Сурет 4. А.М.Васильевтің аспабында топырақтың қабынуы Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Тазабеков Т.Т. және басқалар Топырақ географиясы – Алматы, 2001
2.Мирзадинов Р.А., Үсен Қ., Торғаев Ә.Ә., Дүйсенбеков С.Л., Каримов М.Ш., Меизбаева Г.Қ. – Топырақтану. – Алматы, 2009
Зертханалық жұмыс №9
Тақырыбы: Далалық жағдайда топырақтың су сіңіргіштігін құю алаңы арқылы анықтау
Сабақтың мақсаты: топырақтың су сіңіргіштігін құю алаңы арқылы анықтау.
Сабақтың әдісі: Топырақ жағдайына тән жерден алаң таңдау.
Сабақтың құрал-жабдықтары: ағаш рама, сызғыш, су, елеуіш.
Сабақтың барысы: Топырақ жағдайына тән жерден алаң таңдап, оған көлемі 25х25 см, биіктігі 20-25 см металды ағаш раманы алып, топыраққа 5-10 см тереңдікке енгізеді. Рама айналасынан осы биіктіктегі екінші раманы 50х50 см отырғызады. Рама түбіндегі топырақты нығыздайды. Рама ішіндегі топырақты қопсытып, оған сызғыш қояды, ол арқылы су деңгейін анықтайды. Тәжірибенің бас кезінде екі рамаға да бір мезетте биіктігі 5см су құяды. Келешекте тұрақты түрде судың қалыңдығын осы деңгеиде ұстау керек.
Су шығынын ішкі рамадан есептейді. Бірінші құйылған су мөлшерін, тәжірибе басталғаннан кейін 2 минут, одан кейін әрбір 3минут, кеиіннен 5-10 минут өткен соң есептеиді. Судың сіңуі кеміген сайын, өлшеу аралығын 30 минуттан 1 сағатқа дейін ұзартады.
Су сіңіруді бақылау тұрақты сіңуге дейін жүргізіледі, тәлімі жерлерде 3, ал суармалы жерлерде 6 сағаттан кем болмауы керек.
Әрбір су сіңірудің уақыт аралығын мына формуламен есептейді.
Q . 10 V=−−−−− S . t Мұнда,
V - сіңу мен ағу жылдамдығы (мм минута)
Q - су шығыны (см );
S - сіңіру колонка алаңы (см2);
t -тәжірибе уақыты (мин)
Судың t ◦С температурадағы мағлұматын (Vt), Хазен формуласы арқылы 10градус температураға келтіреді:
Vt V10=- ------------- 0.7+0.03◦t
Одан кейін график сызады. Су сіңіру мөлшерін 2-3мәрте қайтарылыммен анықтайды.
Топырақтың су сіңipy және өткізу жылдамдығын лабораториялык тәсілмен С.В.Астапов боынша анықтау
1.Елеуіш тесіктері 1-3 мм өткізілген ауалы құрғақ топырақты диаметрі 4-5 см торлы табандыб әйнекті цилиндрге биіктігі 15 см саламыз,түбін сүзгі қағазбен бүркейміз.Цилиндрді толтыру баpыcындa оның сыртқы .қабырғасын алақанмен топырақтардың біркелкі орналасуы үшін жайлап ұрамыз, Оның көлемдік салмағын 1,2-1,4г,см деңгейіне жеткіземіз.
2. Цилиндрді топырақпен бірге өлшеп оны воронкамен бекітеміз. Соңғыны цилиндр орнықты болу үшін жартысына дейін малта тас немесе ірі құммен толтырамыз.Цилиндрді воронкамен штативке бекітеміз. Топырақ бетін сүзгі қағазбен қалыңдығы 1 см құммен жабамыз. Цилиндр ішіндегі топырақ бетінде 2-3см су тұрақты түрде болуы керек, ал воронка астына сіңіру жылдамдығын өлшейтін стақан қояды.
3.Тәжірибенің бас жағында әрбір минут сайын ылғалдандыру тереңдігін фильтрат шыққанша жазады. Фильтрат шыға бастаған кезден бастап цилиндр ішіндегі топырақ бетіндегі суды сол бұрынғы деңгейде ұстап, аққан филътратты әрбір 5-10 минут сайын(ағу жылдамдығына байланысты) 10-12 мәрте анықтаймыз.
