ЖУМАБЕК ТАШЕНЕВ – ГОРДОСТЬ НАРОДА

ЖУМАБЕК ТАШЕНЕВ – ГОРДОСТЬ НАРОДА

Старко А. (КарГТУ, Мет-14-4)

Науч.рук: ст.преподавтель Нуржанова К.К.

Жумабек Ахметович Ташенев родился в марте 1915 года, аул Танагуль, Акмолинская обл., Казахская степь — 18 ноября 1986, Чимкент, Казахская ССР. Был советским государственным и партийным деятелем, член ЦК КП Казахстана, Председатель Совета Министров Казахской ССР, кандидат экономических наук.

На вопрос кто такой Ташенев Ж.А.? Можно найти ответ из материала Жаналиева Д.С. «Герой Казахской степи - Жумабек Ташенов».

Личность этого человека связана с Целиной и ее последствиями. Эту личность знают как борца против Хрущевских реформ касательно казахской земли. Что касается его базовых данных то, Жумабек Ташенов родился 18 ноября 1915 года в Танагульском аулсовет Вишневского района Акмолинской области. Как и многие партийные главы и деятели Советского Союза Жумабек Ташенов родился в семье простых рабочих. До четырнадцати лет Жумабек Ташенов находился на воспитаний у отца. Кроме него в семье были еще два сына. Его старшие братья так же состояли в рядах КПСС, но высоких постов как их младший брат не занимали. 1929 Жумабек Ташенов году он пошел в школу крестьянской молодежи в той же местности. Проучившись там пять лет, он продолжил свое дальнейшее образование в железно дорожном строительном техникуме Акмолинской области[1]. Далее он заканчивает Высшую партийную школу. Получает степень кандидата экономических наук.

Его партийная деятельность началась с должности областного секретаря Акмолинского райисполкома с июня 1934 года. Побыв на этой должности четыре месяца, Жумабек Ташенов становится ответственным секретарем Красно Армейского райисполкома. Того рода должности в различных регионах Казахстана он занимал до 1952 года когда, он стал Председателем Президиума Верховного Совета Казахской ССР. Этот пост он занимал до 1955 года. С 1955 года по 1960 год Жумабек Ташенов был на посту Председателем Совета Министров КазССР.[3] В дальнейшем партийные боссы посчитали что присутствие такого человека на этой должности значительно усложнит их бесправные действия в отношений Казахстана и казахов. Таким образом с 1961 года до пенсий он находился на должности заместителя председателя исполнительного комитета Шымкентской области [2].

В рубрике история независимого издания «Тюркист» Кайрат Есжанов «Жумабек ага Ташенев - лев, скованный цепью».

«Ж.Ташенев близко общался с Г.Мусреповым, С. Мукановым, С. Мауленовым и другими литераторами. Их объединяло служение национальным интересам и тревога за судьбу народа. Когда Москва угрожала территориальной целостности и одновременно затрагивала духовные ценности казахов, Ташенев вступал в сражение на двух фронтах. Первый фронт - спор территориальный, а второй – битва в сфере мира духовного. И когда на втором фронте сгущались грозовые тучи над казахским языком, когда казахские школы приносились в жертву и поглощались русскими школами, когда многие казахскоязычные издания хором выступили в поддержку, славя и крича «ура!» этим «новациям», была объявлено решение о закрытии газеты «Казак әдебиеті», которая боролась, подобно Абылай, Касым и Кенесары ханам, защищая народные чаяния и, подобно алашордынцам, освещая дальнюю перспективу[3].

Еще в 1956 году огромные территории Южно-Казахстанского Бостандыкского района – 418 тысяч га – с плодородной землей и многотысячными отарами овец «ушли» из Казахстана в Узбекистан. Позднее половину площадей Д. Кунаеву с помощью Л. Брежнева удалось вернуть, но – только половину. «Отчасти в этом мы сами виноваты, – пишет академик Хайдар Арыстанбеков. – Сказались наши извечная беспринципность, равнодушие, нерасторопность». Хотя специальная комиссия под председательством Ж.Ташенева посчитала просьбу об отчуждении территорий в пользу соседней республики необоснованной.

И вот в 1960 году – новая попытка отчуждения исконных земель нашей республики. На совещании в Акмоле Хрущев заявил: «Есть один безотлагательный вопрос – о площади земли в республике. С товарищем Кунаевым и руководителями областей мы уже обменялись мнениями по этому поводу. Они наше предложение поддерживают. Теперь, Жумабек Ахметович, я хотел бы услышать ваше мнение по этому вопросу».

Ташенев ответил мгновенно: «Никита Сергеевич, я не только против такого решения, но считаю, что сам этот вопрос даже на повестку дня ставить невозможно». «Слушай, а ты кто такой, чтобы выступать против воли Политбюро?! – вскипел Хрущев. – Если уж на то пошло, мы можем принять решение и без вашего согласия. Советский Союз – единая страна, а потому кому чью территорию отдавать, решит Верховный Совет СССР».

«Если Верховный Совет начнет самолично вмешиваться в территориальный вопрос каждой республики, то надо отменять Конституцию СССР, – веско возразил Ташенев. – Там ведь сказано, что каждая республика обладает правом собственности на свою исторически сложившуюся территорию. И если этот закон будет нарушен, то мы ведь вправе обращаться за справедливостью и в международные правозащитные организации, не так ли?» [4].

Использованная литература :

1. Государственный архив Северно-Казахстанской области. Ф 22-П.Оп 10.

2. Материалы ежегодной научной конференции Евразийского Национального Университета им.Л.Н. Гумилева. 2007 г. Статья к.ф.н.;

профессор Искакова К.И.

3. http://www.turkist.org/2012/02/blog-post_12.html. Кайрат Есжанов «Жумабек ага Ташенев - лев, скованный цепью».

4.http://www.altyn-orda.kz/on-ne-otdal-zemli-kazaxstana-rossii-turkmenii-i-uzbekistanu/
ЖУМАБЕК ТАШЕНЕВ-НАЦИОНАЛЬНЫЙ ДУХОВНЫЙ СИМВОЛ


Тажиев Ш.Х. (Караганда, КарГТУ),

Штырлина К. С. (Караганда, КарГТУ),

Науч. рук. м.п.н., ст. преп. Тусупбекова Э.К.

«Жумабек Ахметович Ташенев стал одним из первых руководителей республики в годы освоения целины. Сам уроженец тех мест, которые вскоре стали называться Целинным краем, он много работал для того, чтобы замысел, направленный на обеспечение полуголодной страны хлебом осуществился как можно быстрее, но вместе с тем очень остро переживал по поводу происходивших повсеместно перегибов.»[1]

К сожалению, в официальной исторической науке о Ж.Ташеневе известно мало. Поэтому перед учёными стоит задача - просветить молодёжь, чтобы та была осведомлена о подвиге этого исключительного человека, и, в будущем могла нести эти знания последующим поколениям. Часто, после имени гордости нашей республики, можно услышать такие слова: «Он противостоял Хрущёву». И это оправданное заявление, т.к. благодаря действиям Ж.Ташенева «демографический замысел руководителя Советского Союза не увенчался успехом» (по академику Б.Ирмуханову).

