Білімнің биік ордасы. Высокий центр знании
жүктеу/скачать 1,2 Mb.
|
| БІЛІМНІҢ БИІК ОРДАСЫ
Өткен жиырмасыншы ғасырдың алпысыншы жылдарының орта шені. Жас өспірім шағымыз, мектептің оныншы-он бірінші кластарында оқып жүрдік. Ол тұста, аудан орталығында, газет-журнал сататын бір ғана киоскі-дүңгіршек болатын. Қолымыз босаған бетте сол жерден барып ақпараттанамыз. Көбінесе, бізді қатты қызықтыратын екі тарақ қана қағазбен шығатын «Қазақ әдебиеті» газеті еді. Бар-жоғы екі тиын тұратын. Газет бетінде жарияланған материалдарды таласа-тармаса түгін қоймай қақтап оқимыз. Ес жиып қалғандықтан да бүкіл ой-санамыз, екі көзіміз Алматы жақта. Бір жаңалық күтіп, елеңдеп жүреміз. Өйткені, астанамыз Алматы болғандықтан, бар жақсылық, шапағат сол жақтан тарайтын. Әрі қазақтың ең менмін деген бетке ұстарлары: ақындар, жазушылар, әртістер және ең атақты неше түрлі жоғары оқу орындары, толып жатқан зиялы қауым өкілдері – баршасы Алматыдан орын тепкен. Ал, «Қазақ әдебиеті» газеті» тура сол біз аңсаған ертегідей өңірден таң-тамаша, қызық-қызық мақалалар, өлең-әңгімелерді жиі-жиі көп басатын. Таңдай қаға, тамсана танысып жатамыз. Көбіне-көп өлеңдер оқимыз. Әсіресе, Әбділдә Тәжібаев, Қуандық Шаңғытбаев, Сырбай Мәуленов, Тұманбай Молдағалиев, Қадыр Мырзалиев, Қайрат Жұмағалиев, Жұмекен Нәжімеденов, Оспанхан Әубәкіров, т.б. өлеңдері біздерді қатты қызықтыратын, тіптен, жаттап алатынбыз. Ара-тұра Жамбыл Жабаев, Кенен Әзірбаев сынды ақпа-төкпе халық ақындарының да жырлары жарияланатын. Осындай-осындай материалдар біздің әдеби көркем шығармашылыққа деген құштарлығымызды бұрынғыдан бетер арттыра түсті. Және де бұлардан өзге газет бетінен Алматыдағы студенттер өмірінен алынған мөлтек сырлы суреттемелер, немесе, студенттердің өздері жазған сын мақалалар да ұшырасып қалатын. Қазір ойлап қарасақ, солардың көпшілігін С.М.Киров атындағы Еңбек Қызыл Ту орденді Қазақ мемлекеттік университетіндегі (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) филология және журналистика факультетінің студенттері жазған екен ғой! Шамасы, ол кейін мәшһүр жазушы, ақын, ғалым атанған Әбіш Кекілбаев, Мұхтар Мағауин, Рымғали Нұрғалиев, Дулат Исабековтер оқып жүрген тұс болса керек. Олардың қаламынан шыққан мақалаларда көрініс беретін студенттер жатақханасы, ондағы жастардың тұрмыс-күйі, аңсар-ауаны тартымды баяндалатын. Нәтижесінде айдай Алматыға деген ынтызарлығымыз өлшеусіз өсті. -Шіркін-ай, КазГУ-ді бір көрсек!- деп армандадық. КазГУ-ден басқа оқу жоқтай көрінетін. Мінекей, сөйтіп, «Қазақ әдебиеті» газеті қазақтың күллі ұл-қыздарын КазГУ (қазіргі Әл-Фараби -2- атындағы ҚазҰУ)-дегі филология мен журналистика факультеттеріне ынтықтырып қойып еді. Ақырында, күндердің бір күнінде, Құдай жарылқап мен де КазГУ-дің филология факультетінің студенті атандым. Табаны күректей бес жыл оқыдым. Студенттік өмірдің айтып тауысқысыз қилы-қилы қызықтарын, жұпыны-жүдеу күндерін, тұтқиыл-тосын оқиғаларын бастан кештім. Жақсысынан үйрендік – тәлім алдық, жаманынан жирендік – бойымызды аулақ салдық. Сондағы аса білімдар ұстаз-ағаларымыз бен апаларымыз Смет Кеңесбаев, Мәлік Ғабдуллин, Бейсенбай Кенжебаев, Мәулен Балақаев, Темірғали Нұртазин, Белгібай Шалабаев, Кәкен Аханов, Ыбырайым Маманов, Сұлтанғали Садырбаев, Ханғали Сүйіншәлиев, Тұрсынбек Кәкішев, Лениншіл Рүстемов, Мархабат