Ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу

Қайта өңдеу цехтары «Ижев» ҚШ, «Азбука вкуса» ЖШС бар.

«Ижев» ҚШ етті қайта өңдеу (1 кезеңде 420 кг.колбаса жасайтын цех), жалпы сомасы 509060 мың.теңгеге немесе 1415 тонн ет өндірілді, 12 тонна шұжық және 60 тонна субпродукт өндірілді, сүтті қайта өңдеу цехтары 1 кезеңде 101792 мың теңгені құрады, 2014 жылы 499 тонна сүт, 18 тонна-ірімшік, 105 тонна-айран, 32 тонна-қаймақ, 6 тонна май және 0,7 тонна ірімшік шығарылды, нан пісіру цехы 1 кезеңде 2500 бөлке нан жалпы соммасы 10370,0 мың теңге құрайтын 86 тонна на шығарылды, макарон жасайтын цех 1 кезеңде 1 тонна қуатымен, жұмыртқа ұнтағын жасайтын 1 кезеңде 350 кг. шығаратын, мадл сою және құс етін өңдеу цехы сағатына 3 мыңбас қуатымен, қоспа жем зауыты 20 тонна сағатына немесе 480 тонна тәулігіне қуаттылығы.

«Капитал Натур Продукт» ЖШС сүт өнімдерін өңдейді және шығарады: тәулігіне 44тонна ірімшік, 2014 жылы 13291 тонна өткізілді және сату соммасы 10668,9 мыңтеңгені құрады, тәулігіне 286 тонна айран, 85870 тонна өткізілді және сату соммасы 12022,4 мың.теңгені құрады, тәулігіне 2541 тонна сүт 762348 тонна шығарылды және сатылған өнім соммасы 93160,1 мың.теңгені құрады, тәулігіне 36 тонна шығаратын қаймақ 10792 тонна шығарылды, сатылған өнім жалып соммасы 6081,9 мыңтеңгені және тәулігіне 5,3 тонна шығаратын май цехы, тәулігіне 1591 тонна өнім шығарылды және сатылған өнім соммасы 1622,9 мың теңгені құрады.

Жұмыс жасап тұрған элеатор мен астық қабылдау бөлімшелерінің қолданатын сыйымдылығы 76,8 мыңтонна құрады. (Ижев АҚБ, Бабатай АҚБ, Анар АҚБ).

Ауылшаруашылық техникаларын жаңалауда шаралар қолдаунда:

Агроөнерксәпітік кешенінен 2013 жылы жасалынған инвестициялық қаражат жұмсау 1,5 млрд.теңгені құрады. Ауылшаруашылық өнімдерін шығарушыларымен 11 бірлік ауылшаруашылдық техникасы 246,1 млн.теңгеге сатып алынды, оның ішінде отандық және шетелде шығарылған 7 комбайн, әртіүрлі деңгейдегі 3 трактор және 1 егіс егуге арналған кешені бар. 2014 жылы ауданның шаруашылықтарымен 19 бірлік комбайн сатып алынды, 3 егіс егуге арналған кешені бар («Ақбұлақ Агро» ЖШС-2 бірлік, «Бау Азат» ЖШС -1 бірлік), 20 трактор, 4 су сепкіш және де басқа да ауылшаруашылық құралдаы сатып алында.

Шағын және орта бизнесті дамыту
Аудан экономикасының даму көзінің бірі шағын және орта бизнесті дамыту болып табылады.

Шағын бизнестің заңды тұлға ретінде тіркелген кәсіпорындарының саны 1843 бірлікті құрады, оның ішінде 198 заңды тұлға, 1401 жеке кәсіпкер, негізгі бөлігі, бұл қызмет көрсету-сауда үйлері, дүкендер, ЖҚС, АЖҚС, шаштараздар, сұлулық салондары, дәріхана, кафе, және басқаралыр., 244 шаруа қожалықтары. Бұл сектор қарқынды даму үстінде. Экономикалық белсенді тұрғындардан шағын және орта бизнес саласында жұмыспен қамтылған халық саны 5485 адам (49,5%).

Тіркелген ШОБ субъектілерінің көп бөлігі жеке кәсіпкерлер болып табылады. Орташа 2012-2015 жж тіркелген ШОБ субъектілерінің 73,2 пайызы ЖК.

Жалпы тіркелген ШОБ нысандарының активті ұлесі 2015 ж. 52,3 пайызды құрады, 2014 ж. салыстырғанда 22 пайызға төмен.

Экономикалық актиті халықтар арасында шағын және орта бизнесте 8458 адам (49,5 %) адамды құрады.
«Бизнестің Жол картасы – 2020»

Ауданда шағын бизнесті дамытуда «Бизнестің Жол картасы – 2020» бағдарламасының әкімшілік бағдарламасы болып кәсіпкерлік бөлімі болып табылады. Бағдарлама 4 бағытты қосады:

1 бағдарлама аясында 14-тен 4 пайызға дейін пайыздық мөлшері қаржылай көмек көрсет қарастырылған, яғни кәсіпкерге 4 пайызды және негізгі қарызды ғана төлеу қалады. 10 пайызды мемлекет өзіне алады. Ағымдағы жылы 2 жоба несиелендірілді:

1 жоба жалпы соммасы 20 млн.тг. «Сбербанк Россия» АҚ арқылы «Молдахметова» ЖК (Волгодон а.о.) «Самал» демалыс орнын қайта өңдеуден өткізуге несиелендірілді, 4 жұмыс орны құрылды.

2 жоба «Астана Маз Орталығы» ЖШС «Жүк тасымалдау қызметін көрсету».

Астана қ. «Альфа Банк» АҚ филиалы арқұылы алынған несиелік қаражат соммасы 79,2 млн.теңгені құрады. Жобаның мақсаты 11 автокөлік МАЗ маркалы өзі аударғыш жүк машинасын сатып алу.

-жетіспейтін өндірістік инфрақұрылымдардың құрылысы бойынша ЖСҚ жасалынып, келесі жобалар бойынша өтінімі ұсынылды. Жоба 22 жаңа жұмыс орнын құруға мүмкіндік берді.

3 бағыт бойынша жаңа бастаған кәсіпкерлерді гранттық қаржыландыру және бейқаржылық көмек көрсету қарастырылған, кәсіпкерлік негізінде 30 кәсіпкер оқытылды, сондай ақ 1 кәсіпкер Германия қаласына «Іскерлік байланыс» жобасы бойынша оқуға жөнелтілді.

4 бағыт бойынша өндірістік инфрақұрылымды дамытуды 1 жоба мақұлданды, соммасы 25 млн.теңге тұратын суқұрылысы «КазАрт» Көркем өндірістік комбинаты» ЖШС.

«Кәсіпкер» бағдарламасы бойынша жалпы сомасы 92,0 млн.теңге құрайтын 9 жоба несиелендірілді. Кафені ашуға, кафе-магазин, Аршалы к. Қоғамдық моншаны салуға, сондай ақ кішігігір қонақ жайды салуға, офистік ғимарттаы жөндеуге, Аршалы к. Жекеленген сауда айналым қаражатын толтыруға, Жібек жолы а. Су ұңғымасын бұрғылауға бұрғылау білдегін сатып алуға жұмсалды.

Ауданда кәсіпкерлікті қолдайтын нақты инфрақұрылым бар, «Азиатский кредитный фонд» микронесиелік ұйым жұмыс жасады.

Кәсіпкерлерге олардың экономикалық және заңи сауаттылығын көтеруге көмек көрсетілді.

«Тұран Профи» кәсіпкерлікті дамыту Орталығымен 4 оқыту семинары өткізілді, оларда 20 кәсіпкерлер мен 20 ықтимал кәсіпкерлер оқытылды. «Даму» ФРП-мен 53 кісі қаржылық сауаттылық бойынша 2 күндік жедел курстан өтті. Тиімді сауда саясатын жүргізу өңірлердің аумақтық дамуының маңызды бөлігі, халықтың әл-ауқатының көтерілуі болып табылады. Капиталдың жоғары айналымына байланысты, саудада еәсіпкерліктің жоғары белсенділігі қалыптасты, бұл тұтыну нарығының дамуына әкелді. Ауданда сауда қызметімен 39 заңды тұлға және 446 жеке кәсіпкерлер айналысады, 205 дүкендер және 30 қоғамдық тамақтану кәсіпорындары бар.

Сонымен қатар, ауданның ШОБ субъектілері келесідей проблемалармен кездеседі: кепілзаттық қамтамасыздандыру себебінен несиелік ресурстарға қол жетімділігінің шектелімі, сыйақының үлкен пайыздық мөлшері, несие беру ұйымдарында құжаттарды қарау мерзімінің ұзақтығы, салық салу саласында, несие ара қатынастары аясында жеңілдіктердің болмауы.

Кадр мәселелері: меншік иесі мен қызметкерлердің тәжірибесінің аздығы, білікті кадрлардың тапшылығы.
Сауда
Ауданның сатудағы негізгі көрсеткіштері келесіі кестеде көрсетілген.

	2013	2014	2015
Бөлшек сауда жалпы көлемі, млн. тенге	2620,7	2659,1	3322,9
Азық түлік тауары, млн. тенге		1403,2	1417,2
Азық түлік емес тауарлар, млн. тенге		1255,9	1905,7
Бөлшек сауда НКИ, % өткен жылмен	105,1	104,7	100,0

2013-2015 жж бөлшек сауда саттық құрылымы азық тұлік емес тауарлар жағына үлесі артып отырды және азық тұлік тауарларының үлесі азайып отырды. 2015 жылдың қорытындысы бойынша бөлшек сауда саттық құрылымында азық түлік емес тауар 57,4 пайызын құрады, азық түлік тауар көлемі 42,6 пайызды құрады.

2013-2015 жж. Бөлшек сауданың нақты көлем индексі 5,1 тт төмендеді.

Ішкі сауда саттық халықтың тіршілігін қамтамсыз етуде маңызды саласына болып келеді. Базарлық қарым-қатынаста және өзгерістер арқасында экономиканың бұл саласы көптеген өзгерістерді бастан кешті. Жоғары өтем арқасында, сауда саттықта жоғары кәсіпкерлік белсенділік қалыптасқан, тұтыну рынкосының өсуіне әкеп соқты.

Ауданда 2016 жылдың 1 қаңтарына 242 сауда мекемесі және 1 сауда орны тіркелген. Бөлшек сауда тауарының айналымының көлемі 100,0% құрады.

Әлеуметтік маңызды тауарлардың бағасының негізсіз көтерілуіне жол бермеуде ауданды оперативтік штаб құрылған. Оперативтік штаб әр жеті сайын бағалардың мониторингін өткізуде, сондай ақ «Сарыарқа» СПК қол қойылған меморандум негізінде Аршалы кентінде әр сәрсенбі күні көтерме жеткізушілердің өткізетін жәрмеңкесі өткізіліп отыр, бұл дегеніміз Аршалы кентінде азық түлік тауарлары бағасын ұстап тұр.

Ауданда 12 нан пісретін наубайхана тіркелегн, оның ең үлкені Аршалы кентінде-1, Жібек жолы а. -3.

Ауданда негізсіз баға көтеру жағыдайы тіркелмеген.

Ауданның табиғи-климаттық жағдайына негізделген әлеуеттілік келесі салаларда бәсекелестілікті дамытуға жағдай жасайды:

-агроөнеркәсіптік кешенде;

-шағын және орта бизнесте;

-өнеркәсіпте;

-саудада.