Тот самый подвиг тщательно рассматривается в научно-исследовательской книге Сейткали Дуйсенова и Каната Енсенова, названной в честь политического деятеля - «Жумабек Ташенев». В этом труде отражено все, что связано с его жизнью, событиями, явлениями советского времени и насколько повлиял сей поступок на будущее нашей страны. Ведь, как нам известно, Н.С.Хрущев, руководивший Советским Союзом в 1953-1964 годах, задался целью разделить земли Казахстана и передать их России, Туркмении и Узбекистану. Естественно, он не собирался считаться с мнением руководителей Казахской ССР, высказавшихся против подобных намерений. И навряд ли предполагал, что появится человек, который будет яроcтно противостоять этому решению. Чей мужественный поступок изменит ход истории Республики Казахстан. Жумабек Ташенев категорически отказывался от предложения Никиты Хрущёва. В дальнейшем это повлияло на будущее Жумабека Ташенова.

Замысел Никиты Сергеевича Хрущева по отношению к Казахстану заключался:

Во-первых: Пять северных хлебных областей Казахстана должны были отойти к России.

Во-вторых: Нефтяные месторождения Мангистау отнести к Туркмении.

В-третьих: Южные хлопкосеющие районы – к Узбекистану.

Три основные причины, которые явно отрицательно принял бы казахский народ, думая, что все уже обречено на провал. К тому времени, когда Никита Сергеевич Хрущев огласил свои планы насчет территории Казахстана, Динмухамед Кунаев и руководители областей одобрили это решение, поддерживали его. Замысел мог реализоваться, если бы не одно НО. Жумабек Ташенев, как только услышал план Н.С.Хрущева, тут же выразил свою точку зрения насчет этого. Опираясь на Конституцию СССР, Ж.Ташенев сказал руководителю Советского Союза такие слова:

«Каждая республика обладает правом собственности на свою исторически сложившуюся территорию. И если этот закон будет нарушен, то мы ведь вправе обращаться за справедливостью и в международные правозащитные организации».

В то время Жумабек Ташенев занимал высокопоставленную должность -пост председателя Совета Министров Казахской ССР. После этого возражения Н.С.Хрущеву через два месяца его быстро сняли с места и отправили в почетную пожизненную ссылку: В Шымкент, заместителем председателя облисполкома. Партийная власть приложила немало сил, чтобы ему больше никогда не подняться до республиканского уровня. Это уже знак того, что Жумабек Ташенев внушал страх партийным органам.

Он был грамотным человеком, хорошо знал Конституцию СССР, умел отвечать быстро и четко. Именно его характерные качества спасли нашу дальнейшую территориальную целостность Республики Казахстан. За свою любовь к родине и патриотизм Жумабек Ахметович Ташенов несмотря на то, что занимал высокую должность, не боясь говорил в открытую свою точку зрения для того, чтобы защитить территорию своей Родины, защитить свой народ .Он готов был покинуть свою занимаемую должность( что он и сделал ). Готов был сделать все, чтобы процветал его народ и говорил, что никогда не жалел о выступлении против Никиты Сергеевича Хрущева. Истинный Лидер Своего Народа, Настоящий Патриот своей родной земли!

1. 
   Республиканская газета «Караван»: «Он говорил Хрущёву: «Нет».
   
2. 
   http://www.altyn-orda.kz/on-ne-otdal-zemli-kazaxstana-rossii-turkmenii-i-uzbekistanu/
   
3. 
   http://vechastana.kz/istoriya/100828-zhumabek-tashenev-chelovek-legenda/?sphrase_id=380985
   
4. 
   http://vechastana.kz/sotsium/1001818-zhumabek-tashenev-imya-v-istorii-strany/?sphrase_id=380985
   

Именно Ташенев противостоял предложению присоединения Мангыстау к Туркмении. Выступил против присоединения северных областей, объединенных в Целинный край, к России, хлопководческих районов Южного Казахстана - к Узбекистану, так же он протестовал против проведения ядерных испытаний на территории Казахстана, за предоставление квартир представителям творческих союзов, был обвинен в том, что в центре Алматы образовал «казахский аул». Спас от закрытия газету «Қазақ әдебиеті», а газету «Социалистік Қазақстан» защитил от угрозы стать переводным вариантом «Казахстанской правды».

Жумабек Ташенев родился в селе Танагуль Вишневского района (ныне — Аршалынский) Акмолинской области 20 марта 1915 года. К сожалению, во многих энциклопедических словарях фамилия видного государственного деятеля пишется ошибочно Ташенев (это не стало исключением и при переименовании улиц ряда городов). Заинтересовавшись его биографией, мы уточнили, что в детстве он жил в небольшом селе с непривычным сегодня названием — Школа крестьянской молодежи, или ШКМ (ранее вблизи нынешнего села Жалтырколь).

Секрет того, что Ахметову постоянно поручают руководить регионами, где сложная политическая обстановка, в том, что он умеет тесно работать с местным населением. Если бы он не работал над казахизацией региона, то не было бы казахских школ, открытых им; улицы городов не носили бы имена казахских деятелей; в селах, где казахи составляли национальное меньшинство, не строили мечети; драматический театр имени Жусупбека Аймауытова, теснившийся в библиотеке, не переехал бы во Дворец металлургов.

К сожалению, многие имеют скудное представление о том, кто такой Ташенев, каковы его заслуги, несмотря на то, что он оказал неоценимую услугу для всего народа Казахстана. 25 мая 1999 года, по инициативе президента Нурсултана Назарбаева, имя Жумабека Ташенева присвоено одной из центральных улиц в Астане, городе, который когда-то мог просто-напросто отойти вместе со всем Целинным краем к соседней республике. Но стал столицей независимого Казахстана.

В декабре 1959 года вышло постановление Совета министров Казахской ССР о передаче совхоза «Новоалександровский» Вишневского района в ведение Целиноградского сельскохозяйственного института в качестве учебного хозяйства. Мнение руководства и населения совхоза не учитывалось. И тогда директор совхоза обратился к Рахымбеку Рыспаеву, председателю Александровского сельского округа, с просьбой срочно передать Ж. А. Ташеневу мнение односельчан. Через несколько дней, как написал профессор Моисей Гендельман в книге «Целиноградский аграрный институт», его вызвали в обком партии. Зайдя в кабинет первого секретаря, он увидел там Ташенева, который сразу спросил о причинах передачи совхоза. На что профессор ответил, что есть соответствующее постановление Совмина республики. Ж. Ташенев коротко сказал: «Мы его приняли, мы его и отменим!».

Действительно, в феврале 1960 года вышло постановление Совмина КазССР об отмене предшествующего нерационального решения о передаче совхоза. Взамен институту передали поселок Интернациональный, который и поныне называется учхозом. Чему все были несказанно рады.

Не проработавшего и года в Совете министров республики Ташенева в отместку за «инакомыслие» по указанию Хрущева отправили на работу в должности заместителя председателя Южно-Казахстанского облисполкома, где он трудился до выхода на пенсию. Непомерно высокое наказание патриота своей Родины не смог смягчить сам Динмухамед Кунаев, будучи первым секретарем Компартии Казахстана.

• 
  Кенжебаев, С. Жизнь во славу родной земли // Мысль. – 2005. - №3 – С. 27 - 31
  
• 
  Утешева, А. Мерило интеллигентности – твой поступок // Байтерек. – 2009. –№4 - С. 44 – 51.
  
• 
  Мұхатова, О. Х. Елі үшін еңбек еткен тұлға // КазҰУ Хабаршысы = Вестник КазНУ. Сер. Историческая. – 2011 - №2 – 122 – 125 б.
  
• 
  Аяған, Н. Жұмабек Ташенев туралы // Қазақ тарихы. – 2014. – №5 – 48 – 49 б.
  
• 
  Кенжебаев, С. Жизнь во славу родной земли // Мысль. - 2005. - №3.- С. 27 - 31
  

Ғылыми жетекші: Хамзина Қ.М. (Қарағанды, ҚарМТУ).