Томанов, Орынбасар Төлегенов, Хасан Кәрімов, Рымғали Нұрғалиев, Мұхтар Мағауин және Нұртай Карбанова, Күлсім Қанапиева, Ақанай Дәулетова, тағы басқа да өте терең ойлы, зиялы кісілерден сабақ алдық. Аталған кісілердің жүріс-тұрысы, бой-басы, дауыс-үндері әлі күнге дейін құлағымызда тұр. Тіптен, кейбірінің кейде студенттер тарапынан бой көрсетіп қалатын балдыр-балалығымызға, шалдыр-шалалығымызға кейіп, қатты жекіп тастағандарының өзі бізге ғибрат еді. Не керек содан айлар өтіп, жылдар жылжып, университетті бітіріп те шықтық. Тағдыр айдап, әркім әр жаққа кетті. Біразы Алматыда қалды: газет-журнал, радио-телевизия редакцияларын жағалады, өзге де алуан түрлі баспаларда әдеби қызметкер атанды. Қайсы бір тобы қазақ тілі мен көркем әдебиет мәселелерін зерттеу жолына түсті: соңыра ғылым кандидаттары, докторлары, академиктері лауазымдарын алды. Ал, мен болсам, студенттік тұрмысымның жұқа-жадау болғаны соншалықты, тезірек Алматыдан шығып кетсем екем дедім. Әлде, квартирада ұзақ жүргендіктен бе, қайдам, бұл Алматы дегеніңіз басқа жат жұрттықтар басып қалған, қазақтар қараң-құраң, бөтендер бізге тоң-торыс, суық мейірімсіз, тәкаппар қала болып шықты. Енді, міне, бір кезде армандай болған Алматыдан екі қолымды төбеме қойып қашып барам! Дипломды алған бетте, көп кешікпей пойызға отырып, жүріп те кеттім. Пойыз қозғалғанда вагон терезесінен сыртқа қарап отырып, «Үһ-һ, Аллай!» дегенім әлі есімде. Не айтары бар, содан оңтүстіктің бір қиыр шетіндегі Мойынқұм атырабындағы орта мектепте қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі қызметін жеті жылдай атқардым. Сол кеткеннен мол кетер ме едім, кім біледі, мүмкін, несібем шығар, мені кафедра меңгерушісі профессор Бейсенбай Кенжебаев пен фольклорист оқымысты Сұлтанғали Садырбаев ұмытпапты. Ол кез – орыстандыру саясатының барынша шыңғыра шырқап тұрған уағы еді. Салдары жамандыққа бастады: ұлт әдебиеті мен мәдениеті, әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері аяқ астында қалды. Мектептердегі қазақ тілі пәні бір сағатқа қысқартылып, ол сағат орыс тіліне берілді. Жоғары оқу орындарындағы қазақ әдебиетінің аспирантурасы біржолата жабылды. Бұл -3- аздай 1975 жылы орыс тілін одан әрмен тереңдетіп, жетілдіріп оқыту жөніндегі бүкілодақтық конференцияны сонау Ташкентке апарып өткізді. Шамасы, қазақтарды орыстандырып болдық дегендегісі ғой деймін. Осындай сұры жаман уақытта Бейсекең мен Сұлтекең оқу министрлігінің табалдырығын тоздырып жүріп, әупіріммен қазақ әдебиеті аспирантурасын әрең дегенде қайтадан ашты-ау! Сондағы бір адамдық орынға бәрі жабылып жүріп, мені қабылдады ғой! Ғылыми жұмыс ретінде Сүйінбай Аронұлының өмірі мен шығармашылығын зерттеуді міндеттеді. Абырой болғанда, 1981 жылы «Сүйінбай Аронұлының поэзиясы және оның тарихи негіздері» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғап шықтым. Нәтижесінде «Пірім менің – Сүйінбай» атты монографиям «Қазақ университеті» баспасынан жарық көрді. Сол сол-ақ екен, Сүйекеңнің ақындық даңқы бұрынғыдан бетер дүрілдеп жүріп кеп берді. Алматының үлкен бір көшесі Сүйінбай даңғылы атанды. Ауыл, мектептерге ақын есімі беріле бастады. Алматы облыстық Сүйінбай филармониясы ашылды. Атақты композиторымыз Нұрғиса Тілендиев «Сүйінбай сазы» күйін шығарды. Тәуелсіздік таңы атқан соң, бұл іс одан арман қарай жалғасын тапты: ақынның қабіріне