Латын тілі – жарқын болашақ кепілі

Латын тілі – жарқын болашақ кепілі

Латын тілі – ғылым тілі ретінде нақты және табиғи ғылымдардың қызметтік тілі болып табылады. Латын тілін меңгеру барысында пәнді ғылымға сәйкес өзіндік ерекшелігі тұрғысынан қарастыра отырып, тілдік мағынада сөйлемнің стилистік мәнін толық түсіне білу және халықаралық деңгейдегі ұғымы ретінде түсіну керек. Сондықтан да белгілі бір саланы меңгеру үшін әр бөлімге сәйкес грамматикалық және лексикалық қажеттіліктер таңдалынып, сөзжасамдық үлгілері оқытылады.

Латын граматикасын оқу барысында негізінен клиникалық терминологиялық сөз жасамды толық меңгеріліп, ауру малға диагноз қою және латын терминдерін ветеринариялық медицина саласында пайдалану үйретіледі.
- Ветеринария саласындағы кең қолданыстағы латын терминдерін пайдалануды үйреніп, шипа ұсынымды жазуда, диагноз атауларын т.б қолдануды үйренуге негізделеді;

- Болашақ ветеринариялық іс-шаралардағы күнделікті қолданыстық терминдік сөздерді және сөзжасамды сауатты қолдану болып табылады.

- латын тілі грамматикасын, сөйлем құру әдістерін игеру;

- латын тілінде оқудың негізгі ережелерін үйрену;

- жануарлардың клиникалық белгілерін көрсету мен диагноз қою барысында сондай-ақ, емдеудегі терминологияны пайдалана алуы керек.

- ветеринариялық терминдердің мән мағынасын анықтау, қолданыстағы терминоэлементтерді пайдалана отырып, тиісті салаға сәйкес сөзжасам құрылымын құру;

- бағдарлама шеңберінде латын тілінде оқуды және жазуды

- латын терминдерді, ғылыми түсініктерді теориялық және тәжірибелік мағынасында пайдалану;
ҚОСЫМША: Клиникалық және физикалық белгілер мен қасиеттерді, клиникалық маңызды қатынастарды білдіретін дербес терминоэлементтер.

Фармакологиялық терминология негізіндегі сөзжасам.
Сабақ барысында қарастырылатын латындық ұғымдар:

1. Дəрілік зат формаларының рецепте табыс септігінің жекеше түрінде

жазылуы.

2.Рецептегі cum демеулігі.

3.Дəрілік зат формаларының рецепте табыс септігінің көпше түрінде

жазылуы.
ДƏРІЛІК ЗАТ ФОРМАЛАРЫНЫҢ РЕЦЕПТЕ ТАБЫС СЕПТІГІНДЕ ЖАЗЫЛУЫ

Дəрілік зат формаларының рецепте табыс септігінің жекеше түрінде жазылуы

Айтылып өткендей, дəрілік зат формалары Recĭpe сөзінен кейін ілік септігінде ғана емес, табыс септігінде де жазыла береді.

Ал не?(Acc.) нені? (Gen.) қанша?

Recĭpe: Emplastrum Capsĭci numero 6

Ал: Пластырь бұрышты 6 дана

или

Ал не?(Acc.) Nom. коммерциялық аталуы қанша?

Recĭpe: Таблеткалар «Тетравит» 20 дана

Рецепте табыс септігіндегі жекеше жəне көпше түрде жазылатын дəрілік зат

формалары табыс септігіндегі жекеше түрде жазылуы

Табыс септігіндегі түрде жазылуы 1 жіктеудегі зат есімдер

Tabulettam (obductam) Tabulettas (obductas) қолданылмайды Membranǔlas (Lamellas)

Ophthalmĭcas қолданылмайды Spongias (antiseptĭcas) қолданылмайды Chartas

2 жіктеудегі зат есімдер

Unguentum қолданылмайды

Linimentum қолданылмайды

Gelum қолданылмайды

Balsămum қолданылмайды

Aёrosolum қолданылмайды

Emplastrum қолданылмайды

Suppositorium (vaginale, rectale) Suppositoria (vaginalia,

rectalia)

3 жіктеудегі зат есімдер Cremōrem қолданылмайды

Hirudĭnes (medicinales) қолданылмайды Caramella

Егер рецепте дəрілік зат формасының мөлшері көрсетілмей, numĕro немесе Da tales doses numero сөзімен күрделі құрамдағы (баллон, тюбик..) коммерциялық дəрілік зат саны ғана көрсетілсе, онда табыс септігінің жекеше түрінде жазылады.

Сүртпе майлар:

Recĭpe: Unguentum "Antipsoriatĭcum" numĕro 2

Da. Signa: Сыртқы жараға тəулігіне екі рет

1) линименттер

Recĭpe: Linimentum "Alorom" numĕro 2

Da. Signa: Теріге жұқалап, тəулігене 3 рет жағу керек;

2) гелдер

Recĭpe: Gelum "Fenistil" numĕro 1

Da. Signa:. Жарақатанған теріге тəулігіне 4 рет

3) бальзамдар:

Recĭpe: Balsămum "Graal" numĕro 1

Da. Signa: Ішке, тəулігіне үш рет, екі ас қасықпен

4) жақпалар:

Recĭpe: Cremōrem "Floresan" numĕro 1

Da. Signa: Қатты уқалау арқылы теріге жағу керек

5) аэрозолдер:

Recĭpe: Aёrosōlum "Proposolum" numĕro 1

Da. Signa: тəулігіне 3 рет ауыз жəне мұрын қуысы аумағына 2 секунд бойы шашу керек.