Сонымен қатар, ауданда кейбір тауар нарықтарында бәсекелестікті дамыту бойынша сұрақтар болды:

-еттің сапасының сипаттамасын төмендететін, өнеркәсіптік мал сою пунктарының санының жетіспеушілігі. Одан басқа, малдардың 80% астамы жеке қосалқы шаруашылықтарда ұсталатындылығы ауданда мал шаруашылығы саласының дамуына кедергі келтіреді;

-селолық елді мекендердің жылу және электрмен жабдықтау инфрақұрылымдарының даму сатысы, электр қуатын тұтыну көлемі бойынша артта қалушылығы халықтың кәсіпкерлік белсенділігінң төмендеуіне әкеледі;

-туристік инфрақұрылымның әлсіз дамуы;

-инновациялық жобалардың әрекетке енуінің әлсіз серпіні.
2020 жылға дейінгі өңірлерді дамыту бағдарламасы

Өңірлерді дамыту бағдарламасы тетіктерінің бірі болып табылады Болжамды схеманы іске асыру елді аумақтық-кеңістікте дамытудың 2020 жылға дейінгі. Бұл ретте, құжат шаралардың логикалық жалғасы болып табылады мемлекеттік қолдау бойынша өңірлерді дамыту бағдарламалары шеңберінде "өңірлерді Дамыту", "бизнестің Жол картасы-2020", "жұмыспен қамту-2020 Бағдарламасын" және басқа да шоғырландыра отырып, және толықтыра отырып, олардың іс-шаралар қосымшасында дамыту монопрофильных қалаларды (моноқалалар) жағдайында ұзақ мерзімді негізде елдің дағдарыстан кейінгі дамуы.

2015 жылдан бастап несиелерді жартылай кепіл инструменті жүзеге асырыла бастады.

Инновациялар мен инвестициялар.
Негізгі капиталға инвестиция көлемі жыл сайын өседі. 2015 жылы инвестиция көлемі 24946,4 млн.теңгені құрады немесе 2014 жылмен салыстырғанда 38,5% өсті (17301,7 млн.теңге).

Физикалық көлем индексі 2016 жылдың 1 қаңтарына 138,5%, 2014 жылы – 160,3%.

Инвестиция құрылымында негізгі үлес бюджеттік қаражаттар – 76,0% (18964,2 млн.теңге), кәсіпорындардың, ұйымдардың және жеке құрылысшылардың өзіндік қаражаттарына тиесілі – 19,2% (4807,8 теңге) және қарыз қаражаттары – 5,0% (1231,4 млн.теңге).

Қайта өңдеу өнеркәсібіне инвестициялар 5 жылдың ішінде орташа алғанда 3,1% құрады.

Экономиканың инновациялық дамуын тежейтін негізгі факторлар – инновациялық қызметті дамыту үшін тиімді уәждеме жүйесінің болмауы.

Аумақтық (кеңістіктік) дамыту

2009-2011 жылдары ауданда үрдісі халық санының азаюы есебінен төмендеу туудың және халықтың көші-қондық. Аумақтағы халық санының өсуі 2013 жылдан бастап теріс көші қон және кмигрциялық қысқаруы.

Соңғы алты жыл ішінде көші-қонның теріс сальдосы сақталуда. Көші-қон кемуі негізінен байланысты еңбекке ақы төлеудің төмен деңгейіне және іздеумен жаңа жұмысқа орналастыру үшін мүмкіндіктер шегінен тыс жерлерде ауданы.

2012-2014 жылдары байқалды жалпы, аудан бойынша теріс көші-қон сальдосы 311 адамнан148 адамға төмендеді.Бәрақ та 2015 жылы мигарцияның теріс салдьдосы 82 адам арқылы байқалды.

Басқа қалаларға көшуге шыққан адамдар жұмысқа жарамды жастар.