Хрущев ұсынысымен тың игерген 5 облыс Павлодар, Көкшетау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстарын Мәскеуге тікелей бағындыру жөнінде шешім қабылданар сәтте Жұмабек Тәшенев қарсылық білдіріп, Мәскеу басшысының мысын басатындай отты мына сөздермен: «Я родом из Акмолинска. Двенадцать лет работал в Северо-Казахстанской области. Мои родители и их родители, да и все наши предки покоятся в этой земле. И вы теперь хотите эту землю передать России? Вдумайтесь, товарищ, какой казах с этим согласится?.. Я, например, категорически против постановки данного вопроса!..», – деп бабалар жерін тұтас сақтап қалуға ықпал жасаған екен.

Осы қарсылықтан кейін-ақ  Жұмабек қызметін дұрыс атқара алмады деп, Министерлер Кеңесінің төрағасы қызметінен босатылып Шымкент қаласына қатардағы жұмысқа жіберіледі. Иә, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің, кейінірек Қазақ КСР Үкіметін басқарған, ХХ ғасырдағы ең айтулы тұлғаларымыздың бірі Жұмабек Тәшенев Қазақстанның бес облысын – Ресейге, үш ауданның жерін Өзбек­станға, Маңғыстауды – Түркіменстанға бөліп беруді империяшылдық пиғылмен мақсат тұтқан Н.Хрущевтің содырлы саясатына «қазақтың даласы құрақ көрпе емес, әркімге үлестіріп бере беретін» деп атойлап қарсы тұрған дара, қаһарман қазақ. Бүгінде шын бағасын алмай жүрген ғасыр тұлғасы Жұмабек Тәшенев деуге болады.

Мәскеудің нұсқауымен Жұмабек Ахметұлын талай рет жамандап, түрлі кінә тағуға тырысқан Исмайыл Юсуповтың өзі тұлғаның ел алдындағы азаматтық қызметін мойындап: «Қазақ халқы бір азаматқа қарыздар болса, ол осы Жұмабек Тәшенев атамыз болар. Ол ел алдындағы парызы мен қарызын адал атқарған адам. Ол ата-бабадан қалған кең байтақ қазақ жерін жанымен қорғап, сол үшін барлық игілігінен айрылған адам». Жұмабек атамыз өзінің саясаткерлігі мен шешендігі, салауаттылығы мен салмағы арқылы қазақ жерінің тұтастығы үшін күресті. Мәнсап пен пенделік нәпсіге құл болудан ада болды, жалтақтаған жағымпаз тұлғалардың алдында өзінің ар-намысының биіктігі мен ата-баба аманатына адалдығы арқылы биктігін көрсетті. Жерге қорған, елге тұтқа болды.

Жұмабек Тәшенев – туған жер алдындағы перзенттік парызын толық өтеген жан. Өйткені, ол өмірінің соңына дейін өз қамынан халық қамын жоғары қойып өтті. Халқының арлы азаматы бола білді. Мұндай еліміздің арлы, ардақты, шоқтығы биік азаматтарын әр уақытта жадымызда сақтауымыз керек. Жұмабек Ахметұлы атамыз артында қалған болашақ үшін үлгі болатын біртуар азамат деп білеміз.

• 
  Аяған, Н. Жұмабек Ташенев туралы // Қазақ тарихы. – 2014. – №5 – 48 – 49 б.
  
• 
  Қабылда, Е. Тоғыз жасынан бастап еңбекке араласқан // Жұлдыздар отбасы Аңыз адам. – 2014. – №10 – 6 – 8 б.
  
• 
  Асан Ата, “К. Тәшенев мені шеттетіп еді” деп ешкім айта алмайды. // Жұлдыздар отбасы Аңыз адам. – 2014. – №10 – 20 – 24 б.
  

Сағадат Нұрмағанбетов

Қазақ халқының тарихында есімдері алтын әріптермен жазылып қалған тұлғалар аз емес. Әсіресе, алмағайып аласапыран кезеңдерде туған еліне ес болып, бағыт-бағдар көрсеткен жандардың орны тым ерекше. Олар болмаса біздің бүгінгі жарқын күндеріміз дәл осындай қалпында болар ма еді? Халқымыздың басына түскен қиын сағаттарда ерекше жаралған перзенттерінің жанкештілігінің арқасында қазақ жері осы бүтіндігін сақтап қалды. Өткенді бағаламай, тарихты терең білмей, ертеңгі күнге дайын болу мүмкін емес. Сол дәуірдегі саясаттың салқынынан қорықпай, қарсылық көрсетіп, қазақтың жерін сақтап қалған тұлға — Жұмабек Ахметұлы Тәшенев болатын. Ол өмір сүрген кезеңде қасқайып тұрып, ұлттың намысын қорғау, жерін сақтаймын деп талпыну, жүрек жұтқандық пен азаматтық таныта білу кез-келгеннің қолынан келмейтін кез еді. Сол дәуірдегі саясаттың салқынынан қорықпай, қарсылық көрсетіп, қазақтың жерін сақтап қалған да осы тұлға.

Жұмабек Тәшенев 1915 жылы 20 наурызда Ақмола облысының Аршалы ауданындағы Танагүл ауылында дүниеге келген (бұрынғы жері қазіргі Береке және Қойгелді ауылдары ардасында). Содан 1928‑1933 жылдары жергілікті Шаруашылық жастар мектебінде оқыған. Бір курс 1933‑1934 Ақмола құрылыстық техникумда оқып, 1934‑1939 жылдар аралығында Ақмола, Ақмола облысы Вишнев, Қарағанды облысы Нұра және Солтүстік Қазақстан облысы Советтік, Бейнеткор аудандық атқару комитеттерінде жауапты хатшысы болып қызмет атқарған. 1939‑1943 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы жер бөлімі бастығының орынбасары қызметіне көтерілді. 1945 жылы Солтүстік Қазақстан облысы партия комитеті хатшысының орынбасары және мал шаруашылығы бөлімінің меңгерушісі қызметіне ауыстырылды. 1947‑1948 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы атқару комитеті төрағасының орынбасары, 1948‑1951 жылдар аралығында осы Облыстық атқару комитетінің төрағасы болып бекіді. 1952 жылы Ақтөбе облыстық партия комитетінің бірінші хатшылығы қызметіне тағайындалды. Облыста жақсы қызмет істеп, жоғары көрсеткіштерге жеткен Ж. Тәшеневті халық 1955 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының төрағасы қызметіне сайлады. Мұнан бес жыл өткеннен кейін лайықты басшысы болып саналған 45 жастағы Тәшенев 1960 жылы қаңтар айында Қазақ КССР Министрлер Кеңесі төрағасына тағайындалды.

Тәшенов республиканың саяси, экономикалық, мәдени дамуына басшылық жасаған жылдары қазақ мемлекетінің аумақ тұтастығының сақталуына көп еңбек сіңірді. Маңғыстауды Түрікменстанға қосу жөніндегі ұсыныстарға тойтарыс берді.Тың өлкесіне біріктірілген солтүстік облыстарды Ресейге, Оңтүстік Қазақстанның мақта егетін аудандарын Өзбекстанға беруге қарсы шықты. Қазақстан жерінде ядролық жарылыстар жасауға қарсылық білдірді. Осындай игі істер атқарған арыстарымыздың арқасында тәуелсіз ел болып, өзге елдермен тереземіз теңесіп, керегеміз кеңейіп отыр.