Егер рецепте дəрілік зат формасымен дəрілік зат саны берілсе, мұндай дəрілік зат формалары ілік септігінің жекеше түрінде жазылады.

1) сүртпе майлар:

Recĭpe: Unguenti "Undecinum" 25,0

Da. Signa: эпидермофит кезінде теріге жағу керек

Recĭpe: Unguenti Aethyli aminobenzoātis 5% - 10,0

Da. Signa: Теріге жағу

2) линименттер:

Recĭpe: Linimenti "Sanĭtas" 50,0

Da. Signa: тəулігіне 2 рет депигментация болған жерге жағу

Recĭpe: Linimenti Thesāni 30,0

Da. Signa: Əр рентген емдеуінен кейін сəуле тиген тер бетіне жағу

3) гелдер

Recĭpe: Geli Diclofenāci 5% - 50,0

Da. Signa: тəулігіне 3 рет ауырған жерлерге

4) бальзамдар:

Recĭpe: Balsămi "Tonus" 250 ml

Da. Signa: 1 шай қасықпен ішке

5) жақпалар:

Recĭpe: Cremōris "Dolgit" 5% - 100,0

Da. Signa: ауырған буынға тəулігіне 3 рет

6) аэрозоли

Recĭpe: Aёrosōli Ephatini 10ml

Da. Signa: ингаляция үшін

Recĭpe: Aёrosōli “Berotec” 15 ml

Da. Signa: ингаляция үшін

Рецептте пластырдың қанша дана екендігі көрсетілсе, табыс септігінде жазылады:

Recĭpe: Emplastrum Capsĭci numěro 4

Da. Signa: теріге

Егер пластырдың салмағы мен көлемі көрсетілсе, дəрілік зат формасы ілік сепігінің жекеше түрінде тұрады:

Recĭpe: Emplastri Capsĭci 18 х 10 сm

Da. Signa: пластырдың қорғаныс қабығын алып тастап, теріге жабыстыр

Recĭpe:Emplastri Plumbi simplĭcis 50,0

Da. Signa: жылытып, матаға жағып, жарақаттанған теріге жабыстыр

Балауыздар мен таблеткалар рецептте табыс септігінің жекеше түрінде жазылады:

Recĭpe:Tabulettam Labetaloli 0,1

Da tales doses numěro 30

Signa: 1 таблеткадан тəулігіне 3 рет

Recĭpe:Tabulettam „Nicoverinum“ numěro 20

Da. Signa: 1 таблеткадан тəулігіне 3 рет

Recĭpe:Suppositorium cum Ichthyolo 0,2

Da tales doses numěro 10

Signa: тəулігіне 3 реттен тік ішекке 1 балауыздан

Рецепттегі CUM демеулігі (предлогы)

Рецепт жазғанда көбінесе дəрілік зат атаулары cum предлогы арқылы жазылады.

Жекеше түр · 2 жіктеудегі зат есімдер - жалғауы -о (cum

Ichthyōlo, cum Oxytetracyclīno)

жекеше түр · 3 жіктеудегі зат есімдер – жалғауы –е (cum

Neomycīni sulfāte, cum Atropini sulfāte)

· көпше түр · 3 жіктеудегі зат есімдер - жалғауы -ĭbus (тас-шүйгін тамырымен - cum radicĭbus Valeriānae)

Дəрілік зат формаларының рецепте табыс септігінің көпше түрінде жазылуы

Рецепте дəрілік зат формаларының табыс септігінің көпше түріндегі күрделі құрамды, тырнақшадағы, жазылуы cum демеулігімен болған дəрілік зат формалары жазылады.

Таблеткалар:

Recĭpe:Tabulettas Dichlothiazidi 0,025 numěro 50

Da. Signa: тəулігіне 3 рет, 2 таблеткадан 10 күн бойы

Recĭpe:Tabulettas stomachĭcas cum extracto Belladonnae numěro 10

Da. Signa: 1 таблеткадан тəулігіне 3 рет

Recĭpe:Tabulettas "Nicoverinum" numěro 20

Da. Signa: тəулігіне 2 рет, 1 таблеткадан

1. суппозитории

Recĭpe:Suppositoria cum Nystatino 250 000 ЕД

Da tales doses numěro 10

Signa: қынапқа, 1 балауыздан, тəулігіне 2 рет

Recĭpe:Suppositoria “Bethiolum” numěro 20

Da. Signa: тік ішеке 1 балауыздан, тəулігіне 1 рет

2. губкалар

Recĭpe:Spongias antiseptĭcas cum Gentamycino

Da tales doses numěro 10

Signa: жарақаттанған жерге

Recĭpe:Spongias “Methuracolum” numěro 10

Da. Signa: 3 тəулікте 1 рет жара тартылып кеткенше

Жұмсақ дəрілік зат формалары

Сүртпе майлар – Unguenta

·қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін ілік септігінің жекеше түрінде жазылады - Unguenti