ҚР ҰЭМ статистика Комитетінің мәліметі бойынша Аршалы аудананың ҚР барлық аумақтарына көшуде. Ең басымды бағдарды, бірі Астана қ. Болып табылады. Астана қ. Кқшкен адамдар саны ҚР басқа аумақтарына көшкен адамдардығ басым көпшілігін құрайды. Кқшудің басты себебең оқу, жаға жқмыс, еңбек ақы көлемінің жоғары болуы.
SWOT-анализ

Күшті жақтары	Мүмкіншіліктер
- жоғары агроөнеркәсіп әлеуеті - астанаға жаұын орнаасуы және негізгі коридорлардың қиылысында орналасуы - тау кен өнеркәсібін дамытуда бар мұмкіндіктің болуы - Астана қ. арқасында шағын кәсіпкерлікті дамыту	транспорт коридоры транзиттік ағымды ұлғайту (Алматы Екатеринбург автожолы) жоғары бағалы өнеркәсіптерді құру құрылыс материалдарының кластерін құру АӨК өнімдерінің жоғары технологиялық құру инвестициялық жобаларды іске асыру бағдарламасының шеңберінде азық-түлікпен қамтамасыз ету және азық-түлік белдеуін құру Астана қаласының айналасында, құйқа агроөнеркәсіптік кешен салаларын дамытуға; 2020 Жол картасы және индустриалдық дамыту бағдарламасы арқылы инновациялық жобаларыд дамыту шағын және орта бизнесті дамыту саласында, өнеркәсіп, құрылыс, ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу, көлік және қызмет көрсету;
Әлсіз жақтары	Қатер
төмен өнімділігі мал шаруашылығы басым болуымен байланысты асыл тұқымды емес мал, қолдана шаруа сою, санитарлық бақылау нормаларын сақтамауға және әлсіз жемшөп базасы) және жеткіліксіз саны, дайындау пункттері, қайта өңдеуші кәсіпорындар аймақтарында; жоғары қарқыны халықтың көші-қондық (соңғы үш жыл сақталады, көші-қонның теріс сальдосы);	ұсақ тауарлы өндірістің басым болуы (көбінесе мал шаруашылығында) кедергі келтіреді, жаңа технологияларды енгізуге, қайта өңдеу деңгейін арттыруға, сөйтіп, шығарылатын өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін азайтады; инвестициялық тартымдылықтың төмендеуі, отражающейся арналған инвестициялар көлемдері; одан әрі күшейтуге, көші-қон жылыстауы.

Экономика бойынша проблемалар:

Кәсіпорындарда технологиялық жабдықталуы өңдеу өнеркәсібінің төмендігі

Әлсіз технологиялық және техникалық жарақтандыру ауыл шаруашылығы саласы;

Төмен өнімділігі, мал шаруашылығы саласын;

Ұсақ тауарлық өндіріске және шағын мал басының үлес салмағын;

Кепілзатты қамтамасыздандыру себебінен несиелік ресурстарға қол жетімділігінің шектелімі, сыйақының үлкен пайыздық мөлшері, несие беру ұйымдарында құжаттарды қарау мерзімінің ұзақтығы, салық салу саласында, несие ара қатынастары аясында жеңілдіктердің болмауы.

Несие қарым қатынасында жеңілдіктердің болмауы

БАҒЫТ: Әлеуметтік сала

Білім

Мектепке дейінгі білім
Аудан аумағында 2009 жылдан 2014 жыл аралығында мектепке дейінгі ұйымдардың жалпы саны 5 бірлікке ұлғайып, 2014 жылы 11 бірлікті құрады, оның ішінде: Аршалы к. (2 бірлік), Арнасай а. (1 бірлік),Анар с. (1 бірлік), Түрген а. (1 бірлік), Константинов с.(1 бірлік), Михайловка с. (1 бірлік), Сараба с. (1 бірлік, Жібек жолы а (2 бірлік), Ижев с. (1 бірлік).

«Светлячок» бала бақшасында (Аршалы к.) туберкулез ауруына тез көндігетін балалар үшін санаториялық топ (20 орын) жұмыс істеді.

Ауданда 1 жастан 6 жасқа дейінгі жастағы балалар саны 2672. Жалпы білім беру мектептерінде 17 шағын орталықтар жұмыс жасады, оларға 1758 бала барып жүрді немесе 65,8%, оның ішінде бала бақшаларда 811, шағын орталықтарда 549, даярлық топтарында және сыныптарды 398 бала. Меншік формасы бойынша мектепке дейінгі ұйымдар – мемлекеттік.

