Латын тілі – жарқын болашақ кепілі

Латын тілі – жарқын болашақ кепілі

Латын тілі – ғылым тілі ретінде нақты және табиғи ғылымдардың қызметтік тілі болып табылады. Латын тілін меңгеру барысында пәнді ғылымға сәйкес өзіндік ерекшелігі тұрғысынан қарастыра отырып, тілдік мағынада сөйлемнің стилистік мәнін толық түсіне білу және халықаралық деңгейдегі ұғымы ретінде түсіну керек. Сондықтан да белгілі бір саланы меңгеру үшін әр бөлімге сәйкес грамматикалық және лексикалық қажеттіліктер таңдалынып, сөзжасамдық үлгілері оқытылады.

Латын граматикасын оқу барысында негізінен клиникалық терминологиялық сөз жасамды толық меңгеріліп, ауру малға диагноз қою және латын терминдерін ветеринариялық медицина саласында пайдалану үйретіледі.
- Ветеринария саласындағы кең қолданыстағы латын терминдерін пайдалануды үйреніп, шипа ұсынымды жазуда, диагноз атауларын т.б қолдануды үйренуге негізделеді;

- Болашақ ветеринариялық іс-шаралардағы күнделікті қолданыстық терминдік сөздерді және сөзжасамды сауатты қолдану болып табылады.

- латын тілі грамматикасын, сөйлем құру әдістерін игеру;

- анатомиялық, клиникалық және фармакологиялық терминологияны меңгеру;

- латын тілінде оқудың негізгі ережелерін үйрену;

- сөздікпен жұмыс істеуді;

- латын тілін қолдану принциптерінің негіздерін түсіну;

- жануарлардың клиникалық белгілерін көрсету мен диагноз қою барысында сондай-ақ, емдеудегі терминологияны пайдалана алуы керек.

- ветеринариялық терминдердің мән мағынасын анықтау, қолданыстағы терминоэлементтерді пайдалана отырып, тиісті салаға сәйкес сөзжасам құрылымын құру;

- бағдарлама шеңберінде латын тілінде оқуды және жазуды

- латын терминдерді, ғылыми түсініктерді теориялық және тәжірибелік мағынасында пайдалану;
ҚОСЫМША: Клиникалық терминология туралы түсінік және сөз жасам. Көп компонентті терминоэлемент туралы мағлұмат. Клиникалық терминология.
Сабақ барысында қарастырылатын латындық ұғымдар:

1. Префиксация мəні, ерекшеліктері.

2. Сөзге мағына беретін латын грек қосымшалары.

3. Мағынасында бір-бірін қайталамайтын латын грек қосымшалары.

4. Қосымша рөлін атқаратын есептік есімдер.
Префикстік сөзқұрау (префиксация) – сөздің түбіріне қосымшаларды

жалғау. Префиксация сөздің негізгі мағынасын өзгертпейді, тек қана сол

құбылыстың немесе объектің орнын, қимылдауына мағына қосады. Префик-

сация міндетін көбінесе грек-латын қосымшалары мен есептік есімдері

орындайды. Латын қосымшалары латын жəне грек сөздерімен жəне керісін-

ше, грек қосымшалары грек жəне латын сөздерімен қосыла алады.

Мағынасы Латын Грек Мысалдар

бір нəрсенің ішінде intra- en-, endo-, entointracellulāris, e - торшаішінде

encephălon, i n - бас миы

endogĕnus, a, um - ағзаның ішінде пайда болатын бір нəрсенің сыртында

extra- ecto-, exoextracellulāris, e – торша сыртында

ectoderma, ătis n - сыртқы өскін жапырағы жоғары, қалыпты жағдайдан асып кету

super-, supraepi-, hypersuperclassis,

is f - кластан жоғары

supraorbitālis, e - көздің үстінде

epibranchiālis, e - желбезек үстінде

hypersecretio, ōnis f - сөлдің көп бөлінуі

астында, қалыпты жағдайдан төмен

infra-, subhypo-

infraorbitālis, e - көз асты

subcutaneus, a, um - тері асты

hypotrophia, ae f - аз азықтану

жоқ, болмау, мүмкін еместік

in-,

im-,

aninfecundus,

a, um - құнарсыз

immobĭlis, e - қимылсыз

aphyllus, a, um - жапырақсыз

atrophia, ae f - азықтанбау

қосылу, бірге əректтесу

co-,

com-,

corsyn-,

sycommissūra,

ae f - комиссура (спайка)

