3. Ботай тұрағы -
Солтүстік Қазақстан -Уақыты б.з.б. 3-2 м.ж.,көлемі 15 га, 158 тұрғын үй табылды,жылқы
сүйектері өте көп табылды, жылқы малын қолға үйреткен.
Шебір -
Маңғыстау -Тас пен қыштан жасалған еңбек құралдары, ыдыстары саз балшықтан ,түбі жұмыртқа
тəрізді,ыдыстарды əшекейлеу үшін тарақ тісі сияқты өрнек пайдаланған, теңіз моллюскаларынан моншақтар
жасаған, аң аулаумен айналысқан
Энеолиттік дəуір мал шаруашылыгы басым дамыған далалық өңірде де маңызды
рөл атқарды.
Қазақстан даласындағы энеолит мүлде басқаша көрінеді. Мұнда табиғи-экологиялық орта мүлде
басқаша жəне оны игеру үшін адам ең оңай жолмен жүре отырып, бейімделудің басқа жолын тандап алды. Бұл
жолда тас индустриясы кері кете қойған жоқ, керісінше бұрынғысынан да жогары деңгейге көтерілді. Адам тасты
өндеудің (тесу, өздігінен қайралатын балталар, мінсіз аэродинамикалык түрдегі найзалардың ірі ұштары, оймалау
жəне т. б.) мүмкіндіктерін ақырына дейін жүзеге асырып қана қоймай, сонымен қатар өндірістік-шаруашылық
(соның ішінде керамикалық жəне сүйек) саймандарының түр-түрін де шамадан тыс кеңейтті. Рас, бұл уақытта
қалақша-қыстырма индустрия өз мəнін жоғалтқан еді. Энеолит дəуірінде климат ылғал болды. Сол арқылы ірі
сүткөректілер санының белсенді түрде табиғи өсуіне, көбеюіне мінсіз жағдай жасалды. Бұл кезде мұнда жылқы да
осындай болды. Бүл түрдің экологиялық, тепе- тендікті бұзбай күрт көбеюі, аң аулайтын алқап көлемінің
бөлінісіне шаққанда оның мөлшерінің ұлғаюы басқа үрдістерді өмірге келтірді. Аңшылық ұжымдардың өздері
көшіп жүретін аумақты кысқарту, ал кейде оны толық тоқтату есебінен өз алқаптарының көлемін кеміткені былай
тұрсын, сонымен бірге бір жерде ұзақ уақыт бойы шоғырлана да білді. Тарылган аң аулау алқаптарындағы
тұтынылатын биомассаның орнын толықтыру өз төлінің табиғи өсу есебінен ғана емес, сонымен катар аңшылардан
босаған аумақтардан табындардың ағылып келуі есебінен де жүзеге асып отырды.
