Өсімдіктермен илеу үрдісіне әсер ететін факторлар

4. Өсімдіктермен илеу үрдісіне әсер ететін факторлар

Диффузия үшін және таннидтердің байланысы үшін қолайлы жағдай табу илеу үрдісін реттеудің маңызды бір міндеті болып табылады.

Егер жарғақты концентрациясы жоғары илеу шырынына салса, онда таннидтердің коллагенмен байланысу жылдамдығы жарғаққа таннидтердің сіңу жылдамдығынан артып кетуі мүмкін. Сондықтан жарғақтың сыртқа қабатында таннидтер айтарлықтай мөлшерде байланысады, ол ары қарай жарғақтың ішкі бойына таннидтердің енуіне кедергі жасайды. Нәтижесінде терінің бетінде қыртыстар торабы пайда болады, яғни терінің беті тартылып қалады да беті дөрекі болып қалады.

Көрсетілген ақауларды болдырмас үшін илеуді әдетте таннидтердің аса жоғары емес концентрациялы шырынында бастайды, ақырындап илеудің соңына дейін оны көбейтеді. Концентрациясы жоғары шырынды да пайдалануға болады, бірақ тұтқырлық қабілеті төмен болуы керек.

Шырын концентрациясын жоғарылатумен қатар жарғақ коллагенімен байланысқан таннидтердің мөлшері де өседі. Жарғақпен неғұрлым көп таннид байланысса, соғұрлым илеу коэффициенті жоғары болады және былғары соғұрлым үлкен беріктік пен серпімділікке ие болады. Сондықтан аяқ киімнің жоғары бөлігіне арналған былғары илеу кезінде концентрациясы жоғары шырынды пайдалану қажет емес, ал қатты былғары илеуде жоғары концентрациялы шырынды пайдаланған дұрыс.

Шырынның сапасы. Илеудің маңызды факторларының бірі шырынның сапасы болып табылады. Мынаны ескерген дұрыс, таннид еместер таннидетге қарағанда жарғаққа жылдам сіңеді де оны тез бояйды. Таннид еместер жарғаққа ене отырып таннидтердің енуін жеңілдетеді. Алайда, бір жағынан шырынның сапасыздығы мен таннид еместердің көп мөлшері болуы жарғақ коллагенінің таннидтермен жылдам байланысуына кедергі жасайды.

Сондықтан илеудің басында, яғни жарғақ бойына таннидтер әлі енбей тұрған уақытта, жарғақтың беткі қабатында таннидтердің тез байланысуы және оның табиғи құрылымының бұзылмасы үшін сапасы төмен шырын қолданылады, әдетте пайдаланылған шырынды қолданады. Иленуіне байланысты сапасын баяу жоғарылата отырып жақсы шырынды пайдаланады және илеуді жаңа шырынды пайдаланумен аяқтайды.

Илеу үрдісін осындай әдіспен жүргізгенде жарғақ бойына таннидтердің өте жақсы сіңуіне, ал илеудің соңында жарғақ таннидтермен әбден боялған уақытта таннидтер жарғақ заттарымен өте жақсы байланысуына өте керемет жағдай жасалады.

Шырынның қышқылдығы. Концентрация және сапамен қатар илеу үрдісіне әсер ететін маңызды факторлардың бірі шырынның қышқылдығы болып табылады. Жарғаққа таннидтердің ену жылдамдығы және олардың коллагенмен байланысуы шырынның концентрациясына байланысты. Шырынның қышқылдығы төмен болған сайын, соғұрлым таннидтер жарғақ бойына баяу енеді. Таннидтер қышқылдылық мәні төмен болғанда жақсы байланысады, яғни шырынның қышқылдығы жоғары болған уақытта, рН=6 және жоғары болғанда таннидтер мүлде байланыспайды деуге болады. Жарғаққа таннидтердің ену жылдамдығы рН төмендегенде азаяды.

Сыртқы қабатта жарғақ заттарымен таннидтердің күшті байланысуы ары қарай жарғақтың ішкі қабаттарына таннидтердің е кедергі жасайды. Сондықтан шырынның қышқылдығы жоғары болғанда, әсіресе таннидтер концентарциясының мәні мен сапасы жоғары болғанда, жарғақтың сыртқы қабаты қатты иленіп кетеді де, таннидтердің ары қарай жарғақ бойына енуі мүлде тоқтап қалады.

Диффузия жарғақтың ісінуін туғызатын жоғары белсенді қышқылдылықта да баяулайды. Жеке талшықтар ісінгендіктен, олардың өзра аралықтары азаяды, ол жарғақ бойына шырынның енуін қиындатады.

Илеудің басында шырынның қышқылдылығы жоғары болған сайын шырынның сапасы мен концентрациясы төмен болуы шарт.

Жоғары температурада таннидтердің жарғақ заттарымен байланысы жылдамдайды. Температураның мұндай әсерін тек жарғақты таннидтердің айтарлықтай шамасымен байланыстыру қажет болғанда ғана пайдаланады, сонымен бірге тін құрылымын өзгерту керек болғанда, мысалы бұрандалы табанды былғары илеу кезінде қолданылады.

Сульфиттелген шырынмен илегеннен кейін былғары беріктігі төмен болып шығады. Сондықтан қатты былғары илеу жұмсақ былғары (юфть) илегенге қарағанда азырақ сульфиттелген шырынды қолданады.

Илегіш шырындар мен экстрактілерді сульфиттеу олардың технологиялық сипаттамасын өзгертетін бірден -бір маңызды әдістердің бірі болып табылады.