Қорытындылай келе, жазушы Ғабит Мүсіреповтың мына бір жылы лебізі еріксіз ойға келеді: «Әр уақытта менің жүрегімнің төрінен орын алатын менің ер інім-Жұмабек», демекші соңғы демі қалғанша ұлтына қызмет етіп, қазақтың жері үшін күрескен үлкен қайраткер есімі мәңгілік жадымызда қалады деп сенеміз.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Х.Арыстанбеков, Елім, жерім деп өмір сүрген нар тұлға// «Жұмабек Тәшенов туралы естеліктер». Алматы, «Білім», 2005.

2. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы”

ҰЛТТЫҚ РУХТЫҢ СИМВОЛЫ - ЖҰМАБЕК ТӘШЕНОВ
Тынгишева А., Ли А. (Караганда, КарГТУ)
Жумабек Ахметович Ташенов родился 20 марта 1915 г., вс. Койгельды Акмолинской области. Трудовую деятельность начал в 1933 г. в Северном Казахстане. Работал заместителем секретаря Северо-Казахстанского обкома партии, председателем облисполкома. В 1952 г. был назначен первым секретарем Актюбинского обкома КП Казахстана. В 1955 г. Ж. Ташенов стал Председателем Президиума Верховного Совета Казахской ССР и через некоторое время — Председателем Совета министров Казахской ССР.
…Этот человек поражал всех участливым отношением к простым людям, быстро решал их проблемы. Вот лишь один пример. О встрече с ним Ф. Г. Моргун, директор совхоза «Толобухинский» Кокчетавской области, написал в своей книге «Хлеб и люди»: «…Летом 1957 года наше хозяйство посетил председатель Президиума Верховного Совета Казахской Республики Ж. Ташенев. Он очень внимательно отнесся к нашим просьбам и тут же из моего кабинета „заказал“ по телефону Ереван, товарища Антона Ервандовича Кочиняна, председателя Совета министров Армении. Я понял, что они не просто знают друг друга, а питают взаимную симпатию. Об этом можно было судить по разговору. После теплого и по-восточному цветистого приветствия Джумабек Ахметович (так у автора. — К. Е.) спросил:

— Дорогой друг, если ты утомлен и тебя мучает жажда, что предпочтешь для начала: отдых или стакан чистой холодной воды?

Наверное, ему ответили, что воды, потому что после этого Ташенев сказал:

— Правильно, дорогой друг, правильно. Какой отдых, если жажда не утолена? Я говорю с тобой из целинного совхоза. Здесь живут полторы тысячи человек. Сейчас здесь сорокаградусная жара. Люди пьют воду, привезенную за двадцать верст в железных цистернах. Плохая вода получается. А между тем вода есть на месте. Хорошая. И скважина уже пробита, но без компрессора не достанешь…

Он вдруг замолчал, по-видимому, прерванный собеседником, несколько мгновений внимательно слушал, потом его внимание сменилось веселой улыбкой и, наконец, заразительным смехом. Похоже, и на другом конце провода человек тоже смеялся. Наконец Ташенев посерьезнел и, закрыв трубку ладонью, спросил у меня:

— Какая марка компрессора?

Я назвал ему и компрессор, и фильтры. Он передал все это по телефону, авансом поблагодарил и распрощался. Через неделю армянские друзья прислали нам все необходимое, и проблема воды была решена навсегда».

Немногие знают, что в декабре 1959 года вышло постановление Совета министров Казахской ССР о передаче совхоза «Новоалександровский» Вишневского района в ведение Целиноградского сельскохозяйственного института в качестве учебного хозяйства. Данное решение, по всей видимости, было принято в угоду Хрущеву. Мнение руководства и населения совхоза не учитывалось. И тогда директор совхоза обратился к Рахымбеку Рыспаеву, председателю Александровского сельского округа, с просьбой срочно передать Ж. А. Ташеневу мнение односельчан. Через несколько дней, как написал профессор Моисей Гендельман в книге «Целиноградский аграрный институт», его вызвали в обком партии. Зайдя в кабинет первого секретаря, он увидел там Ташенева, который сразу спросил о причинах передачи совхоза. На что профессор ответил, что есть соответствующее постановление Совмина республики. Ж. Ташенев коротко сказал: «Мы его приняли, мы его и отменим!».

Действительно, в феврале 1960 года вышло постановление Совмина КазССР об отмене предшествующего нерационального решения о передаче совхоза. Взамен институту передали поселок Интернациональный, который и поныне называется учхозом. Чему все были несказанно рады.

Можно было бы и дальше приводить примеры из его деятельности, но мы бы хотели остановиться на том, за что он попал в немилость к руководству Союза и был смещен с должности председателя Совета министров республики.

В статье «Вы не против нас, вы — за себя» (газета «Казахстанская правда», 15.02.1995 г.) академик Б. Ирмуханов написал: «…В начале 60-х годов возникла серьезная угроза территориальному единству республики, когда Хрущев попытался через так называемый Целинный край, куда вошли по инициативе Москвы пять северных областей Казахстана, фактически отторгнуть казахские земли, подчинив край непосредственно центру. К счастью, нашелся мужественный руководитель — председатель Совета министров КазССР Ж. Ташенев, который решительно выступил против предложения Хрущева. Демагогический замысел не увенчался успехом».

Не проработавшего и года в Совете министров республики Ташенева в отместку за «инакомыслие» по указанию Хрущева отправили на работу в должности заместителя председателя Южно-Казахстанского облисполкома, где он трудился до выхода на пенсию. Непомерно высокое наказание патриота своей Родины не смог смягчить сам Динмухамед Кунаев, будучи первым секретарем Компартии Казахстана.

Тәшенев республиканың саяси, экономикалық, мәдени дамуына басшылық жасаған жылдары қазақ мемлекетінің аумақ тұтастығының сақталуына көп еңбек сіңірді. Маңғыстауды Түрікменстанға қосу жөніндегі ұсыныстарға тойтарыс берді. Тың өлкесіне біріктірілген солтүстік облыстарды Ресейге, Оңтүстік Қазақстанның мақта егетін аудандарын Өзбекстанға беруге қарсы шықты. Қазақстан жерінде ядролық жарылыстар жасауға қарсылық білдірді. Шығармашылық одақтар өкілдеріне үй-пәтер бергендігі үшін Алматының ортасында “қазақ ауылын” құрды деп айыпталды. “Қазақ әдебиеті” газетін жабуда, “Социалистік Қазақстан” газетін “Казправданың” аудармасы етіп шығарылу қаупінен қорғап қалды. “Ұлтшыл” деп айыпталып, Н.Хрущевтің нұсқауымен қызметінен босатылды.

Ж. Ахметұлының ең көп айтылатын ерлігі: Қазақ жерінің талан-таражыға салуға қарсы күресі.

Қасиетті Сарыарқаның төсінде асқақ Астанамыз бой көтеріп, көк туымыздың желбірегенін көрген әр қазақ үшін Жұмабек атамызды еске алу парыз! Ж.Ахметұлы осы өлкенің тумасы. Астана қаласынан Қарағанды қаласына қатынайтын тас жолдың бойында, Астанадан 25км қашықтықта батырдың туылған жері Бабатай ауылы тұр. Өз кезінде осы топырақтың нәрін еміп, бабаларының аманатын арқалап өскен азамат Тәуелсіздіктің ақ таңын көре алмады, өзі шыр-пыр болып қорғаған қасиетті Ақмола жерінде Астанадай алып шаһардың бой көтергенін де көре алмады. Бірақ, ұрпақтары көрді.