·Қазіргі таңда сүртпе майлардың көпшілігі дəріханаларда дайын күйде болады. Мұндай сүртпе майлар ресми болғандықтан, қысқаша жазылады:

Recĭpe: Unguenti Apilaci 1% - 10,0

Da. Signa: шыны таяқшамен қабақтың шетіне тəулігіне 2 рет

·Ресми сүртпе майдың күрделі түрі:

Recĭpe: Acidi borĭci

Zinci oxўdi ana 2,0

Resorcini 0,6

Vaselini ad 30,0

Misce, fiat unguentum

Da. Signa: жарақаттанған жерге тəулігіне 1 рет

Линименттер – Linimenta қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін ілік септігінің жекеше түрінде жазылады – Linimenti (мысалы: Recĭpe: Linimenti Synthomycīni…)

Пасталар – Pastae қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін ілік септігінің жекеше түрінде жазылады - Pastae. мысалы: Recipe: Pastae Zinci… .

Балауыздар – Suppositoria қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін табыс септігінің көпше(Suppositoria), кей жағдайларда жекеше түрінде жазылады (Suppositorium) тік ішектік балауыздар – Suppositoria rectalia, қынаптық балауыздар – Suppositoria vaginalia жəне таяқшалар – Bacilli.

Recipe: Suppositorium cum Ichthyolo 0,2

Da tales doses numěro 10

Signa: 1 балауыздан тəулігіне 2 рет

Пластырлар – Emplastra

·қарапайым пластырлар – Emplastrum simplex (Emplastri simplĭcis).

·Күрделі _______пластырлар - Emplastrum composĭtum (Emplastri composĭti).

·мысалы: Recipe: Emplastri Plumbi simplĭcis... .

Қатты дəрілік зат формалары

Таблеткалар – tabulettae

· қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін табыс септігінің көпше түрі ·(Tabulettas), кей жағдайларда жекеше түрінде жазылады (Tabulettam).

· Рецепт жазғанда 2 жолмен жазылады:

1. Кеңінен таралаған жол – бірінші дəрілік зат аты мен мөлшері, соңынан “Da tales doses numĕro … in tabulettis” («Осындай мөлшерде .... дана таблеткалар түрінде бер») сөйлемі жазылады.

2. Екінші жолы - “Tabulettas” сөзінен басталып, дəрілік зат аты мен мөлшері жазылады. Рецепт “Da tales doses numĕro…” («Осындай мөлшерде... дана бер») сөйлемімен аяқталады.

Салыстыр:

1 вариант:

Recipe: Paracetamōli 0,3

Da tales doses numĕro 6 in tabulettis

Signa: 1 таблеткадан

2 вариант:

Recipe: Tabulettas Paracetamōli 0,3

Da tales doses numĕro 6

Signa: 1 таблеткадан

· Кейбір күрделі құрамды таблеткалар коммерциялық атымен белгілі.

Рецептте мұндай дəрілік зат формалары “Tabulettas” сөзімен басталып, кейіннен дəрілік заттың аты атау септігінде, тырнақшада, соңынан “numĕro” сөзінен кейін таблетканың саны жазылады.

Recipe: Tabulettas “Nicoverīnum” numĕro 20

Da. Signa: 1 таблеткадан тəулігіне 2 рет

·obductus (қапталған) сөзі анықтауыш зат есім tabuletta сияқты

жазылады: tabulettas … obductas, in tabulettis obductis, tabulettam … obductam т.с.с.

Дражелар – Dragees

·“dragees” сөзі жіктелмейді.

·Драже сөзі бір формамен жазылады: “Dragees” сөзі, кейін дəрілік зат

аты, “Da tales doses numĕro…” («осындай мөлшерде … дана бер») сөйлемі

жазылады.

Recipe: Dragees Diazolīni 0,05

Da tales doses numĕro 20

Signa: 1 дражедан тəулігіне 2 рет

Құрғақ жиынтық – Species ·“species” сөзі тек қана көпше түрде жазылады: species, ērum f, Recĭpe сөзінен кейін ілік септігінің көпше түрінде: Speciērum... .

Бірінші топтың сын есімдері де зат есіммен үйлесіп, ілік септігі көпше түрінің жалғауымен жазылады – ārum. Мысалы: antiasthmaticārum.

· Құрғақ жиынтықтар түрі:

o Species amārae тəбет ашатын жиынтық (ащы)

o Species antiasthmatĭcae демікпеге қарсы жиынтық

o Species cholagōgae өт айдағыш жиынтық

o Species diaphoretĭcae терлететін жиынтық

o Species diuretĭcae зəр айдағыш жиынтық

o Species laxantes іш өткізетін жиынтық

o Species pectorāles көкірек қуысына арналған жиынтық

o Species sedatīvae тыныштандыратын жиынтық

·Мысалдар:

Қарапайым түрі:

Recipe: Speciērum amārārum 100,0

Da. Signa: ас қасықпен тəулігіне 3 рет

Күрделі түрі:

Recipe: Herbae Adonĭdis vernālis 2,0

Rhizomătis cum radicĭbus Valeriānae 1,5

Misce, fiant species

Da tales doses numěro 10

Signa: ас қасықпен тəулігіне 3 рет

Ұнтақтар – Pulvĕres

·қысқартылған Recĭpe сөзінен кейін ілік септігінің жекеше түрінде

жазылады – Pulvĕris.