constrictor, ōris m - қысқыш (бұлшық ет)

syndactylia, ae f - саусақтық қосарлана бітуі

symbiōsis, is f – симбиоз жан-жағынан екі жағынан

circum- amphi-,

pericircumferentia,

ae f - қоршауы

amphibius, a, um - қосмекенді

perianthium, i n - гүл қабығы

қарсы əрекет contra- anti- contraceptīvus, a, um - ұрықтандырмайтын

anticorpus, ŏris n - антидене

Мағынасы Латын Грек Мысалдар

заттың не уақыттың

алдында болуы

prae-,

propro-

processus, us m - өсінді

pronephros, i m - бүйрек алды

ортасында орналасу inter- di(a)-,

mes(o)-

intercostālis, e - қабырға аралық

mesoderma, ătis n - орта ұрық қабаты

орын ауыстыру rans- meta- transplantatio, ōnis f -трансплантация,

metamorphōsis, is f -метаморфоз(а),

форманың өзгеруі

Мағынасында бір-бірін қайталамайтын латын -грек қосымшалары

Приставка Мағынасы Мысалдар

de-,

des- (лат.)

2. кері кету

3. жоқ ету

depressor, ōris m - төмен жіберетін

degeneratio, ōnis f - кері кетіп туу

desinfectio, ōnis f - дезинфекция

dis-,

dif-,

тарату disseminatio, ōnis f - шашу, тарату

dys- (греч.) қасиеті мен қабіле-

тінің бұзылуы

dystrophia, ae f - дистрофия, ас қорытудың

бұзылуы

ef-,

алып тастау evacuatio, ōnis f - эвакуация (физиол.),

effĕrens, entis - алып шығушы

excretorius, a, um - шығару

para-(греч.) бір нəрсенің жанында

орналасу

paranasālis, e - мұрынның жанында;

paratỹphus, i m - паратиф, көріністері тифке

ұқсайтын ауру

per-(лат.) бір зат арқылы өту,

қимылдау

permănens, entis - қалыпты

post-(лат.) келесі postsynaptĭcus, a, um - синаптикадан кейінгі

postnatālis, e - туылғаннан кейін пайда болатын

re-(лат.) қайталану reflexus, us m - рефлекс

reinfectio, ōnis - реинфекция, қайта залалдану

латын прист. грек прист. Мағынасы Мысалдар:

uni- mono- бір unisexuālis, e — біржынысты

monocephălus, a, um — бірбасты

bi- di- екі bialātus, a, um — екі қанатты

dipetălus, a, um — екі күлтелі

tri- tri- үш triaxonālis, e — үшаксонды

quadri- tetra- төрт quadrifoliātus, a, um — төртжапырақты

tetracoccus, i m —төрт кокк

Quinque penta- бес quinqueflōrus, a, um — бесгүлді

pentaradiālis, e — бес сəулелі

sex- hexa- алты sexangulāris, e — алтықырлы

латын прист. грек прист. Мағынасы Мысалдар:

hexaspŏrus, a, um - алтыспоралық

septem- hepta жеті septemjugātus, a, um – жеті жұптық

heptapetălus, a, um - жеті күлтелі

oct-,

octooct-,

сегіз octopetălus, a, um - сегіз күлтелі

Octodontīdae, ārum f - сегізтісті

novem-,

тоғыз novendiālis, e - тоғыз күндік

enneapetălus, a, um - тоғыз күлтелі

decem-,

deca-

Decapŏda, ōrum n - он аяқтылар

semi- hemi- жарты semicanālis, is m - жартыөзекті

hemisphaerium, i n - жартышарлы

1. Amicus Plato, sed magis amica est veritas - Платон менің досым, бірақ

əділдік жақын.

2. Si vis pacem, para bellum – Бейбітшілікті көксесең, соғысқа дайындал.

3. Radices litteratum amarae sunt, fructus dulces – білімнің тамыры

ащы, жемісі тəтті (білім инемен құдық қазғандай).

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен №10 тәжірибелік сабақ

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. - 1988

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978

Латын тілінсіз медицинаға жол жоқ