зәулім мавзолей тұрғызылды, өзінің атын алған ауылда әдеби-тарихи мемориалды музейі жұмыс істеп тұр. Облыс орталығы Талдықорған қаласында Сүйінбай ақынның бойымен бірдей ескерткіші орнатылды. Осы күні осыншама бейнетті жұмыстарды тындырған ұстаз-ағаларымды елжірей еске аламын. Жарықтық Бейсекең, аса қадірлі Бейсенбай ағамыз, қайран қаларлық кісі еді! Оқитын дәрістері мен семинар сабақтарын асқан ұқыптылық, керемет жауапкершілікпен жүргізетін. Дәріс айтып тұрып, небір әдеби-тарихи тың деректерді алдындағы қағазынан ерінбей-жалықпай ыждаһаттана оқып беретін. Сөйтсек, ауызша сөйлегенде жаңылысып кетпес үшін, архив қорларындағы құжаттарды жазып алады екен ғо-о-ой! Студенттер нақпа-нақ, түп нұсқадан мәлімет алсын дегендіктен солай ететіндігін кей-е-ен-кейін түсіндік қой. Ол кісінің семинар сабақтарын өткізуі де қызық, біртүрлі көрінетін. Студенттердің, әйтеуір, құтылу мақсатында дәптерлеріне шала-шарпы түрте салған жазуларына, курс жұмыстарына елеңдей ден қойып, кәдімгідей тыңдап отыратын. Олардың жүрдім-бардым істерін білмейді емес, біледі. Біле тұра зор сабырлылық сақтап, ежіктеп, ентелеп сұрайды. Онысы мыналардың арасынан бір жылт еткен алтын-күміс кезігіп қала ма деген ниетінен екенін біз тым кеш аңғардық. Дегенмен, Бейсекеңнің ерекше еңбегі ақталып, іздеген алтын-күмістерін тапты да. Мәселен, қазіргі жұртқа кеңінен мәлім Мұхтар Мағауин, Мырзатай Жолдасбеков, Рымғали Нұрғалиев, Алма Қыраубаева, тағы басқалардың ғалым-ұстаздық болмыстары бұл пікірімізді дәлелдейді. Тағы бір көңілімізге жылы ұялаған азамат-оқымысты – ұлтымыздың ұлы тұлғалары Мұхтар Әуезов, Мәлік Ғабдуллин, Бейсенбай Кенжебаев сияқты даңқты кісілерінің үлгі-өнегесін көріп, олардың ізін баса шыққан ерекше ғылыми бағыт-бағдары бар, ғажап фольклорист Сұлтанғали Садырбаев еді. Ол кісі бірінші курста «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» -4- пәнінен дәрістер оқып, семинар сабақтарын жүргізді. Әлі есімде, алғаш көлем-ауқымы едәуір кең аудиторияға қара костюм, ақ көйлек киген қара торы жүзді, жүрісі екпінді, өзіне аса сенімді жігіт ағасы кіріп келе жатқанда, бәріміз өре түрегеліп ізет көрсеттік. Ә дегенде түр-әлпеті сұсты, қатал көрінді. Айтқандарына құлақ түріп, үйренісе келе байыптап байқағанымыз бұл кісі, әсіресе, сабақты зейін сала тыңдағанды, тапсырманы дер уағында орындағанды қалайды екен. Оқыған дәрістерінің баршасы ғылыми тұжырымды, дәлел-деректері қызғылықты шығып, өте соны тартымды өтетін. Содан да сөздерін естігіміз келіп, сабақтарын жібермеуге ұмтылатынбыз. Тағы бір ерекшелігі – ол кісі лекция мен семинарға арнаған дәптерлеріміздің сыртқы ұқыпты тазалығына, ішкі мәтіннің мазмұндылығына, көркемдігіне ерекше мән беретін. Дәптердің ішкі-сыртқы беттеріндегі қазақ ауыз әдебиеті кейіпкерлерін өзімізше ойша елестетіп, сылап-сипап салған бояулы суреттерімізге ризашылықпен көз тоқтататын. Қайсыбір жұмыстарға аудитория назарын аударып, дәптердің иесін көтермелеп, мақтап қоятын, жақсы бағасын аямайтын. Жалпы, Сұлтан ағамыз студентке нашар, орташа баға қоймайтын. Баршамыз төрт пен бес алатынбыз. Сөйтсек, мұның сыры тереңде болып шықты – бұл кісі, ең алдымен, өзі жүргізетін «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» атты пәнді айрықша аялап, шаң жұқтырмайды екен ғой. Халық әдебиеті кейіпкерлерін бейнелеген біздің дәптерге салған