Мысалы: Recipe: Pulvĕris radīcis Rhei… .

·сыртқа өте ұсақ ұнтақ пайдаланады (pulvis subtilissĭmus – өте ұсақ ұнтақ). Мысалы: Misce, fiat pulvis subtilissĭmus.

· Ұнтақ сепкіш түрінде жазады: aspersĭo, ōnis f: Recipe: Aspersiōnis

Amycazōli 2% - 100,0

· Гигроскопиялық (суланғыш) жəне буланғыш ұнтақтар .... қағазда (Charta cerata) немесе парафинделген қағазда (Charta paraffināta) жіберіледі жəне рецептте жазылады, мысалы: Da tales doses numĕro… in charta cerāta (in charta paraffināta).

Гранулалар – Granŭla ·“granŭlum” сөзі – neutrum тектік түрінде жазылады.

·Рецептте Recĭpe сөзінен кейін ілік септігінде, көпше түрде жазылады - Granulōrum. Мысалы: Recipe: Granulōrum Natrĭi aminosalicylātis…

Басқа да дəрілік зат формалары

Капсулалар – Capsŭlae

·Рецептте капсулалар күрделі түрмен жазылады жəне ”Da tales doses numěro … in capsǔlis” сөйлемі қосылады.

·Кейде “in capsǔlis ” сөз тіркесі дəрілік зат атауында болуы мүмкін:

Recipe: Solutiōnis Nitroglycerini oleōsae 0,0005 in capsǔlis numěro 20.

· Желатинді жəне крахмалды капсулалар бар. Рецепт жазғанда капсула

түрі міндетті түрде көрсетіледі: “in capsŭlis gelatinōsis”, “in capsǔlis amylāceis”.

Көп кездесетін кесінділер (4-бөлім)

Латын Мағынасы Мысалдар

1. -aesthes-, -aesth-, - asthes-, -esthes- жансыздандыратын Anaesthesinum

Pavesthesinum

2. -test- Еркек жыныс гормондарына қатысы бар Testosteronum Medrotestronum

3. -haem- грек. “haema” – «қан» Haemodesum Haemostimulinum

4. -thym- Айырша безі Thymactidum Thymostimulinum

5. -thyr- Қалқанша безге əсер ететін препараттар Triiodthyroninum Thyreocomb

Лексикалық минимум

Дəрілік өсімдіктер атаулары

1. Absinthium, i n жусан

2. Capsĭcum, i n бұрыш

3. Digitālis, is f оймақгүл

4. Rosa, ae f итмұрын

1. Sināpis, is f қыша

5. Urtīca, ae f ақ тауқалай

6. Viburnum, i n шөңкіш

Дəрілік заттар атаулары

7. Anaesthesinum, i n анестезин

8. Anaesthesolum, i n анестезол

9. Anusolum, i n анузол

10. Cacao (нескл.) какао

11. Carbo, ōnis m Көмір

12. Charta (ae f) Sināpis Сасыр шөп

13. Coffeinum, i n кофеин

14. Didanosinum, i n диданозин

15. Estriolum, i n эстриол

16. Florenalum, i n флоренал

17. Flucloxacillinum, i n флуклоксациллин

18. Glycinum, i n глицин

19. Megestrolum, i n мегестрол

20. Oestronum, i n эстрон

21. Phenacetinum, i n фенацетин

22. Platyphyllinum, i n платифиллин

23. Podophyllotoxinum, i n подофиллотоксин

24. Polygelinum, i n полигелин

25. Triclosanum, i n триклозан

Басқа да лексика

26. activātus, a, um белсендірілген

27. amārus, a, um ащы

28. antiasthmatĭcus, a, um демікпеге қарсы

29. antiseptĭcus, a, um антисептикалық

30. aspersĭo, ōnis f Сеппе, себінді дəрі

31. haemostatĭcus, a, um гемостатикалық

32. hirūdo,ĭnis f сүлік

33. pectorālis, e кеуделік

34. sedatīvus, a, um тыныштандырғыш

35. solubĭlis, e еріткіш

36. stomachĭcus, a, um асқазандық

37. subtilissĭmus, a, um өте ұсақ

Төменде келтірілген сөйлемдерді жатқа айтыңдар:

1. in capsŭlis gelatinōsis желатин капсуласында

2. in capsŭlis gelatinōsis

elastĭcis

Серпінді желатин капсуласында

3. in charta cerāta балауызданған қағазда

4. in charta paraffināta Парафинделген қағазда

5. in spritz-tubulis шпритц-тюбиктерде

6. in tabulettis (obductis) таблеткаларда (қапталған)

7. pro narcōsi Жалпы жансыздандыру үшін

Жаттығулар:

1. дəрілік заттардың халықаралық аттарын латын тілінде жазып, көп кездесетін кесінділердің мағыналарын түсіндіріп беріңдер:

тестостерон, диданозин, гексопреналин, тимол, тримипрамин, паромомицин, дизопирамидин, флунитразепам, прилокаин, лиотиронин, бупивакаин, медазепам, мепивакаин, цитохром С, поливинокс, рифамицин, флуклоксациллин, тимостимулин, ихтаммол, формотерол, полигелин, подофиллотоксин, оксетакаин, мегестрол, глицин, эстриол, платифиллин, руфокромомицин, нитроглицерин, левоноргестрел, камфора, эфедрин, ампициллин, триклозан, гексобендин.

