Қазақстан тарихы

1. Хронологиясы: б.з.б. ІІ – б.з. ХV ғғ.

2. Анықтама: Батыс пен Шығыс арасындағы керуен жолдары торабы.

3. Ұзындығы: Жерорта теңізінен Қытайға дейін 7000 км-ден астам.

4. Таралу аймағы: Үндістан, Бағдат, Шам, Мысыр, Сирия, Мисипотамия, Византия, Парсы патшалығы, Ауғанстан, Түрік қағанаты, Қаптауы (Кавказ), Жерорта теңізі елдері, Русь мемлекеті, Қытай, Жапония.

5. Тарихи атауы:

5.1. Лазурит жолы: Бадахшантауы, Иран, Месопатамия, Мысыр, Сирия, Қытай.

5.2. Нефрит жолы: Жаркентдария, Шығыс Түркістан, Қытай.

5.3. Дала жолы: Қара теңіз жағалауы, Дон, Оңтүстік Орал, Ертіс, Алтай Зайсан көлі (б.з.б. І мыңжылдықтың ортасы (Геродот дерегі)).

6. Қазақстандағы тармақтары:

6.1. Жетісу бағыты: Шығыс бағыты: Тараз, Алматы, Шелек, Сүмбе, Жаркент. Солт-Шығыс бағыты: Алматы, Қапшағай, Шеңгелді, Алтынемел, Дүнгене, Қойлық, Алакөл маңы, Жоңғар қақпасы. Солт-Шығыс Қазақстан бағыты: Тараз, Құлан, Хантау, Балатопор, Айнабұлақ, Сарқан. Бұл бағытпен Рубрук Моңғолияға Мөңке ханға барған. Осы үш бағыт Жетісу тұрғындарына өте маңызды болған.

6.2. Шығысқа шығатын қақпа: Оңтүстік Қазақстан арқылы Солтүстік және Орталық Қазақстанға өтетін жолдар: Жанкент – Солт. Қазақстан; Сәйнақ – Ақсүмбе, Орталық Қазақстан; Сауран – Қарақұм; Орталық Қазақстан – бұл тармақтар Қазақстанның ішкі аудандарына апарады.

7.1. Жетісу қалалары: Ілебалық, Екі оғыз (Эквиус), Алматы, Талғар, Шеңгелді, Алтынемел, Дүнтене, Қойлық, Құлан (Цзюдень), Тараз.

7.2. Оңтүстік Қазақстан қалалары: Отырар(ірі қала), Шауғар (Қаратау), Испиджаб (Сайрам), Шаш (Ташкент), Шымкент, Түркістан, Сауран, Сығанақ, Баршынкент, Жаңакент.

8. Тасымал тауар:

8.1. Жануарлар: асыл тұқымды жылқы, піл мүйіз тұқымдастар, барыс, арыстан, құстар (қаршыға, бүркіт).

8.2. Жүзім, шабдалы, қауын, балхар-қытай бұрышы.

8.3. Жібек мата – Қытай валютасы ретінде қолдаған.

9. Діні:

9.1. Будда – Үндістаннан Жетісуға таралды. Ақбешімнен екі храм табылды.

9.2. Христиан діні – Сирия, Иран, Аравиядан келген. Қарлұқ қағанатында тараған Тараз VII-VIII ғ, Мерке шіркеу табылды.

9.3. Манихейлік дінді – Соғдылар таратты: Екі негіздің қасиеті кітап. Ғимараттар Баласұғұн, Шілікбалықтан табылды.

9.4. Зароастризм: Қастөбе, Қызылөзен (от мұнарасы), Отырар (құрбандық ошақ).

9.5. Ислам діні: Оңтүстік Қазақстан (VIII-IX ғғ.): Қарлұқ (760 ж), Қарахандар (960 жылы мемлекеттік дін), ХІ-ХІІ ғ Қыпшақтарға тарады; Боранқал (Х ғ), Бабаджа Хатун (Х-ХІ ғ), Айша бибі (ХІ-ХІІ ғ), Қарахан кесенесі, Сарлытам кесенесі (ХІІ ғ).