Жұмабек атамыз өзінің саясаткерлігі мен шешендігі, салауаттылығы мен салмағы арқылы қазақ жерінің тұтастығы үшін күресті. Мәнсап пен пенделік нәпсіге құл болудан ада болды, жалтақтаған жағымпаз тұлғалардың алдында өзінің ар-намысының биіктігі мен ата-баба аманатына адалдығы арқылы биктігін көрсетті. Жерге қорған, елге тұтқа болды. Ел тонауға, жер талауға түскенде Қазақстанның бес бірдей облысының Ресейге қосылуына қарсы шығып, өз басын құрбан етіп алып қалған ұлтқа пана, халыққа қорған бола білген Жұмабек Тәшеневтің ерен ерлігі ұрпақтың есінде мәңгі сақталатынына кәміл сенеміз.

Қазақ халқының «Жеріне лайық – елі туады, еліне лайық – ері туады» - деген тамаша даналық сөзі бар. Ел үшін, жер үшін аянбай тер төккен ағамыздың еңбектерін өскелең ұрпаққа айта жүру біздің басты парызымыз. Қазақ әрдайым үлкенге – құрмет, кішіге – ізет білдіре білген халықпыз ғой, біз қазақ жастары Жұмабек ағамыздың ерлік істерінен өнеге алып, әрқашан істеген жақсылықтарын естен шығармаймыз.

Ол өмір сүрген кезеңде қасқайып тұрып, ұлттың намысын қорғау, жерін сақтаймын деп талпыну, жүрек жұтқандық пен азаматтық таныта білу кез-келгеннің қолынан келмейтін кез еді. Сол дәуірдегі саясаттың салқынынан қорықпай, қарсылық көрсетіп, қазақтың жерін сақтап қалған тұлға — Жұмабек Ахметұлы Тәшенев. Оның туған халқының алдындағы үлкен ерлігінің бірі — сұрапыл хрущевтік дәуренде Қазақстанның солтүстік аймағындағы байлығы шалқыған, егін-жайы толқыған бес облысын көрші Ресейге қосудан аман алып қалуы дер едік. Қазақтың ұлан-ғайыр киелі жерін талан-тараждан қорғап қалған Ж. Ташеневті халық арасында «Кісендеулі жолбарыс» деп атап кеткен.

Тәшенов республиканың саяси, экономикалық, мәдени дамуына басшылық жасаған жылдары қазақ мемлекетінің аумақ тұтастығының сақталуына көп еңбек сіңірді. Маңғыстауды Түрікменстанға қосу жөніндегі ұсыныстарға тойтарыс берді. Тың өлкесіне біріктірілген солтүстік облыстарды Ресейге, Оңтүстік Қазақстанның мақта егетін аудандарын Өзбекстанға беруге қарсы шықты. Қазақстан жерінде ядролық жарылыстар жасауға қарсылық білдірді. Шығармашылық одақтар өкілдеріне үй-пәтер бергендігі үшін Алматының ортасында “қазақ ауылын” құрды деп айыпталды. “Қазақ әдебиеті” газетін жабудан, “Социалистік Қазақстан” газетін “Казправданың” аудармасы етіп шығарылу қаупінен қорғап қалды. “Ұлтшыл” деп айыпталып, Н.Хрущевтіңнұсқауыменқызметіненбосатылды.

Жұмабектің атамыздың ең көп айтылатын ерлігі: Қазақ жерінің талан-таржыға салуға қарсы күресі.

ЖУМАБЕК ТАШЕНЕВ - ГОРДОСТЬ НАЦИИ
Хасен Б. (Караганда, КарГТУ)

Цой В. КарГТУ

Нурмагометова А. КарГТУ
Один из самых беспристрастных судей - время - относится к тому или иному историческому явлению, личности, то в роли мудрого летописца, то как непреложный фактор пренебрежения. Оставить свой след в истории - участь тех, кто жил ради будущего, кто сам создавал его.

Главный герой нашей статьи - Жумабек Ташенев. Он являлся председателем президиума Верховного Совета Казахской ССР, а после уже сам возглавил правительство республики.

Жумабек Ташенев - один из выдающихся государственных деятелей нашей республики, который сохранил единство республики, резко противоборствуя против концепции Хрущева отторгнуть от Казахстана 5 северных областей. Общая площадь территории, которую отстоял Ж. Ташенев, составляет 565,4тыс. квадратных километров.

Жумабек Ахметович Ташенев родился 20 марта 1915 года, в урочище Бабатай, ныне село Койгельды Аршалынского района Акмолинской области.

Выросший в семье простых рабочих, он до 14 лет находился на воспитании у своего отца. Помимо него в семье было еще два сына. Старшие братья Ж.Ташенева так же состояли в КПСС, но высоких постов не занимали. в 1929 году Жумабек Ташенев пошел в школу крестьянской молодежи той же местности. Проучившись в этой школе пять лет, продолжил свое дальнейшее обучение в железно - дорожном строительном техникуме Акмолинской области. После - заканчивает Высшую партийную школу и получает степень кандидата экономических наук.

в 1933 году он начинает свою трудовую деятельность в Северном Казахстане. После, он работал заместителем секретаря Северо-Казахстанского обкома партии, предстедателем Северо-Казахстанского облисполкома.

Дальнейшая ступень - это назначение Жумабека Ташенева первым секретарем Актюбинского обкома КП Казахстана в 1952 году.

в 1955 году Ж.Ташенев стал председателем Президиума Верховного Совета Казахской ССР и через 5 лет - председателем Совета Министров Казахской ССР.

1956-1966 - кандидат в члены ЦК КПСС, депутат Верховного Совета СССР четвертого созыва.

1949 - 1961 -член ЦК Компартии Казахстана.

За годы работы был награжден орденом Ленина, "Знака почета" ,орденом "Труда красного знамя". Но все эти награды лишь малая часть того, чего заслуживает Жумабек Ташенев . Конечно , это тот человек ,который трудился и боролся за справедливость не ради каких-то регалий и орденов.Главной его задачей была защита интересов своего народа.

В разные годы он занимал высокие посты , в 40 лет был избран председателем Президиума Верховного Совета Казахской ССР,а спустя 5 лет стал Председателем Совета министров КазССР.Правда должность эту он занимал меньше года-с 20 января 1960 по 6 января 1961 года . Именно этот отрезок времени и стал переломным моментом в жизни Ташенева

Как было сказано выше , имя Ташенева тесно связанно с Целиной.Вот что пишет доктор исторических наук ,профессор Беимбет Ермухан "..в начале 60-х годов возникла серьезная угроза территориальному единству республики, когда Хрущев попытался через так называемый Целинный край ,куда вошли по инициативе Москвы пять северных областей Казахстана ,фактически отторгнуть казахские земли ,подчинив край непосредственно центру . К счастью, нашелся мужественный руководитель-Председатель Совета Министров КазССР Жумабек Ташенев ,который решительно выступил против предложения Хрущева.

Не проработавшего и года в Совете министров республики Ташенева, в отместку за "инакомыслие ", по указанию Хрущева отправили на работу в должности заместителя председателя Южно-Казахстанского облисполкома , где он трудился до выхода на пенсию. Непомерно высокое наказание патриота своей Родины не смог смягчить сам Динмухамед Кунаев.

На данный момент времени ,многие события для нас становятся яснее. Молодежь ценит подвиги таких людей как Ташенов.Для нас он не только достояние общественности , но и герой нации. Мы любим героев прошлого, так как приобщаем не только себя, но и других к чистоте души. После истории Ташеневва в каждом просыпается любовь к Родине ,даже некий героизм.Ведь героизм-это самоуважение.Вот,наверно, к чему мы стремимся . И история про Жумабека Ташенова этому подтверждение.

ИСПОЛЬЗУЕМАЯ ЛИТЕРАТУРА

Кенжебаев С. «Жизнь во славу родной земли «//Мысль-2005 г.

Утешова А. «Мерило интеллигентности-твой поступок « // Байтерек- 2009 г.

(Караганда,КарГТУ,1 курс)

Жумабек Ташенев – одна из немногих личностей, известных своей отвагой, глубиной мышления, дальновидностью и целенаправленной устремленностью, мужеством в отстаивании интересов Казахстана.

20 марта 2015 года исполнилось 100 лет со дня рождения казахского государственного деятеля Жумабека Ташенева. В разные годы он занимал высокие посты, в 40 лет был избран председателем Президиума Верховного Совета Казахской ССР, а спустя 5 лет стал председателем Совета министров КазССР. Правда, должность эту он занимал меньше года – с 20 января 1960 по 6 января 1961 года.

В Казахстане в общем то некому было принимать в расчет интересы коренного населения, так как Москва проводила и соответствующую кадровую политику, против которой не раз резко выступал Жумабек Ташенев. Однажды это произошло после избрания Леонида Брежнева секретарем ЦК КПСС. Уезжая в столицу, тот предложил на посты первого и второго секретарей ЦК КП Казахстана кандидатуры И. Яковлева и Н. Журина. И пока остальные члены бюро удрученно помалкивали, взял слово председатель президиума Верховного Совета республики Ж.Ташенев. Он говорил о том, что местные кадры достойно проявили себя за годы освоения целины, прошли суровую трудовую школу, так неужели в районах, областях, центральном аппарате, в министерствах не нашлось ни одного казаха, способного стать хотя бы вторым секретарем ЦК? По словам сына Ташенева Саяна Жумабековича, его отца поддержал только секретарь ЦК Тажиев – действительно, почему ЦК проводит столь однобокую кадровую политику, не советуется с руководителями республики?

Главная заслуга Жумабека Ташенева заключалась в его борьбе за сохранение территориальной целостности Казахстана. Из истории известно, что Никита Хрущев, руководивший Советским Союзом в 1953-1964 годах, намеревался разделить Казахстан на несколько частей. Он планировал передать часть земель Казахстана соседним республикам – Туркменистану, Узбекистану и Российской Федерации. Более того, он успел передать Бостандыкский район Южно-Казахстанской области Узбекистану. Хрущев не собирался прислушиваться к мнению руководителей Казахской ССР, высказавшихся против подобных планов. Следующим его шагом в 1960 году стало требование передачи пяти северных областей Казахстана (Северо-Казахстанской, Кокшетауской, Костанайской, Акмолинской, Павлодарской) в состав Российской Федерации. Жумабек Ташенев, занимавший в тот момент должность Председателя Совета Министров КазССР, довел до сведения Никиты Хрущева то, что данное требование является грубейшим нарушением Конституции СССР и КазССР, противоречит интересам народа, и в случае незаконной передачи земель руководство Казахстана обратится в международные организации. В результате Хрущев был вынужден отступиться от реализации своих замыслов.

Еще в 1956 году огромные территории южноказахстанского Бостандыкского района – 418 тысяч га – с плодородной землей и многотысячными отарами овец “ушли” из Казахстана в Узбекистан. Позднее половину площадей Д. Кунаеву с помощью Л. Брежнева удалось вернуть, но – только половину. “Отчасти в этом мы сами виноваты, – пишет академик Хайдар Арыстанбеков. – Сказались наши извечная беспринципность, равнодушие, нерасторопность”. Хотя специальная комиссия под председательством Ж.Ташенева посчитала просьбу об отчуждении территорий в пользу соседней республики необоснованной.

«Если Верховный Совет начнет самолично вмешиваться в территориальный вопрос каждой республики, то надо отменять Конституцию СССР, – резко возразил Ташенев. – Там ведь сказано, что каждая республика обладает правом собственности на свою исторически сложившуюся территорию. И если этот закон будет нарушен, то мы ведь вправе обращаться за справедливостью и в международные правозащитные организации».

Столь смелый выпад Ташенева застал врасплох Хрущева. В то время никто не смел покушаться на незыблемые устои Конституции СССР. Выйдя с совещания, тогдашний Первый секретарь ЦК КПК Динмухамед Ахметович Кунаев восхищенно обратился к Ташеневу: «Жумеке, Вы поистине отчаянный храбрец. У Вас львиное сердце!». На что Жумабек Ташенев ответил: «Ради родного народа я готов даже на испытания в аду!».

Дерзкий отпор предсовмина КазССР Жумабека Ташенева стал по праву судьбоносным в противостоянии с Москвой за целостность территории Казахстана. Хрущев был вынужден закрыть злополучное для него республиканское совещание.

Последней каплей, переполнившей чашу терпения Хрущева, стал еще один случай этого же дня, о котором вспоминает Жансултан Даирбеков, в то время помощник Жумабека Ахметовича: «На территории Целинного края в Акмолинске состоялось большое республиканское собрание … Не давая никому сказать ни слова, Хрущев обрушился на Кунаева. Чего только он не высказал! Как раз в тот момент Андрей Шевченко, первый помощник Хрущева, без разрешения самовольно сел в самолет предсовмина Ташенева, находившийся в аэропорту Акмолинска, и вылетел в Крым на отдых. Узнав об этом, Ташенев связался по рации с пилотами самолета и приказал вернуться обратно в аэропорт. Отчитав зарвавшегося чиновника из Москвы, Ташенев не стал докладывать Хрущеву о проделке его подчиненного. Этим воспользовался сам Шевченко и преподнес своему боссу по-другому… По всей видимости, поняв, что с Ташеневым никак нельзя договориться, Никита Хрущев дал срочное поручение руководителю ЦК КПК Кунаеву, чтобы его, подвергнув жесткой критике, сняли с высокой должности и направили куда-нибудь с понижением» (М. Елеусизов, «Незабываемые встречи», журнал «Жулдыз», 1998 г., № 4).

Жумабек Ташенев – видный государственный и общественный деятель Казахстана стал жертвой государственной политики, которую неустанно проводил Никита Хрущев, осужденный временем и историей.

1. http://dat.org.kz/tashenev-lvinoe-serdtse/

2. http://vechastana.kz

ЖҰМАБЕК ТӘШЕНЕВ - ЕЛ ҚАЙРАТКЕРІ


Т.Н. Ескалиев, Б.М. Орынбасаров.

(Қарағанды, ҚарМТУ)

Ол өмір сүрген кезеңде қасқайып тұрып, ұлттың намысын қорғау, жерін сақтаймын деп талпыну, жүрек жұтқандық пен азаматтық таныта білу кез-келгеннің қолынан келмейтін кез еді. Сол дәуірдегі саясаттың салқынынан қорықпай, қарсылық көрсетіп, қазақтың жерін сақтап қалған тұлға — Жұмабек Ахметұлы Тәшенев. Оның туған халқының алдындағы үлкен ерлігінің бірі — сұрапыл хрущевтік дәуренде Қазақстанның солтүстік аймағындағы байлығы шалқыған, егін-жайы толқыған бес облысын көрші Ресейге қосудан аман алып қалуы дер едік. Қазақтың ұлан-ғайыр киелі жерін талан-тараждан қорғап қалған Ж. Ташеневті халық арасында «Кісендеулі жолбарыс» деп атап кеткен.