2. Рецепттерді қазақ тіліне аударыңдар:

1. Recĭpe: Rhizomătis cum radicĭbus Valerianae 8,0

Herbae Leonūri

Fоliōrum Farfărae ana 20,0

Cortĭcis Viburni 25,0

Aquaе purificātaе ad 800 ml

Da. Signa: ас қасықпен тəулігіне 3 рет

2. Recĭpe: Tabulettas “Pentalginum” numĕro 10

Da. Signa: 1 таблеткадан тəулігіне 3 рет

3. Recipe: Balsămum “Sanĭtas“ numĕro 1

Detur. Signētur: қабынған жерге жақ

3. Рецептті латын тіліне аударыңдар:

1 Ал: Сыңғақ итшомыр қабығы

Қалақай жапырақтары теңдей 15,0

Бұрыш жалбыз жапырақтары

Тасшүйгін тамыры мен тамырсабағы теңдей 5,0

Араластыр, құрғақ жиынтық болсын

Беріңіз. Белгіле: 1 ас қасық 200 мл қайнаған суға

есебімен қайнатпа дайында. Таңертең, кешке 100 мл

2 Возьми «Капсикам» сүртпе майы 1 дана берілсін Белгіленсін: ауырған жердің терісіне жұқалап, күніне 2 рет

4. Фармацевтикалық терминдерді латын тіліне аударыңдар:

«Викалин» таблеткалары; теріге пайдалану үшін спиртті ментол ерітіндісі; таблеткадағы эфедрин; «Анестезол» балауыздары; «Баралгин» таблеткасы; ампуладығы эуфиллин ерітіндісі; ампуладағы эстрон; нитроксолин дражелары; белсендірілген көмір; өте ұсақ ұнтақ; гемостатикалық губкалар; қынапқа арналған балауыздар; құрамында ихтиолы бар балауыздар; инъекцияға арналған майдағы камфор ерітіндісі; рауғаш тамырының таблеткалары; көкірек _______қуысына арналған жиынтық; «Аллохол» таблеткалары, итмұрын жемісінің тұнбасы; ерігіш стрептоцид линименті; дəрілік тасшүйгін экстрактісінің қапталған таблеткалары; тыныштандыратын жиынтық; дистилденген су.

Латын афоризмдері

1. Diagnōsis vera - дұрыс диагноз.

2. Diagnōsis probabĭlis - болжау диагнозы.

3. Diagnōsis praecox - ерте диагноз.

Бақылау сұрақтары:

1. Қандай дəрілік зат формалары табыс септігі, жекеше түрде жазылады?

2. Қандай дəрілік зат формалары табыс септігі, көпше түрде жазылады?

3. Қандай жағдайда гелдер, бальзамдар, жақпалар, аэрозолдар табыс септігінде, қандай жағдайда ілік септігінде жазылады?

4. “Recĭpe” сөзінен кейін қандай жағдайда “tabuletta” сөзі жекеше жəне көпше түрде жазылады?

5. “ Recĭpe” сөзінен кейін “suppositorium” сөзі жекеше жəне көпше түрде жазылады?

6. cum предлогынан кейін дəрілік заттар атаулары қандай жалғаулармен аяқталады?

7. Өзіңіз білетін құрғақ жиынтықтарды атаңыз.

8. Қазақ тіліне аударыңыз: in capsŭlis amylaceis, in capsŭlis gelatinōsis, in charta cerāta, in charta paraffināta.

Тақрыбы: ТОТЫҚТАРДЫҢ, ПЕРТОТЫҚТАРДЫҢ,

ГИДРОТОТЫҚТАРДЫҢ ЛАТЫН АТАУЛАРЫ

Жоспар:

2. Терминоэлементтер тізімі.

Сабақтың мақсаты: Студенттерді химиялық элемент атауларымен

таныстыру. Жаттығу жасау барысында осы терминоэлементтердің есте

сақталуын арттыру.

Оксидтердің, пероксидтердің, гидроксидтердің латын атаулары екі

сөзден тұрады:

· Бірінші: ілік септігіндегі химиялық элемент атауы

· Екінші: сөз oxўdum, i n (оксид, окись), peroxўdum, i n (пероксид,

перекись) немесе hydroxўdum, i n (гидроксид, гидроокись) атау септігінде

Мысалы:

· Zinci oxўdum - мырыш тотығы

· Aluminĭi hydroxўdum - алюминия гидроксиді

N.B.! Тотықтардың, пертотықтардың, гидрототықтардың аттары дəрілік

зат формалары атауларынан кейін бас əріппен жазылады.

