныққан көміртектің жалпы формуласы Cn H2n+2

10

Mr (Cn H2n+2)=86



12n+2n+2=86

14n=86-2


14n=84

= 84/14

= 6 C6H2×6+2 ------- C6 H14 гексан

Жауабы: Заттың формуласы C6 H14

Жаңа өнімдерінің массасы бойынша заттың малекулалық формуласын табу.

Есеп:


2,3 грамм зат жанғанда 4,4 грамм көміртегі (ІV)оксиді және 2,7 грамм су түзілді. Бұл заттың сутек бойынша тығыздығы 23 ке тең . Осы заттың формуласын табыңдар.

  1. Белгісіз заттың малекулалық массасы

Mr(зат) = D (H2) × M (H2)=23×2=46

  1. CO2 құрамындағы көміртегінің массасын анықтау

Mr (CO2)= 12+(16×2)=44

44г CO2———12г C х= =1,2г(С)



    1. г CO2———xг C

  1. H2O құрамындағы сутегі массасын анықтау

Mr (H2O) = (1×2)+16=18

18 г H2O———2 г H х= =0,3г(Н)

2,7 г H2O———x г H


  1. Белгісіз зат құрамындағы оттегінің массасын анықтау.

m (зат)= 1,2г+0,3г= 1,5г

m(О)= 2,3г-1,5г= 0,8г(О)

11


  1. 2,3 г зат——— 1,2 гС х = =24г(С)

46г зат ———хг С

2,3 г зат——— 0,3гН у= =6г(Н)

46г зат ———у г Н

2,3 г зат———0,3гН z= =16г(O)

46г зат——— z г О

х:y:z= =2:6:1

С хНуО z С2Н6О

немесе бес амалды былай орындауға болады

х:y:z = =0,1:0,3:0,05

х:y:z= =2:6:1

С2Н6О этил спирті немесе диметил эфирі СН3 - О – СН3

Mr (С2Н6О) = (12×2)+(1×6)+16 =46

Теорияның мүмкіндікпен салыстырғандағы реакция өнімінің шығымына байланысты есептеулер

а) Бастапқы затпен реакция өнімі бойынша теориялық шығымды есептеу

Есеп:

10кг натрий гидроксидін кремнийдің оксидімен қосып балқытқанда 12,2кг натрий силикаты алынды. Натрий силикатының теориялық шығымын есептеңдер.



Берілгені: 10кг xкг

m(NaOH)=10кг 2 NaOH+ SiO2= Na2SiO3+ H2O

m(Na2SiO3)=12,2кг 80кг 122кг

т/к () Mr(NaOH)=23+16+1=40

M(NaOH)=40кг/моль

m(NaOH)= 40кг/моль×2моль=80кг

12

Mr (Na2SiO3)=(23×2)+28+(16×3)=122



M(Na2SiO3)=122кг/моль

m(Na2SiO3)= 122кг/моль×1 моль=122кг



= x= =15,25кг

15,25кг———100% х= =80%

12,2кг———х%

Жауабы: (Na2SiO3)=80%

б) Теориялық шығымы 80% болса, массасы 31 кг кальций фосфатына күкірт қышқылымен әсер еткенде алынатын фосфор қышқылының массасын есептеңдер

Б ерілгені: 31кг x

m(Ca3(PO4)2)=31кг Ca3(PO4)2+3 H2SO4= 3CaSO4+ 2H3 PO4

(H3PO4)=80% 310кг 98кг

т/к m(H3PO4) =

х= =19,6кг

19,6кг———100% х= =15,6кг

х кг———80%

Жауабы: m(H3PO4)=15,68кг

әрекеттесуші заттардың біреуі артық мөлшерде берілгенде реакция теңдеуі бойынша реакция өнімін есептеу

Есеп: 20кг магний оксиді 94,5 г азот қыщқылымен әрекеттескенде түзілген тұздың массасын есептеңдер