10. Деректер:

10.1. Қытай дерегі:

10.1.1. б.з.б. І ғ ортасында алғаш рет Қытай елінен батысқа қарай жібек ерткен керіен шықты.

10.1.2. б.з. І-ІІ ғ Қытай үйсін қатынастары (жібек жіп).

10.1.3. VI ғ Юань-Цзян (629 ж Батыс Түрік қағаны нөкерлерімен жібек матадан шекпен киген).

10.2. Вилгельм Рубрук дерегі. Екі оғыз (Эквиус) қаласында Ирандық көпестердің сауда орталығы болғандығын жазған.

11. Ұлы Жібек жолындағы дипломатиялық қатынас:

11.1. Қытай императоры 138 ж Батысқа елші жіберген, 13 жылдан кейін оралды.

11.2. 568 ж Түрік қағанаты мен Византия Иранға қарсы одақ құрды.

11.3. Иран шахына Қытай императоры жібек киімдер жіберген.

12. Жібек жолының тарихи маңызы:

12.1. Транзиттік маңызы: Д.ж. Жібек шаруашылығы жіне басқа да шаруашылықтар дамыды. Түрік тілді көшпенділер отырықшылыққа бейімделді. Қазақстан жеріндегі қалалардың көбейюіне, гүлденуіне әсерін тигізді.

12.2. Мәдениеттегі маңызы: Византияның құлауы туралы Тараз Отырардан табылды. Қытай фарфорлары Талғар, Испиджаб, Отырардан табылды. Музыка саласында – саз балшықтан жасалған түйе үстінде отырған өнерпаздар. Тараз, Испиджаб, Баласағұннан әртүрлі діни мешіттер табылған. Сырдариядағы Кедер қаласынан Х-ХІ ғғ жататын саздан жасалған маска табылған. Шығыс пен Батыс елдері сауда байланыстары арқылы дами түсті. Дүние жүзі мәдениеті түріктердің өркендуіне әсер етті.

1. Сипаты: ғалым, философ, тарихшы, мәдениеттанушы, дәрігер, құқықтанушы.

2. Хр кезеңі: 870-950 жж.

3. Туған жері: Орталық Қазақстан, Шәуілдір ауданы, Отырар қаласы (Фараб қаласы).

4. Шыққан тегі: әкесі Мұхаммед қыпшақ тайпасының қолбасшысы.

5. Толық аты – Әбу Насыр Мұхаммед ибн Мөхаммедибнузлағ Тарқани.

6. Білімі – алғаш Отырар медресесінде сауат ашты.

6.1. Шаш (Ташкент) – сырт жерге түңғыш білімдерінің негізі қаланды.

6.2. Самарқан, Бұқара – діни, ғылыми білімдерінің негізі қаланды.

6.3. Мысыр (Каир), Бағдад жұмыстанды, Шам (Дамаск) – ғылыми еңбектерін толық аяқтау үшін барды.

7.1. Астрономия.

7.2. Философия.

7.3. Логика.

7.4. Музыка.

7.5. Математика.

7.6. Этика.

7.7. Медицина.

7.8. Психология.

7.9. Тіл білімі.

7.10. Құқық.

8. Еңбектері – 150-ге жуық.

8.1. «Музыканың ұлы кітабы».

8.2. «Бақытқа жету».

8.3. «Ғалымдар тізбесі».

8.4. «Ізгі қала».

9. Тарихтағы орны – Аристотельден кейінгі «Екінші ұстаз». Ғылыми еңбектерін толық аяқтау үшін туған жерге келуден бас тартып, 950 жылы Шамда ауыр науқастан қайтыс болды.

10. Кітап оқудағы ерекшеліктері:

10.1. «Жан туралы» еңбегін – 100 рет.

10.2. «Табиғат гармониясын» – 40 рет.

10.3. «Риторика» еңбегін – 200 рет оқыған.

11. Қорытынды: Тек шығысқа ғана емес батыс ғылымына да үлес қосқан энциклопедист ғалым.