Мысалы:

· Solutĭo Hydrogenĭi peroxўdi dilūta – сұйытылған сутегі асқын тотығының ерітіндісі

№№

п/п

1. -benz- Бензол тобы бар Benzobarbitalum

Benzotephum

2. -cyan- Синил қышқылы жəне оның

туындылары

Cyanocobalaminum

Cyanidum

3. -fur(a)- Микробқа қарсы заттар Furazidinum

135

Furazolinum

тобының болуы

Hydrocortisonum

Hydrochlorthia-zidum

5. -naphth- Мұнай өнімдерінің негізіндегі

препараттар

Naphthalginum

Naphthazinum

6. -oxy- Оттегі жəне оның туындыларының

болуы

Oxyfedrinum

7. -phosph- Фосфор жəне оның

туындыларының болуы

Phosphocreatinum

Phosphoestrolum

8. -phtha(l)- фтал қышқылы туындыларының

препараттары

Phthalylsulfathiazolum

Phthalazolum

9. -phthor- Фтор жəне оның туындыларының

препараттары

Phthorothanum

Phthoracizinum

10. -sulf- күкірт жəне оның өнімдерінің

препараттары

Sulfadiazinum

Sulfobarum

11. -thi- Тұз бен қышқыл атауларында

күкірт атомының болуы

Thioridazinum

Thiaminum

12. -yl- Көміртегі радикалының болуы Benzylpenicillinum

Sulfacylum-natrium

13. -zid-, -zin-,

-zol-, -az(a)-,

-(a)zon-

гетероциклдык қосылыстарда азот

атомының болуы

Azathioprinum

Norsulfazolum

Sibazonum

Химиялық ақпарат беретін көп кездесетін кесінділер

Латын химиялық терминдерінің орфографиясында жақсы бағыт алу

үшін, жиілік кесінділер деп аталатын, көп қайталанатын грек түбірлерінің

латын орфографиясын білу қажет. Фармацевтикалық препараттардың аттары

бас əріппен жазылатынына көңіл бөлген жөн.

Көп кезде-

сетін

кесінді

hydr(o) Грек. hydor - су Сутегі, су не сутегі тобының

болуы

Hydrogenium, i n

oxy Грек. oxys -

қышқыл

Оттегі не оның

Oxylidīnum, i n

peroxўdum, i n

phthor(o) Грек. phthoros -

бұзылу

Фтор қосылыстарының болуы Phthoracizīnum, i n

thi Грек. theion -

күкірт

Тиосол жəне тиоқышқыл

Thiopentālum, i n

Thiamīnum, i n

aeth Грек. aether - эфир Этил тобының болуы Aether, ĕris m

Aethazōlum, i n

136

сетін

Этимология Химиялық информация Мысалдар

meth Грек. methy -

шарап

Methylii salicỹlas

phen Грек. phaino -

жарық қыламын

Фенил тобының болуы Phenacetīnum, i n

Phenobarbitālum, i n

benz араб. Benzoa-

арамот шырыны

Бензол сақинасының болуы Benzohexonium, i n

benzoĭcus, a, um

yl Грек. hyle - зат Көмір сутегі радикалдарының

болуы

salicylĭcus, a, um

Жаттығулар

1. Қазақ тіліне аударып, gen. sg. қойыңдар:

acĭdum acetylsalicylĭcum, Acĭdum lactĭcum, Acĭdum hydrocyanĭcum, Natrii

salicỹlas, Atropīni sulfas, Kalii iodĭdum, Magnii oxўdum, Natrii sulfis, Aluminii

hydroxўdum, Codeīni phosphas, Papaverīni hydrochlorĭdum, Bismuthi subnitras,

Thiopentālum-natrium, Norsulfazōlum-natrium, Phenylii salicỹlas, Thiamīni

bromĭdum, Coffeīnum-natrii benzōas.

2. Латын тіліне аударыңдар:

Күкіртсутегі қышқылы, никотин қышқылы, сірке қышқылы, фосфор

қышқылы, натрий тиосульфаты, кальции глюконаты, кальций глицерофос-

фаты, күміс нитраты, сынап цианиді, магни пероксиді, натрии нитраты,

барии сульфиді, калии арсениті, бензилпенициллин-натрий, этакридин

лактаты, мырыш тотығы, кальции гидрототоғы, сутегіасқын тотығы, бензой

қышқылы.

орфографиясына көңіл аударыңдар:

феноксиметилпенициллин, бензодиксин, этакридин, сульфадимезин,

метациклин, фенобарбитал, дезоксирибонуклеаза, гидрокортизон, фторокорт,

оксилидин, дихлотиазид, тиамин, гексаметилентетрамин, фторацизин,

сульфапиридазин, норсульфазол, этазол, эфир, метилсалицилат, бензилпе-

нициллин-натрий.