Қазақ халқының тарихында есімдері алтын әріптермен жазылып қалған тұлғалар аз емес. Әсіресе, алмағайып аласапыран кезеңдерде туған еліне ес болып, бағыт-бағдар көрсеткен жандардың орыны тым ерекше. Олар болмаса біздің бүгінгі жарқын күндеріміз дәл осындай қалпында болар ма еді? Халқымыздың басына түскен қиын сағаттарда ерекше жаралған перзенттерінің жанкештілігінің арқасында қазақ жері осы бүтіндігін сақтап қалды. Өткенді бағаламай, тарихты терең білмей, ертеңгі күнге дайын болу мүмкін емес.

Ол қандай мәселеге болсын әділдікпен қарап, белсеніп шығып, қызына сөйлеп, көзқарасын батыл қорғайтын. Ең үлкен дәрежедегі жиындарда өзі де пікірін ашық айтатын, өзгенің де жасқанбай сөйлеуін қалайтын. Өзінің қарақан басын, ағайын-туғандарын да ойламай, тек халықтың күйін күйттеп, жырын жырлап «халық үшін жан пида! " деп өткен асқақ рухты Жұмабек Ахметұлы Тәшенев сынды қазақтың озық ойлы азаматының тағдыры тарих, ісі өнеге.
Қазақ халқы үшін жан пида
Жұмабек Тәшенев туған жерге ғана емес, сонымен бірге ана тілімізге, қазақ баспасөзіне де үлкен жанашыр болған.
Тың игеру жылдары Солтүстік Қазақстандағы бес облыста облыстық газеттер жабылып, қазақ журналистердің жұмыссыз қалғаны  тарихи шындық. Сол жылдары республикалық қазақ тілді басылымдардың да басына қауіп төнді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі төрағасы Тәшеневтің қарсылығының нәтижесінде «Қазақ әдебиеті», «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») және басқа қазақ газеттері жабылу қаупінен сақталып қалды. Белгілі жазушы Садықбек Адамбеков өзінің «Қайта соққан боран — замандастарым жайлы» атты туындысында Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті бюросының 1958 жылғы 28 шілдедегі «Қазақ әдебиеті» газетін жабу туралы мәселе қойылған отырысы туралы әңгімелейді. Сол жерде Жұмабек Тәшенев солақай белсенділердің сойқанды әрекеттеріне батыл соққы беріп, мәжілістің алдын ала дайындалып қойған сценарийін іске асырмады. «Өңкей шаш ал десе, бас алатын» жағымпаздар жарыса жамырап, Қазақстандағы қазақ тілінде шығатын барлық газеттерді жауып, аударма басылымдарға айналдыру жөнінде ұсыныс жасайды. Тіпті сол кезде «Социалистік Қазақстанның» қарашаңырағын ұстап отырған Қ. Шәріпов өзінің «Казахстанская правда» газеті редакторының орынбасары болып қалуға да қарсы еместігін білдіреді. Осы сәтте отырысқа қатысып отырған Жұмекең: «Социалистік Қазақстанды» ашқан да сен емес, жабатын да сен емессің, не деп тұрсың өзің!» — деп зекіп тастапты. Ал «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы Сырбай Мәуленов мінберге қарай көңілсіз көтеріліп бара жатқанда Ж.Тәшенев: «Тайсақтамай, батыл сөйле! — деп, орнынан қозғалып қойды», - дейді. Қазақ газеттерінің ғана емес, қазақ тарихының да алдында әділетсіздік жасалғалы тұрған жиында Ж. Тәшенев ұлт тіліндегі газеттерді жабудың негізсіздігін нақты мысалдармен дәлелдеп шығады. Туған халқының, ұлт тілінің тағдырына араша түсіп, кемелділік танытып, өзінің нарлығын да, арлылығын да көрсеткен ардақты азаматтың арқасында қазақ газеттері солақай саясаттың сойылынан сақталып қалған еді.
Ұлттық рух болмаған жерде, ұлттық намыстың да болмайтыны белгілі. Қазақ ұлтының ұлт ретінде, мемлекет ретінде дамуы мен танылуы елдің бірлігі мен ынтымағына байланысты. Рухының биіктігімен, намысының күштілігінен, есімі халықтың жүрегінде сақталып қалған, істеген істері аңызға айналып кеткен, кезінде халықтық рухы жарқылдай көрінген осындай азаматтарымыздың бірі — Жұмабек Тәшенев еді.

Бүгінгі бірлігі мен ынтымағы жарасқан Тәуелсіз Қазақ елінің бақытты жастары, егемендік, тіл,халықтың рухы үшін аянбай еңбек еткен тұлғаларды мәңгі есте сақтап, оларды әрдайым ұлықтайды. Аманаттарын қандай қиындық болса да, қорғап, сақтайды, келесі тәуелсіз ұрпаққа жеткізеді.

Ғылыми жетекші: аға оқытушы Ғ.М. Әбілқасов

Тарихта мемлекеттер арасндағы жер дауы талай ауыр зардаптарға соқтырған мәлім. Алысқа бармай-ақ, кезінде Ресейден Украинаға берілген Қырым облысы екі елдің арасында шешімі табылмаған дауға айналғаны белгілі жәйіт. Осы айтылғандарды түйіндей айтсақ, Ж. Тәшеневтің КСРО басшылығымен тайталаса жүріп қазақ жері мен халқы үшін жасаған еңбегіне қазақ халқы оған мәңгілік қарыздар.

Кез келген дәуірдің ерекшелігі де, мәні де жеке тұлғалар арқылы анықталады. Тарихи тұлғаны заманы тудырып, халық құрметіне бөлейді. «Ер сын сағатта танылады» деген халық даналығының ақиқатын ұлтымыздың тарихы талай рет дәлелдеген. Елдің елдігі, ердің ерлігі сыналар кезде өмір сынағынан сүрінбей өткен тұлғаның есімін халқы ұмытпайды. Құбыла соққан саясат желі қаншалықты құйтырқы мінез танытқанмен, тұлғалар тағдырын талқыға салып, ұрпақ жадына салмақ салғанымен, бәрібір халық сүйікті перзентінің есімін жадында сақтап, түптің түбінде тиісті бағасын беріп, кұрмет төріне шығарады.

Өткен ғасырдың 50-60 жылдары жоғары басшылықта қатар еңбек еткен екі тарихи тұлғаның серіктерінің, қызметтес болған замандастырының естеліктеріне зерделеп қарасақ, Жұмабек Ахметұлы мінезі тік, шапшаң, қызбалау, өзіне қатысты мәселені кейінге қалдырмай, сол уақытында шешуге ұмтылатын. Әскер қатарында болмаса да, бұл жағынан әскери тәртіпке дағдыланған адамға ұқсайтын.

Жұмабек Тәшенев қарбалас жұмыс кезінде ісінің тындырылымдығымен, жұмыс көзін таба білетіндігімен, айналасындағылармен адал қарым-қатынас орната алатындығымен ерекшеленді. Табиғи алғырлығы мен парасаттылығы арқасында қызметтестері арасында оқ бойы озық жүрді. Қандай жұмыс тапсырса да, ұршықша үйірді. «Өткір кездік қын түбінде жатпайды» дегендей, оның іскерлігі мен біліктілігі басшылар тарапынан бағаланып отырды. Бірақ Жұмабек Ахметұлы шенділердің алдында бас изеуден аулақ болды.

Мақалымызды ақын Салықов Кәкімбек ағаның «Дарабоз туған ер қазақ» Жұмабек Ташеневке арнаған өлең – жырымен тәмәмдаймыз:

Қазағымның тарихында сұр белең,

Тың игеру деген туды дүрбелең,

Сол жылдарда әйгілі болды Тәшенев,

«Тың өлкесін» Ресейге бермеген.

Құптамаған Хрущевтың ұранын,

Асыл тұлға өмірдің сынағын.

Үкіметтің басшысы еді қуғындап,

Шымкент етті төмендетіп тұрағын.

Жан болмады кейін әділ байқаған,

Ащы сырды енді ашық айталам:

Хрущев құрып кетсе-дағы шіркін-ай,

Кейінгілер көтермеді қайтадан.

Ресейден Қырымды алып қинаса,

Белгілі ғой алабүлік тынбаса.

Сол індетке ұрынар ек біз-дағы,

Тәшеневтей қазақта ұл тумаса.

Тарлан тарих ашса ақиқат есігін,

Сағыныпты асыл ұлы Есілін.

Елбасының бұл да тура шешімі,

Астананың көшесі алса есімін.

Осы дерсің тәуелсіздік жеңгенді,

Еңсесін көтерді ғой ел де енді.

Ол туған ел қай жерінде жатса да,

Барша қазақ жүрегінде жерленеді.

1. 
   Дүйсен С., Еңсенов Қ. - «Қазақтың қайсар қайраткері – Жұмабек Тәшенев»
   
2. 
   Интернет деректері.
   
3. 
   Аңыз адам журналы. Ж.А. Тәшенев туралы мақала.
   

Ғыл жет. – Иманбаева С.Б.

1961 жылы Қазақ КСР Министрлер Кеңесі төрағасы болып, беделді тұрған шағында Н.Хрущевтің қазақ жерін бөлшектей бастаған саясатына батыл қарсы шыққандықтан 1961-1975 жылдар бойы Шымкент облыстық атқару комитеті төрағасының орынбасары ғана болып отыруы – Мәскеудің, КОКП-ның қандай кекшіл болғандығын танытса керек. Тұлғалар ауысқанымен, үстемдік саясаты өзгермеген. Мәскеу жалынды, қабілетті қайраткерді тұсаған да қойған. Оған ғылым докторлығын да қорғатпаған. Сол қызметтен зейнеткерлікке шыққан Тәшенов Жұмабек 1986 жылы дүниеден өткен. Оның есімі халық есінде аңызға айналып, кеңестік замандағы азаматтықтың, ерліктің, табандылықтың өнегесі болып келді. Ел үшін, жер үшін, яғни ұлт келешегі үшін басын тіккен азамат ерлігін болашақ ұрпақ та ұмытпас.

Жұмабек Тәшеновтің отан алдындағы асыл парызын өтеудегі ең ұлы қызметін ғалым, жазушы, мемлекет қайраткері Әди Шәріпов естеліктерінде: «Баяғы заманда Бөгенбай, Қабанбай, Кенесары мен Наурызбай сияқты батыр бабаларымыз қан төгіп сыртқы жаулармен соғысып аман сақтап қалған қазақ халқының ата-мекенін Ресейге беріп жіберуге қарсы болған жалғыз адам - Жұмабек Тәшенов. Қазақ халқының ерте заманнан бері қоныстанған тамаша шұрайлы жерін, бір қатерден оның сақтап қалғанының куәсі болғанбыз», - деп жазады.

Хрущев ұсынысымен тың игерген 5 облыс Павлодар, Көкшетау, Қостанай, Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстарын Мәскеуге тікелей бағындыру жөнінде шешім қабылдаған сәтте Жұмабек Тәшенов қарсылық білдіріп, Мәскеу басшысының мысын басатындай отты мына сөздермен: «Я родом из Акмолинска. Двенадцать лет работал в Северо-Казахстанской области. Мои родители и их родители, да и все наши предки покоятся в этой земле. И вы теперь хотите эту землю передать России? Вдумайтесь, товарищи, какой казах с этим согласится?.. Я, например, категорически против постановки данного вопроса!..», - деп қазақ жерін тұтас сақтап қалуға ықпал жасаған екен. Осы қарсылықтан кейін-ақ Жұмабек қызметін дұрыс атқара алмады деп, Министрлер Кеңесінің төрағасы қызметінен босатылып (премьерминистр), Шымкент қаласына қатардағы комсомол ретінде жұмысқа жіберіледі. Иә, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің, кейінірек Қазақ КСР Үкіметін басқарған, ХХ ғасырдағы ең айтулы тұлғаларымыздың бірі Жұмабек Тәшенов Қазақстанның бес облысын - Ресейге, оңтүстіктегі Бостандық, Мақтаарал ауданын - Өзбекстанға, Маңғыстауды - Түркіменстанға бөліп беруді империяшылдық пиғылмен мақсат тұтқан Н.Хрущевтің содырлы саясатына "қазақтың даласы құрақ көрпе емес, әркімге үлестіріп бере беретін" деп атойлап қарсы тұрған дара, қаһарман қазақ. Бүгінде шын бағасын алмай жүрген ғасыр тұлғасы Жұмабек Тәшенұлы десек ешкім дауласа қоймас. Тегеурінді, қайсар тұлға республика үкіметін басқарған кезде ұлы қайраткерлігімен, Қызыл империяның илеуіне көнбей, ел игілігіне қызмет еткен есіл ердің ерен еңбегін ұлт жадында қалды.

Тәшенев Абай мұрасы мен қазақ баспасөзінің жаңашыры дейді. Өйткені, тың игеру жылдарында біздің аудандар мен облыстарда қазақ газеттері қысқарып жабыла бастады, мектептер жабыла бастады, осындай қауіп қазақ әдебиеті мен сол кездегі социалистік Қазақстанға төгінгенде, бұл кісі тура қарсы тұрып жапқызбады.

Бүгінде елордамыз – Астананың солтүстікте бой көтеріп, сән түзеуіне, сыртқы көзге айбарлана көрінуіне, қаншама қашықтыққа созылып жатқан Қазақстан – Ресей шекарасының бейбіт реттелуіне, екі жақтың түсіністік пен мәмілеге келуіне Ж.Тәшеновтің теңдессіз қосқан үлесін ұмытуға тиіс емеспіз. Республика басшылығында болғандардың ел арасында, қарапайым халық аузында алатын бағасы бірдей емес, әртүрлі. Мемлекет басқару, ел тұтқасын ұстау – азабы мол, жауапкершілігі зор іс. Мұнымен шұғылдануға қаншама шыдамдылық қажет. Қоғам өмірінде кездесетін санқилы құбылыстарға терең үңіліп, дәлме-дәл талдау жасау, адамдардың мұң-мұқтажына, талап-тілегіне сергек қарап, әрбір маңызды істі шешуде зеректік пен алғырлық, өжеттік таныту – нағыз басшыға лайық қасиет. Қайраткер үшін – халық мүддесі, оның тағдыры ең басты өзекті мәселе.

Жұмабек Ахметұлы көзі тірісінде ел аузында аңызға айналды, қарапайым халықтан жоғары баға алды.

Бүгінгі ұлт мүддесі жолында адал қызмет етіп, қазақтың батыр ұлы, ұлт қаҺарманы, мемлекет  және қоғам қайраткері, ел мен жердің тағдырына алаңдап, басын бәйгеге  тігіп кеткен қазақ қаҺарманы Жұмабек Тәшеновтың өмірбаяны, тағдыры, халыққа жасаған ерен еңбегі жас ұрпақтың  жүрегіне бойлары сөзсіз.

Ғылыми басылым

9 қазан 2015 жыл

Жинаққа авторлардың еңбектері өзгертусіз енгізілді.

05.10.2015 ж. басуға қойылған. Тапсырыс №

Пішімі 60х90/16. Есептік-баспа табағы 27,0 б.т. Таралымы 100 дана.

Бағасы келісімді.