Диеталық тамақтану ерекшеліктері

Арнайы жасалған рацион(диета) бойынша тамақтану , диеталық тамақтану деп аталады ( демалыс орындарда, санаторияларда, асханаларда, кəсіптік-техникалық оқу орындарында жəне т.б. ). Оның бір түрі-емдік жəне емдік-профилактикалық. Бір мезгіл емдік тамақтануды диетикалық деп, ал оны ұйымдастырған қоғамдық өндірісті-диеталық асхана деп атайды.

Аурудың көпшілігінде медициналық жақсы бақылау жəне дұрыс тамақтанумен бірге емдік құралдар оң əсерін береді. Емдік тамақтануды амбулаториялық емделетін жəне хроникалық ауруы бар адамдар қажет етеді.

Емдік тамақтанудың негізгі принципі – бұл жағдайы келгенше негізгі жəне қосымша аурулардың сипатын есептей отырып, жалпы рационалды тамақтануды сақтау. Оған жету үшін белгілі химиялық құрамындағы жəне энергиялық құндылығы жоғары кулинарлы өңделген өнім ассортиментін жəне тамақтану режимін таңдайды.

организмнің керек тағам заттектерін қанағаттырумен сіңіру шамасының сəйкестілігін қамтамасыз етеді.

Емдік тамақтану зат алмасуға, нерві жəне эндокринді жүйеге жақсы əсерлеп, организмнің қалыпқа келтіру үрдісін, қорғаушы реакциясын жəне басқа емдік шараларының эффектілігін көтеріп, ауру органға немесе тұтас жүйеге фармакотерапевтикалық эффектісін тигізеді.

Емдік тамақтану негізінде — зақымдалған органды немесе тұтас жүйені жəне негізгі қалыптандыратын жүйені түзеу мақсатымен оларды сақтау əдістері. Бірақ бұл принцип белгілі бір аурудың өтуінің клиникалық кезеңінде сақталады жəне ол элементарлы жүктелу жəне түсумен араласады (органның немесе жүйенің машықтандыруына бағытталады). Емдік тамақтануда əртүрлі механикалық жəне химиялық зақымданудан сақтайтын диеталар кеңінен қолданылады.

Тағамның механикалық əсерінің дəрежесі, оның көлемімен, консистенциясымен жəне асқазанда ұзақ болуымен анықталады. Осыған байланысты механикалық зақымданудан сақтау үшін тағамды қабылдаудың əрбірінде көлемін азайту қарастырылады.

Тəулік рационды порцияға бөліп, аралығын азайтып, тағамды 5—6 рет қабылдайтын етіп береді. Тағамды ұсақталған көкөністерден жəне еттен ысып дайындайды (көже-пюре, ботқа).

Химиялық зақымданудан сақтауды өнімдерді арнайы кулинарлы əдістермен өңдеп жəне таңдап өткізеді. Кулинарлы өңдеуде қуыруға, пассерлеуге ( тамаққа пайдаланатын көкөністерді пісіріп алады, ұнды аздап кептіреді) тыйым салады.

Ауруға кері əсерін тигізетін жоғары құрамды өнімдермен тағамдарды қоспайды немесе олардың мөлшерін азайтады жəне бірқатар пайдалы заттарға бай өнімдерді қосады.
Мысалы, асқазанның ойық жарасы, ішек, бауыр жəне бүйрек ауруларда эфир майларға (сарымсақ, пияз, шалғам жəне т.б.) немесе асқазан-ішекті күшті қоздыратын жəне бауыр мен бүйрек функциясына кері əсерін тигізетін азотты экстрактивті заттарға бай (мысалы, ет, тауық, балық, саңырауқұлақ көжелерді) өнімдерді пайдалануын шектейді . Екінші жағынан, табиғи сүт, кілегей, сары май, балғын сүзбе, шала піскен жұмсақ жұмыртқа əлсіз шырын шығару қабілетке ие болады. Бұл өнімдерді ойық жарасы бар аурулардың диетасына кіргізеді.

Термиялық зақымданудан сақтау үшін бірінші тағамдарды 60°С-тан жоғары емес, салқын тағамдарды 15°С төмен емес температурада жібереді. Бірқатар ауруларда ( семіздік, атеросклероз, гипертония ауруы жəне т.б.) жеңілдету диетаны қолданады, оның мақсаты — зақымдалған функционалды жүйені толық қорғау, зат алмасуды қалыпқа келтіру, организмнен зиянды заттарды шығару. Бұны рационның энергетикалық

Мысалы, семіздік пен гипертония ауруында, негізгі ауруда 1—2 күнде жəне аптасына 1—2 көп емес, жемісті, көкөністі, жеміс-көкөністі немесе сүтті төмен калориялы диеталарды (700—1000 ккал) ұсынады.

Емдік тамақтанудың жалпы принципі, қай жерде іске асқанда да — емханада, санаторияда, немесе өндірістік диетикалық асханада өзгермей қалады.

Номерлі диетаның түсінігіне қолданудың көрсеткіші, мақсатты бағыты, химиялық құрамы жəне энергетикалық құндылығы, тағам түрлері, негізгі дайындау əдістері, өнім мен тағамның кері əсерлерінің тізімдері жəне тамақтану режимі кіреді.

Қоғамдық тамақтану өндірісінде жəне жұмыс орындағы диеталық асханаларда қолданатын диеталарының емханадағы емдік тамақтану диеталарға қарағанда айырмашылығы болады. Себебі, бұл асханаларда ауруы асқынбаған жұмысшылар тамақтанады.

Сондықтан диеталар шама келгенше адамның негізгі тағам заттектерінің жəне энергияның физиологиялық тұтыну қажетін , жұмыстың интенсивтілігі мен сипатын , механикалық жəне химиялық зақымдану дəрежесін қанағаттандырады. Ең кеңінен таралған диеталар № 1, 2, 5, 7, 8, 9, 10, 15.