Бағдарламасы аясында іске асырылды Karen Armstrong

250
Бірақ қарсыласы
304
оған өте маңызды: қарапайым адамдарды қайтеміз? 
деп сұрақ қойды.
 
Көпшілік адам философияны ұқпайды. Сонда олардың 
надандық, қателік пен қайшылықтың құрсауында қала берулері керек пе? 
Фалсафа
ның Исламда ең аз тараған топ болып қалуының басты себебі осы 
элитарлығы еді. Ол тек интеллекті жоғарыларды өзіне тартты, әрине, бұл 
ерекшелік мұсылман қоғамының табиғатына сай ортақ бірлік рухына қай
-
шы болды. 
Түрк философы Әбу Насыр әл-Фараби (980 ж.ө.) философиялық рациона
-
лизмге қабілеті жете бермейтін білімсіз көпшіліктің қиындығын шешуге ты
-
рысты. Оны жеке-дара 
Фалсафа
ның құрушысы ретінде қабылдауға болады 
және мұсылман идеализмінің таңғажайып әмбебаптығын жария еткен де 
сол. Әл-Фараби Қайта өрлеу дәуірінің тұлғасы деуге лайық адам еді. Ол тек 
дәрігер ғана емес, сонымен қатар музыкант әрі мистик болды. Сондай-ақ, 
«Қайырымды қала тұрғындары» трактатында исламның рухани әлемінде 
қоғамдық-саяси мәселелер орталық орынды иеленетінін көрсетті. Платон 
«Мемлекет» шығармасында кемел қоғамды философ басқаруы тиіс, ол раци
-
оналды қағидаларға сүйеніп, мемлекетті басқарып қана қоймай, қарапайым 
жұртқа да осы қағидаларды жеткізе алар еді дейді. Әл-Фарабидің ойынша, 
Мұхаммед пайғамбар да Платон ойлағандай мәңгілік ақиқатты қарапайым 
тұрғындарға көркем тілде жеткізе білген мінсіз көсем болды. Мұнан шыға
-
тын қорытынды: Ислам Платонның идеал қоғам жүйесін тіршілікте жүзеге 
асыруға әбден лайық. Бұл идеяны толыққанды іске асыруға Исламның ең 
лайық формасы ретінде имам культімен танылған шииттікті айтуға болар 
еді. Сопылық практикамен айналысқан әл-Фараби уахиға табиғи дүние 
деп қарады. Грек философтарының Құдайы дәстүрлі уахи доктринасына 
қайшы түрде адамдардың тіршілігінен алыс болып «сөйлеспес» еді және 
олардың күнделікті өмірлеріне кіріспейтін.
 
Алайда бұл Құдай әл-Фарабиді 
мазалаған негізгі проблемалардан жырақ қалды дегенді білдірмейді. Оның 
философиясында Алла басты рөлді иеленді. Бұл трактаты Құдайды танудан 
304
Осы
пікірсайыстағы
қарсыласының
аты
да
Əр
-
Рази
болғандығы
айтылады
. 
Есімдерінің
сəйкестігін
– 
екеуі
де
Рейде
тұрғандықтан
делінген
. 

251
басталады. Дегенмен оның Құдайы – Аристотель мен Платонның барлық жа
-
ратылыстың бастауы саналатын Әуелгі Болмыс еді. Дионис Ареопагиттің ми
-
стикалық философиясымен шыңдалған грек христиандары Құдайды қанша 
үстем қылып көрсеткенімен, әдеттегі болмыс деңгейіне түсіретін кез келген 
теорияны қабылдамайтын. Алайда әл-Фараби Аристотельдің идеясынан бас 
тартпады және Құдайдың аяқ астынан әлемді жаратпақ болғанына сенбеді. 
Бұл мәңгі әрі тұрақты Құдайды Оған тән емес өзгеріске түсірер еді. 
Гректер секілді, әл-Фараби бойынша да болмыстың тізбегі Бірден он түр
-
лі саты түрінде эманация немесе «саналар» реттілігімен мәңгі жылыстап 
жатады; әрқайсысы птоломей сферасының бірін тудырады, олар: тысқа
-
ры аспан, қозғалмайтын жұлдыздар сферасы, сосын Сатурн, Юпитер, Марс, 
Күн, Шолпан, Меркурий және Ай.
 
Біздің әдепкі әлемімізде қарсы тарапта 
өрбитін болмыстың тағы бір иерархиясы жарыққа шығады: жансыз мате
-
рия өсімдіктер мен жануарларға айналса, эволюцияның шырқау шегі тәні 
– жерден, жаны мен санасы – белсенді санамен байланысып жататын адам
-
ды жаратады. Платон мен Плотинда суреттелгендей, адам тазару арқылы 
материалдық әлемнің құрсауынан босап, жаралған аймағында Құдаймен 
қауыша алады. 
Ғаламның бұл сипаттамасы Құран ақиқатымен анық қайшы келетін, 
бірақ әл-Фараби философия арқылы ақиқатқа жетудің ең биік шыңын тап
-
ты. Мұны пайғамбарлар адамдарға түсінікті тілде ұғындыру үшін поэтика
-
лық, метафоралық жолды таңдаған. 
Фалсафа
кез келген адамға арналмаған. 
Оныншы ғасырдың орта шенінде Исламға эзотерикалық (батини) элемент
-
тер ене бастады. Оның бірі осы 

жүктеу/скачать 28,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: