Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы

Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі 
Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы 
БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУ БОЙЫНША ОҚУ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ 
ЖИНАҒЫ 
Астана 
2022 

2 
Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының Ғылыми-
әдістемелік кеңесі шешімімен ұсынылды (13.09.2022 жылғы №10 хаттама). 
Білім 
алушылардың 
функционалдық 
сауаттылығын 
қалыптастыру бойынша оқу тапсырмаларының жинағы.
Нұр-сұлтан: 
Ы.Алтынсарин атындағы ұлттық білім академиясы. Алтынсарин, 2022. 
– 240 б. 
Бұл әдістемелік ұсынымда жалпы білім беруде орта білім беру пәндері 
бойынша білім алушылардың оқу жетістіктерінің мониторингі мәселелері 
қарастырылып, оқушыларды оқыту процесінде қолдану үшін функционалдық 
сауаттылық бағыттары бойынша оқу тапсырмалары берілген. 
Әдістемелік ұсынымдар орта білім беру ұйымдарының басшыларына, 
пән мұғалімдеріне, әдіскерлерге арналған. 
 
 
 
© Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА, 2022 
© НАО им. Ы.Алтынсарина, 2022 

3 
Кіріспе 
 
«Функционалдық сауаттылық» терминін 1957 жылы ЮНЕСКО 
«сауаттылық» және «ең төменгі сауаттылық» ұғымдарымен қатар енгізген. 
Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру – күрделі, көп жақты, ұзақ 
процесс. Қажетті нәтижелерге әртүрлі заманауи білім беру педагогикалық 
технологияларын өз жұмысында шебер, сауатты түрде біріктіре отырып қол 
жеткізуге болады. Жаңа жағдайларда мектеп түлектерін оқыту процесі «өмір 
бойы білім беру» тұжырымдамасын жүзеге асыруға ықпал ететін 
құзыреттіліктерді дамытуға бағытталуы керек. Жеке тұлғаның құзыреттілігін 
дамытудың алғышарты функционалдық сауаттылықтың белгілі бір деңгейінің 
болуы болып табылатыны анықталды. 
Функционалдық сауаттылық (лат. - бағыт) - адамның өзіне жүктелген 
немесе өзіне ерікті түрде алынған функцияларды орындауға дайындық дәрежесі. 
Функционалдық сауаттылық мыналарды құрайды: лексикалық сауаттылықтың 
элементтері; адамның өзінің мемлекеттік актілеріне қатысты әртүрлі түрлерін 
түсіне білу және оларды ұстану; адамның қоғамдық өмір нормалары мен 
қауіпсіздік ережелерін сақтауы, ол тартылған технологиялық процестердің 
талаптары; ақпараттық және компьютерлік сауаттылық.
Әдістемелік құралдың міндеттері: Оқыту теориясы мен практикасында 
оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру және бағалау 
мәселесінің жай-күйін зерделеу, функционалдық сауаттылығын қалыптастыру 
тапсырмаларын жинақтау болып табылады. Бiлiм беру жүйесінің басты мақсаты 
негізінде – білімді, ұлттық құндылықтар мен заманауи игіліктерді өз бойына 
сіңірген, еліне жанашыр отаншылдық рухы бар азаматтарды тәрбиелеу міндет. 
Осындай жан-жақты тұлғаны оқыту мен тәрбиелеудің бірден-бір жолы – әр 
пәннің мазмұнын практикалық сабақтар арқылы білім алушының алған білімін 
өмір сүруде қолдана алатын дағдыға айландыру. Білім берудің мазмұны арқылы 
өмірде қажетті дағдыларды жас ұрпақтың санасына сіңіру жаһандық 
жаңашылдыққа жетелейтін, яғни «Жаңа Қазақстан – жаңару мен жаңғыру жолы» 
болып табылады. 
Орта білім мазмұны институты әзірлеген «Білім алушылардың 
функционалдық сауаттылығын қалыптастыру бойынша оқу тапсырмаларының 
жинағы» тақырыбындағы жұмыс кіріспе, 2 бөлім және қорытындыдан тұратын 
30 баспа табақ көлеміндегі материал.
Білім алушылардың білім жетістіктерінің мониторингі тиісті білім беру 
деңгейінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес білім 
алушылардың білім сапасын жүйелі бақылау болып табылады. Бастауыш, негізгі 
орта білім беру ұйымдарында ББЖМ МЖБС талаптарына сәйкес білім 
алушылардың білім сапасын бағалау мақсатында жүргізіледі. 
Оқушылар өздері және өмір сүріп жатқан әлемнің саналы шешім 
қабылдауға қабілетті азаматы болу үшін қазіргі әлемдегі ғылым туралы түсінікті 
дамыту өте маңызды. Олар күн сайын ақпараттың үлкен ағынымен және фактіні 
көркем әдебиеттен ажырату және маңызды әлеуметтік, экономикалық және 
экологиялық мәселелердің ғылыми негіздерін түсіну қабілетімен бетпе-бет 