Ауданның 32 селолық елді мекендерінің 16-да мектепке дейінгі ұйымдар болмаған немесе мектепке дейінгі ұйымдары жоқ селолық елді мекендердің үлесі 48,5% құрайды.

Балалардың мектепке дейінгі ұйымдарында орын тапшылығын жою үшін талданатын 2008-2014 жылдары ауданда 4 мезгілді қызмет жасайтын балалардың мектепке дейінгі ұйымдары жыл бойынғы режимге көшірілді, 2010 жылы Сараба с. балалардың мектепке дейінгі 50 орынды 1 ұйымы қалпына келтірілді, 2011 жылыл Анар ст. Бала бақша жөндеу жұмыстары жүргізілді, 2014 жылы 120 орындық бала бақша ашылды.

Ауданда балалардың мектепке дейінгі ұйымдарында орын тапшылығын азайту мәселесі жалпы білім беретін орта мектептерде шағын орталықтар ашу есебінен шешілді. Егер, 2008 жылы ауданда бірде-бір шағын орталық жұмыс істемесе, 2014 жылы олардың саны 17-ға жетті.

Ауданның елді мекендеріндері бойынша мектепке дейінгі жастағы (1 жастан 6 жасқа дейін) балаларды қамту көрсеткішінің ұлғаюы шағын орталықтарды ашу есебінен болып, 2014 жылдың аяғына 90% (2013 ж-63%) жетті, 3 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды қамту көрсеткіші 59,3% құрады. «Балапан» бағдарламасы мемлекеттік тапсырыс бойынша республикалық бюджеттен 147,1 млн.теңге қаржат бөлінді (4 бала бақша, 12 шағын орталық барлығы 847 бала қамтылған).

Мемлекеттік жеке серіктестік аясында №3 ОМ қазақ тілінде тәрбие бері шағын орталығы ұлғайтылуда. 30 орынға шағын орталықтар ашу көзделіп отыр: Берсуат ОМ, Волгодон ОМ , Абай атындағы ОМ шағын орталықтарды 10 орынға ұлғайту қарастырылған.


Орта білім

Аудандағы күндізгі жалпы білім беретін мектептердің саны 2008-2013 жылдары 4 бірлікке қысқарып, 2014-2015 оқу жылдарының басына 29 бірлікті құрады (28 жалпы білім беретін мектептер, 1 кешкі мектеп), барлығы 100% мемлекеттік, 27 мектепке дейінгі білім беретін орталар: оның ішінде 10 бала бақша және 17 шағын орталықтар, сондай ақ мектептен тыс тәрбие беретін ұйымдар: жас техниктер станциясы, балалар шығрмашылығы орталығы, музыкалық мектеп, балалар-жасөспірімдер спорттық мектебі.

Селолық округтердегі мектептердің жиынтылығының аздығының себебінен бастауыш мектептердің жабылуы, аудан бойынша мектептердің санының азаюының негізгі себебі болып табылады. Өз кезегінде бастауыш мектептердің жиынтылығының аздығының себебі болып халықтың селолық аумақтардан қалаларға көшу себебі, сондай-ақ, халықтың туу деңгейінің төмендеуі басты фактор болып отыр.

2012-2014 жылдары аудандағы мектептердің материалдық-техникалық базасы өсу жағына бетбұрыс жасады. Мектептердің мультимедиялық құралдармен қамтамасыз етілуі – 10 кабинет, лингофондық – 6 кабинет, физика кабинеттері – 21, химия – 5, биология – 4 және информатика – 27 кабинеттер.

Аудан мектептерінде 412 компьютерлер орналастырылған. Осыған қарамастан компьютермен қамтамасыз ету бір компьютерге 9 оқушыдан келеді. Ауданда жыл сайын кең жолды Интернетпен жабдықталған мектептердің саны ұлғаюда. 2014 жылдың аяғына осындай мектептердің саны барлық мектептердің жалпы санынан 27 немесе 100% құрады.