13

Берілгені: 20г 94,5г xг



m(MgO)=20г MgO+2HNO3= Mg(NO3 )2+ H2 O

m(HNO3)=94,5г Бастапқы заттардың әрқайсысының молярлық массасын, зат мөлшерін, зат

т/к m(Mg(NO3)2-? мөлшерін табамыз

Mr(MgO)=40 Mr(НNO3)=63

M(MgO)=40г/моль M(HNO3)=63г/моль

(MgO)= =0,5моль

(HNO3)=1,5моль(артық) сондықтанесептеуді MgO бойынша жүргіземіз

Mr(Mg(NO3)2=148

M(Mg(NO3)2=148 г/моль

Формула бойынша m=M× есептеу

M(Mg(NO3)2=148 г/моль×0,5 моль=74г

немесе пропорция арқылы есептеуге болады.



= х= =74г

Жауабы: m Mg(NO3 )2 =74г

Құрамында қоспасы бар заттардан алынған өнімнің массасын табу

Өндіріске байланысты есептерде көбінесе берілген шикізаттың құрамында қоспасы болып келетін мәліметтер болады. Бұл қоспалар өндірістік үрдіс кезінде тиісті өнімге айнала алмайды. Сондықтан да тиісті өнімге айналатын таза заттың массасын анықтау қажет болады.Оны формула арқылы анықтайды.

W(таза заттың)=m(таза зат/ m(қоспа)

m(таза зат/= m(қоспа)×W(таза зат)

Есеп: Құрамында 35% қоспасы бар 50 m фосфорит заводқа әкелінді

Таза кальций фосфатының массасын табыңдар.

Рудадағы таза кальций фосфатының мөлшерін табу.

14

100 %—35%=65%



W(қоспа)=35% немесе 0,35

W Ca3(PO4)2 =65% немесе 0,65

m Ca3(PO4)2 =50m×0,65=32,5m

m(қоспа)=50 m×0,35=17,5m

m(Ca3(PO4)2)=50m-17,5m=32,5m

Жауабы: mCa3 (PO4)2=32,5m

Ерітіндіге байланысты есептеулер

Ерітіндідегі заттың массалық үлесін есептеуге арналған формулалар

1.Еріген заттың массалық үлесін есептеу

W(еріген)= 100%

2.Еріген заттың массасын есептеу

m(ер зат)=W(ер.зат)×m(ерітінді)

3.Ерітіндінің массасын табу

m(ерітінді)=

немесе m(ерітінді)=

немесе m(ерітінді)=m(ер.зат)+m(еріткіш)

5.Еріткіштің массасын табу

m(еріткіш)= m(ерітінді)- m(ер зат)

6.Еріткіштің массалық үлесін табу

W(еріткіш)=100%- W(ер зат)

15

Есеп: Медицинада массалық үлесі 0,2% калий перманганатының ерітіндісін қолданады. Массасы 800г ерітіндіні дайындау үшін қанша марганцовка және су қажет?



W(KMnO4)=0,2%

m(ері)=800г

табу керек m(H2 O)-?

m(KMnO4)-?

100г ерітінді ———0,2г KMnO4

800г ер-і ———хг KMnO4

х= =1,6г

m(KMnO4)=1,6г

m(H2 O)=800-1,6=798,4г (мл)

судың тығыздығы 1 г/мл болғандықтан m(H2 O) = V (H2 O) ×

m(H2 O)=798,4г(мл)× 1 г/мл= 798,4 мл

Жауабы: m(H2 O)=798,4г(мл)

m(KMnO4)=1,6г

Есеп: Массасы 20г тұзды 180г суда еріткенде түзілген ерітіндідегі тұздың массалық үлесін есептеңдер

1.Ерітінді массасын табамыз.

m(ер-і)=180г+20г=200г

2.Тұздың массалық үлесін табамыз.

W(тұз)= 10%

Жауабы: W(тұз)=10%

16



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет