Соғысқа дейінгі Қазақстандағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани ахуалды көрсетіңіз Қазақстанда жаңа экономикалық саясатқа көшу және оның барысы. Азамат соғысының нәтижесінде Қазақ өлкесіндегі өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы құлдырап кетті. Халық наразылығының көбеюіне байланысты шаруашылықты жүргізудің жаңа түрлері қажет болды. Осы себепті 1921 жылы наурызда өткен РК(б)П Х съезінде жаңа экономикалық саясатқа көшу туралы шешім қабылданды. ЖЭС мәні:
Жерді жалға алуға, сауда еркіндігіне, жалдамалы еңбекті пайдалануға рұқсат етілді;
Кооперацияның дамуына қолдау көрсетілді.
Алайда, Қазақстанда 1921 жылы жазда күшті қуаңшылық болуына байланысты. Республикадағы аштыққа ұшырағандардың саны 2 млн. 300 мың адамнан асты.
ЖЭС өз нәтижесін 1920-шы жылдардың ортасынан бастап бере бастады. 1925 жылы халық шаруашылығын қалпына келтірілді. Мал басы екі есеге көбейіп, 26 млн.-нан асты. Ойыл, Темір, Қоянды жәрмеңкелері қалпына келтірілді.
1921-1922 жылдары Қазақстанда жер-су реформасы жүргізілді. Оның мәні – Ертіс және Жайық өзендері бойындағы, Жетісудағы Сібір, Орал казак әскерлері үшін тартып алынған жерлерді шаруаларға қайтарып беру болды. 1921 жылы құрылған кедейлердің «Қосшы» одағы жер реформасының жүргізуге белсенді қатысты.
14
Кеңес Одағының батыры атанған қазақстандықтар мен қатардағы жауынгерлердің ерліктерін талдаңыз Қазақстандықтар бүкiл кеңес халқы сияқты отан қорғауға аттанды. Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ жаңа құрамаларар мен бөлімшелерді жасақтау және жаттықтыру жөніндегі қызу жұмыс күндіз түні бір толастаған емес, қалалардан шет аймақтарда жауынгерлерді мылтық атуға үйрету үшін полигондар мен оқ ату тирлері шапшаң салынып жатты. Қазақстанда алғашқылардың бірі болып 316-атқыштар дивизиясы жасақталды. Оның құрамында Алматы, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарының сонымен қатар Қырғызстанның еңбекшілеріде болды. Дивизия командирі болып, азамат соғысына қатысқан, генерал майор М.П. Панфилов тағайындалды. Қазақстанның әскери бөлімшелері негізінен жұмысшылардан колхозшылардан және интелегенциядан жасақталды. Олардың шамамен әрбір алтыншы жауынгері мен командирі коммунист бүкіл құрамының 15-20 проценті комсомол мүшелері еді. Жасақталған әскери құрамалар әр ұлт өкілдерінен болды. Мәселен 316-атқыштар дивизиясының 40 проценті қазақтардан, 30 проценті орыстардан, қалғаны украин, өзбек, қырғыз, татарлардан құралды. 16-50 жастағы адамдарды әскери iске үйрету басталды.
Қазақстандықтар Москваның маңында ерлiкпен соғысты. 28 панфиловшылар жаудың 30 танкiсiн құртып немiстердiң шабуылын тоқтатты. 1941 жылғы Москва түбiндегi, 1943 жылғы Сталинград үшiн шайқас, Курск жанындағы шайқастарда қазақстандықтар ерлiкпен соғысты. Днепр маңындағы шайқаста 123 қазақстандық жауынгер Кеңес Одағының батыры атағын алды.
Қазақстандықтар партизан қозғалысына белсене қатысты. Украйна мен Белоруссиядағы партизан отрядтарында 3000 қазақстандық болды. 1945 жылы Берлин үшiн болған қырғын соғысқа қазақстандықтар белсене қатысты. Рейхстахқа жеңiс туын тiгуге лейтенант Қошқарбаевтың взводы, басқадай қазақстандықтар қатысты. Европаны азат ету және Берлин үшiн шайқасқа қатысқан 150 қазақстандықтар Кеңес Одағының батыры атағын алды.
Соғысып жатқан армия қатарына 1,2 млн. қазақстандықтар шақырылды. Қазақстанда жасақталған әскери құрамалардың iшiнен неғұрлым жақсы соғысқан 5 құрама гвардияшыл деген құрметтi атақ алды. Соғыста көрсеткен ерлiгi үшiн 500-дей қазақстандықтар Кеңес Одағының батыры атағын алды. Олардың iшiнде қазақ халқының даңқты қыздары М.Мәншүк, М.Әлия және екi реткi батыр болған 4 қазақстандық /Т. Бигильдинов, Луганский, Беда, Павлов/ және атақты командир Б.Момышұлы болды. 97 мың қазақстандық ордендермен, медалдармен марапатталды.
Қазақстандықтар Москва үшін шайқаста Қызыл Армия Москва түбінде гитлерлік басқыншыларды алғаш рет жеңді. Бұл жеңісте қазақстандықтардың үлесі де көп болды. Қазақстандықгенерал-майор И.В. Панфилов пен комиссар А.С. Егоров басқарған 31 атқыштар дивизиясының аты аңызға айналды. Бұл дивизия 1941 жылы 26 қазаннан 18 қарашаға дейін ерлікпен жауға қарсы шайқасты. 1941 жылы 18 қарашада И.В. Панфилов ерлікпен қазатапты. Бұл дивизияның политругі В.Г. Клочковтың: «Россия - кең-байтақ, бірақ шегінерге жол жоқ, артымызда - Москва», - деген сезі бүкіл майданғатарады. Кейіннен «28 панфиловшы» ерлігі аңызға айналды. Панфиловшы, ротаның саяси жетекшісі, қазақстандық КСРО батыры П.Б. Вихрев те ерлікпен қаза тапты.
Бауыржан Момышұлы басқарған батальон жаумен болған шайқаста ерліктіңтамаша үлгісін көрсетті. Москва облысының Бородино селосының түбінде неміс штабына басып кіріп, немістердің көзін жойған Т. Тоқтаровқа Кеңестер Одағының батыры атағы берілді.
М. Ғабдуллин басқарған автоматшылар тобы да ерекше ерлік көрсетіп, жау танкілерінің бірнешеуін жойды. М. Ғабдуллинге Кеңестер Одағы батыры атағы берілді.
Бородино селосының түбінде Амангелді Имановтың ұлы Рамазан Амангелдиев 13 фашистің көзін жойды.
Фашистердің Москва түбінде жеңілуі, яғни «Блицкриг» жоспарының күйреуі жеңістің бастамасы, ¥лы Отан соғысындағы түбегейлі бетбұрыс болды.
Ленинград қаласын қорғауға Қазақ КСР-де құрылған 310-атқыштар дивизиясы мен 314-дивизия алғашқы кезеңнен қатыстыЛенинград үшін шайқаста қазақ жауынгері Сұлтан Баймағанбетов кеудесін оққа төсеп, Александр Матросовтың ерлігін қайталады. Ол Кеңестер Одагының батыры атанды.
Балтық флотында көптеген қазақстандықтар жауға қарсы ерлікпен шайқасты. Мысалы, «Киров» крейсерінде 156 қазақстандық болған. Қазақстаннан барған әскерлердің 30%-дан астамы Ленинград түбіндегі шайқасқа қатысты. Рота командирі Қойбағаров өз бөлімшесімен неміс окоптарына басып кіріп, өшпес ерлік жасаған. Одан басқа Ленинград түбінде Дүйсенбай Шыныбеков, С. Жылқышев, Г.П. Зубков т.б. қазақстандықтар ерекше ерлік көрсетті.