4. Көп сөзді фармацевтикалық терминдерді латын тіліне аудар-

ыңдар:

Никотин қышқылының таблеткалары; спиртті эргокальциферол ерітін-

фурацилина для наружного употребления; мазь цинковая; пластырь

свинцовый простой; таблетки кислоты ацетилсалициловой для детей; раствор

камфоры и кислоты салициловой спиртовой; магния окись; вода свинцовая;

гранулы листьев мать-и-мачехи; настой травы пастушьей сумки; драже

«Ферроплекс»; таблетки «Микройод», покрытые оболочкой; свечи ваги-

нальные с синтомицином; кислота ацетилсалициловая в таблетках; перекись

водорода; раствор никотинамида в ампулах; таблетки «Никошпан»; раствор

эргокальциферола в масле; раствор перекиси водорода разведенный; цинка

137

сложный; даназол в капсулах; таблетки «Тансал»; кислота хлористо-

водородная разведенная; гранулы «Кальмагин» для детей; алюминия

гидроокись; таблетки «Феррокал», покрытые оболочкой; суспензия кислоты

глутаминовой; гранулы фуразолидона

5. Дəрілік зат атауларын латын тілінде жазып, жиілік кесінділердің

мағынасын түсіндіріңдер:

бензобарбитал, адифенин, демокситоцин, алименазин, метандриол,

триазолам, метилпреднизолон, мидазолам, тиоридазин, гидрокортизон,

пентоксифиллин, сульфатиазол, бисакодил, триметадион, флуфеназин,

бифоназол, сульфаметрол, гидроксикарбамид, метилсалицилат, бендазол,

тиопроперазин, мебендазол, окситетрациклин, фитоменадион, фенирамин,

строфантин, метилтестостерон, левомепромазин, омепразол, окситоцин,

феноксиметилпенициллин, фенобарбитал

6. Латын тіліне аударып, gen. Sing. жіктеңдер:

Күміс нитраты, кальций хлориды, сынап йодиды, мыс сульфаты,

висмуттың негізгі нитраты, натрий кофеин-бензоаты, фенилсалицилат,

кодеин фосфаты, натрий нитриті, қоланың негізгі ацетаты, литий карбонаты

7. Латын тіліне аударып, сөздік формада жазыңдар:

бромид калий таблеткалары; майдағы ретинол ацетат ерітіндісі;

гидрохлорид папаверин балауыздары; инъекция үшін натрий хлорид

ерітіндісі; фосфат кодеин таблеткалары; бензоат натрий ұнтағы; рентген үшін

барий сульфаты; натрий хлоридтің күрделі ерітіндісі

8. Сан есім қосымшаларын анықтаңдар:

Dimexīdum, tabulettae “Tetravitum”, Octadīnum, dragees “Hendevītum”,

Trimecaīnum, Hexamedīnum, tabulettae “Decamevītum”, Dicaīnum, Pentoxylum,

Trioxazīnum, tabulettae “ Panhexavītum”.

9. Қазақ тіліне аударыңдар:

1. Crystalli Methylēni coerulei in aqua bene solvuntur. 2. In succo gastrĭco

acĭdum hydrochlorĭcum continētur. 3. Caute adhibēte acĭdum sulfurĭcum

concentrātum. 4. Servāte Hydrogenii peroxўdum in vitris flavis loco frigĭdo et

obscūro. 5. Sulfur elementum necessarium est organismi humāni. 6. Solutio

Adrenalini hydrotartrātis pro injectionĭbus adhibētur. 7. Medĭci solutiōnem

Oestradiōli dipropionātis oleōsam intra muscŭlos injiciunt. 8. Nulla regŭla sine

exceptiōne. 9. Consuetūdo est altĕra natūra. 10. Ex ungue leōnem

10. Латын тілінде жазып шығыңдар:

вазоверин, ангинин, лидаза, теофедрин, фурацилин_______, галантамин, эритро-

мицин, глюкоза, гидрокортизон, полицидин, хлороформ, формалин, поливи-

тамин, цианизид, циклэстрол, ронидаза.

Латын афоризмдері

1. Esse homo – нағыз азамат!

2. Potius sera, guam numgvam – ештен кеш жақсы.

3. Valetudo bonum optimum - ден саулық зор байлық.

138

1. Оксидтердің, пероксидтердің, гидроксидтердің жазылу ережелері.

2.Химиялық ақпарат беретін көп кездесетін кесінділер.

10-тəжірибелік сабақ.

Тақрыбы: ЛАТЫН ТІЛІНДЕГІ ТҰЗ АТАУЛАРЫ

Жоспар:

2. калий жəне натрий тұздары атауларын рəсімдеу ерекшеліктері.

Сабақтың мақсаты: Студенттерді латын тіліндегі тұз атауларымен

таныстыру. Жаттығу жасау барысында осы терминоэлементтердің есте

сақталуын арттыру.

Латын тілінде тұз атаулары екі зат есімдерден тұрады:

2. Катион аты - бірінші орында, ілік септігінде

3. Анион аты - екінші орында, атау септігінде.

Мысалы:

· Aluminĭi nitras - алюминия нитрат

· Natrĭi nitris - натрия нитрит

Катиондар қашанда бас əріппен, ал ониондар жай əріппен жазылады.

(мысалы: Solutĭo Natrĭi tetraborātis glycerinōsa). Катион ретінде дəрілік заттар

мен химиялық элементтер қолданылуы мүмкін.