суреттеріміз, әйтеуір, келісіп тұрмаса да мақтайтындығы – сындарлы ұстазымыз студенттердің өз еліне, жеріне, ұлтына деген сүйіспеншілігін барынша арттырып, азаматтық тұлғасын қалыптастыруды басты мақсат тұтқандығынан болады екен ғой! Одан бері де талай жылдар өтті, заман құбылып, өзгеріс қазақтардың пайдасына шешілді, тәуелсіздігімізді алдық. Соңғы жиырма үш жылдың ішінде бүгінгі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті де жаңаша жаңғырып, қатты түледі. Бұрындары ойға келмеген, келсе де қияли сағым нобайында қалған арман-ниеттер іс жүзіне аса бастады. Ертеректе, кеңестік қызыл өкіметтің кезінде жатақханалар аз, бар-жоғы үш-төрт қабаттан аспайтын, орын жетпегендіктен студенттер сырттан тоғытылған келімсектердің есігін сағалайтын. Енді міне, тәуелсіздіктің шарапаты тиіп, университеттің жаңадан бой көтерген оқу және жатын ғимараттары қараса көз тойғысыз дәрежеге жетті. Әрқайсысы тоғыз қабаттан кем емес! Университетті басқарған ректорлардың барлығы да университетіміздің өсіп өркендегенін қалады. Шамалары келгенше, хал-қадерлерінше оқытушы-профессорлардың жай-күйін, студенттердің тұрмыс, оқу жайын оңдауға күш салып бақты. Соңғы жылдары Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін жас, қайраткер, іскер техника ғылымдарының докторы, профессор, академик Ғалымқайыр Мұтанов басқарып келеді. Менің өзімше ойым – осы Ғалекең келгелі университетімізде бір жаңа леп пайда болды. Жаңа басшымыз академик Ғалымқайыр мырза мәселені жаңаша қоя бастады. Мәселен, бұл кісі университет шаруашылығын ұзын арқан-кең тұсауға салып қоя бермейді екен. Ай соңында көрерміз, немесе, тоқсан аяқталғанда -5- байқармыз демейтін болып шықты. Бәрін тікелей өзі жіті қадағалап, куәсі болып көріп отырады. Бәрін айт та бірін айт – тәуелсіз Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының маңдай алдысы, ту ұстаушысы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің биыл 80 жасқа толып отырған шағындағы қол жеткен зор табыстары, ұшы-қиырсыз оқу-ғылым, индустрия-өндіріс салаларындағы жетістіктері бүгіндері дүниежүзілік мәнге ие болып отыр. Атап айтқанда, университет шет елдердің аса атақты деген оқу орындарымен ғылыми іскерлік қарым-қатынас орнатқан. Жылма-жыл жер-жаһанның әр тарабындағы оқу-өндіріс орындарымен іс-тәжірибе алмасып, тығыз байланыс жасайды. Көрнекті оқытушы профессорларымыз жыл сайын мұхит асып, континент асып, не бір жаңа технологияларды игерген білім-ғылым ордаларына барып дәрістер оқып қайтады. Иә, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде оқып, білім алған адамның арманы жоқ. Бұлай дейтініміз, университеттің ұстаздарының даусын естіп, тәлім-тәрбиесін көру - өз алдына бір қол жетпес биік мәртебе. Өйткені, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің оқу үйіне кіріп барғанда, оның қабырғаларының өзі сізге дәріс оқып тұрғандай әсер аласыз. Ғимаратына кіріп-шыққан кісінің өзі кенеттен кемелденіп, керемет күш дарығандай күй кешеді. Кеудеңізге ерекше бір нұр құйылып, бойыңызға қуат бітіп, қанаттанып, толысып қалғандай боласыз. Ендеше, Әл-Фараби атындағы ардақты ұлттық университетіміз, оның басшылығы, оқытушы-профессорлар, қызметкерлер қауымы жарқырап-жайнап жасай берсін, жаңа жетістіктерге, толайым табыстарға кенеле берсін дейміз! жүктеу/скачать 1,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|