4 
келеді. Бұл олардың қажетті білімдері болған жағдайда мүмкін болады. 
Сондықтан, олар ғылымды ерте жастан үйрене бастауы керек, әсіресе олар бұл 
білімді өз денсаулығы мен тамақтануын жақсарту үшін пайдалана алады. Олар 
ересек болған кезде және әртүрлі жағдайларға тап болған кезде (ауруды емдеу, 
климаттың өзгеруі және технологияны қолдану сияқты) ғылыми негізде түсіне 
алу керек.
Математикамен қатар жаратылыстану пәндері «Тіршілік туралы ғылым», 
«Физика» және «Жер туралы ғылым» сияқты үш мазмұндық бағыт бойынша 
бағаланады. Жаратылыстану ғылымының әрбір мазмұндық аймағы да 
тақырыптық бөлімдерден тұрады және әрбір бөлім өз кезегінде бірнеше 
тақырыпты қамтиды. 
Жинақтың алғашқы бөлімінде орта білім беру пәндері бойынша білім 
алушылардың оқу жетістіктерінің мониторингісі туралы ақпарат беріліп, зерттеу 
нәтижелері талданды. Мәселен, оқу сауаттылығы бойынша тестке 
қатысушылардың жауаптарын оқу сауаттылығы бойынша тапсырмалардың 
қиындық деңгейлері бойынша талдау сәтті орындалған тесттердің ең жоғары 
үлесі базалық деңгейдегі тапсырмаларда – 79,1% байқалғанын көрсетті. 
Қиындықтың орташа және жоғары деңгейіне келетін болсақ, мұнда сәтті 
орындалған тапсырмалардың пайызы 10% - дан төмен (сәйкесінше 68,7% және 
57,7%).
Бұл нәтижелер қазақстандық оқушылардың мәтіндегі жалпы ақпаратты 
анықтай білу, мәтіндегі негізгі идеяны түсіну, өзара байланысты немесе мәтін 
құрылысының құрылымын түсінуге қатысты тапсырмаларды орындай 
алатындығын көрсетеді. Сонымен қатар, олар жоғары деңгейдегі тапсырмаларды 
орындауда қиындықтарға тап болған. Бұл мәтін мен оның элементтерін 
тереңірек түсінуді, бағалауды, талдауды және түсіндіруді, қорытынды жасау 
және сұраққа дұрыс жауап беру үшін мәтіннен қажетті ақпарат алуды талап 
етеді.
Талдау нәтижесі бойынша тест тапсырмаларын орындауда білім 
алушыларда кездескен қиындықтар талданып, алдағы уақыттағы зерттеулерде 
аталған қиындықтарды болдырмау үшін сабақта функционалдық сауаттылықты 
қалыптастыруға бағытталған тапсырмалармен жұмыс жасау үшін әр пәннен үлгі 
ретінде тапсырмалар ұсынылды.

5