Сілекейдің қорғаныш қызметі де маңызды. Оның құрамындағы
лизоцим
ферменті аспен
бірге енген зиянды микроорганизмдерді (бактериялар, микробтар, вирустар) ерітеді немесе
бірін-біріне жабыстырып тірлігін жояды.
Сəби туғаннан бастап сілекей бездері жұмыс істейді, бірақ олардың өндіретін
сілекейінің мөлшері алғашқы айларда өте аз болады. 3 айдан аса сілекейдің мөлшері
көбейеді, бірақ бұл кезде баланың сілекейді жұту қабілеті нашар болғандықтан сілекейі
шұбырып, өте көп өндірілетін сияқты сезім тудырады. Шын мəнінде оның айтарлықтай
көбейетін мезгілі 9 бен 12 айда жəне 9-11 жаста. Мектепке дейінгі балалардың сілекейінің
жалпы тəуліктік мөлшері 850-1000 мл шамасында болады.
Жаңа туған сəбидің шықшыт безінің салмағы 1,5-2 г, жақ асты безі 0,72-1,00 г, тіласты
безі 0,2-0,6 г. Бұл бездер үш айлық балада шамамен екі есе, 6 айда 3 есе, 1 жаста 3-4 есе, 2
жаста 5 есе өседі. 5 жастағы балалардың сілекей бездерінің құрылысы ересектерге ұқсайды,
бірақ олардың өсуі 13-15 жасқа дейін жалғасады.
4 жастан 12 жасқа дейін ауыз қуысының кілегейлі қабаты саны жағынан да, сапасы
жағынан да өзгереді. Бұл балалардың осы кездегі зат алмасуының ерекшеліктеріне жəне
қорғаныс тетіктерінің қалыптасуына байланысты болса керек деген болжамдар бар. Бұл
кезде кілегейлі қабаттағы түрлі клеткалар үлкен өзгеріске ұшырайды.
Өңештегі ас қоймалжыңы қарынға барып жеткеннен кейін қарындағы астың қорытылуы
басталады. Бұл жерде ас қоймалжыңына қарын сөлі əсер етеді.
Қарын сөлінің
құрамындағы
0,35-0,5%-дық
тұз қышқылы
, органикалық заттар мен хлордың, фосфордың, натрийдің
жəне күкірттің тұздары болады. Қарын сөлінің 98,5-99% - су, 0,2-0,3% органикалық заттар,
қалғандары – тұздар. Қарын сөлінің белсенді рН реакциясы – қышқыл болады. Қарын
сөлінің реакциясы тамақтың түріне
байланысты, мысалы, ет жегенде сөлдің қышқылы
0,56%, сүт ішкенде 1,48-0,50%, нанға 0,45-0,49% болады.
Сөл құрамында белокты ыдыратытын
пепсин
, сүт казеинін ұйытатын
химозин
(мəйек),
майды қорытатын
липаза
ферменттері болады.
Тұз қышқылы ас түйіршіктерін ұсақтап, майдалап, ферменттердің, əсіресе пепсин мен
липазаның əсер етуіне дайындайды.
Қарын сөлінің асты қорыту күші тамақтың құрамына байланысты. Оның қорытқыш
күші өсімдіктен жасалған тағамдарды жегенде жоғары болады,
өйткені өсімдік
белоктарының қорытылуы қиын. Майлы тағамдар қарында ұзақ уақыт қорытылады. Жалпы
алғанда қарын сөлінің мөлшері, құрамы, асты қорыту күші адамның тамақ қабылдау
кестесіне, тамақтың түрлеріне, жасына, жеке басының қасиеттеріне байланысты. Қарында
ас шамамен 3-4 сағаттан 10-11 сағатқа дейін болады.
Баланың қарнының кілегей қабаты нəзік, қан тамырларына бай, бірақ сөл шығаратын
бездері аз болады, сыйымдылығы да кішкентай: 6 айлық баланың қарынының аумағы не
бары 250-300 мл.
Ащы ішектің ұзындығы ересек адамда шамамен 3 м. Асты қорытатын ферменттер ащы
жəне мықын ішектердің кілегейлі қабатының либеркюн бездерінде де өндіріледі. Ішек
сөлінде энтерокиназа, аминопептидаза, дипептидаза, белсенділігі аз
протеолит тобына
жататын липаза, нуклеаза, фосфатаза, карбогидраза тобына жататын мальтаза, амилаза,
лактаза жəне инвертаза ферменттері бар. Бұлар ащы ішектің қабырғасында ғана əсер етеді
де ішек қуысына құйылмайды.
Ұйқы безі балаларда 1 жастан 5-6 жасқа дейін жақсы дамиды. Мұның көрсеткіштері
физикалық көрсеткіштері 11-13 жаста, ал қызметі 15-16 жаста ересектермен теңеседі.
Осындай өсу жəне даму қарқындары бауырда да байқалады.
Қарын сөлінің өндірілуінде 3 кезең байқалады:
күрделі рефлекторлы, қарындық және
ішектік.
Бірінші кезең, яғни күрделі рефлекторлы кезекң ас қарынға түсер алдындағы
шартты жəне шартсыз тітіркендіргіштердің нəтижесінде пайда болады. Екінші қарындық
кезең ас қоймалжыңының түйірлері мен қорытылудан пайда болған заттардың қарын
қабырғасын механикалық тітіркендіруіне байланысты туады.