Латын жəне қазақ тіліндегі анион атаулары

Латын тілінде анион аттары -as, -is, -ĭd(um) суффикстері арқылы пайда

болады. Төменде келтірілген кестеде ілік, атау септігіндегі латын суффикс-

тері жəне қазақша аудармасы келтірілген:

Латын тілінде Қазақ тілінде

атау/ілік

септ

-as

Aluminii nitras

Aluminii nitrātis

-ат

алюминий нитрат

алюминий нитрат

-is

Aluminii nitris

Aluminii nitrītis

-ит

алюминий нитрит

алюминий нитрит

-ĭdum

Natrii chlorĭdum

Natrii chlorĭdi

-ид

натрий хлориды

натрий хлориды

Кестеге түсінік:

-as, -is суффиксіне аяқталатын анион аттары латын тілінде 3

139

соңғы -s əрпі –т ауысып кетеді.

Мысалы:

· citras - цитрат

· nitris - нитрит

· -as, -is суффиксіне аяқталатын ілік септігіндегі аниондар басқа 3

жіктеудегі зат есімдер сияқты аударылады:

Салыстырыңдар_______:

· citras, ātis m - tuberosĭtas, ātis f

· -ĭd- суффиксі бар аниондар 2 жіктеудегі n тектік түріндегі зат

есімдерге жатады:

Мысалы:

· chlorĭdum, i n - хлорид

Ескерту: негізгі тұздардың қазақша атаулары «негізгі» деген сөзбен

жазылып, латын тілінде «sub-» қосымшасына сай келеді.

Мысалы:

· негізгі висмут нитратының - Bismŭthi subnitrātis

Калий жəне натрий тұздарының рəсімдеу ерекшеліктері

Калий жəне натрий органикалық тұздарының екі компонентінен

тұратын, дефис арқылы жазылатын атаулары латын тіліне жəне латын тілінен

қазақ тіліне аударғанда сол сөз тəртібін жəне септеулерді сақтап қалады:

Мысалы:

· сульфацил-натрий- Sulfacylum-natrium

Ескерту: қазақ тілінде бір сөзден, латын тілінде екі сөзден тұратын тұз

атауларын есте сақтаған жөн:

·метилсалицилат - Methylii salicylas

·фенилсалицилат - Phenylii salicylas

·амилнитрит – Amylii nitris

·хлоралгидрат – Chlorali hydras

Лексикалық минимум

Дəрілік өсімдіктер атаулары

1. Papāver, ĕris n Көкнəр

2. Strychnos, i m Қисық жалғақ

Анион атаулары

3. acetas, ātis m ацетат

140

5. bromĭdum, i n бромид

6. carbonas, ātis m карбонат

7. chlorĭdum, i n хлорид

8. gluconas, ātis m глюконат

9. hydras, ātis m гидрат

10. hydrocarbonas, ātis m гидрокарбонат

11. hydrochlorĭdum, i n гидрохлорид

12. hydrotartras, ātis m гидротартрат

13. iodĭdum, i n йодид

14. lactas, ātis m лактат

15. nitras, ātis m нитрат

16. orotas, ātis m оротат

17. phosphas, ātis m фосфат

18. salicylas, ātis m салицилат

19. subcarbonas, ātis m негізгі карбонат

20. subnitras, ātis m негізгі нитрат

21. sulfas, ātis m сульфат

22. tetraboras, ātis m тетраборат

23. trimethylacetas, ātis m триметилацетат

Дəрілік заттар атаулары

24. Coffeinum-natrii benzoas

Coffeini-natrii benzoātis

кофеин-бензоат натрия

25.Kanamycinum, i n канамицин

26.Methylthionii chlorĭdum метилтиония хлорид (метилен көк)

27.Methylii salicylas (ātis m) метилсалицилат

28. Phenylii salicylas (ātis m) фенилсалицилат

29. Strychninum, i n стрихнин

30.Vinylinum, i n винилин

Басқа да лексика

31. isotonĭcus, a, um изотониялық

32.massa (ae f) pilulārum (a, ae f) пилюл массасы

33. praecipitātus, a, um тұндырылған

34. tritus, a, um үгілген

Латын афоризмдері

1. Est modus in redus – судың да сұрауы бар.

2. Homo ornat locus, non hominem locus – орта адамды емес, адам

ортаны көркейтеді.

3. De lingua stulta incommŏda multa - ақымақ тілден көп қолайсыздық

(тіл бас кеседі).

Бақылау сұрақтары:

1. Латын тіліндегі тұз атаулары.

2. Калий жəне натрий тұздары атауларын рəсімдеу ерекшеліктері .

5В120200 «Ветеринариялық санитария» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен №14 тәжірибелік сабақ
Модуль 2 Латын граматикасының фармацевтикалық терминологиясы
ТАҚЫРЫБЫ: Фармацевтикалық терминология. Шипаұсыным құрылымы. Дәрі- дәрмектердің сөз жасам құрылымы. Дәрілік күй (форма) туралы қысқаша түсінік.
Негізгі әдебиеттер

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. - 1988

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978

Латын тілінсіз медицинаға жол жоқ