Чилдибаева асел жумагуловна

116 
№ 
R
RI
a
 
RRI
b
 
Компоненттер 
%
c
 
7 
1300 
1300 [33] 
Тридекан 
- 
- 
0.7 
8 
1335 
1289–1339 [32] 
(E) - 2-Гептенал 
- 
- 
1.3 
9 
1360 
1316–1377 [32] 
1-Гексанол 
3.1 
1.7 
0.8 
10 1362 
1331–1369 [32] 
цис-оксид розы 
- 
- 
1.2 
11 1376 
1341–1386 [32] 
транс-оксид розы 
- 
- 
0.4 
12 1400 
1400 [34] 
Тетрадекан 
- 
- 
1.3 
13 1402 
1351–1405 [32] 
(Z)-3-Гексен-1-ол 
3.1 
2.3 
- 
14 1400 
1370–1414 [32] 
Нонанал 
- 
0.8 
1.4 
15 1416 
1415 [35] 
3-Октен-2-он 
- 
- 
t 
16 1441 
1407–1463 [32] 
(E)-2-Октенал 
- 
- 
1.4 
17 1452 
1411–1465 [32] 
1-Oктен-3-oл 
- 
- 
1.2 
18 1479 
1478 [36] 
(E, Z) - 2,4-Гептадиенал 
- 
- 
1.3 
19 1507 
1455–1514 [32] 
(E,E)-2,4- Гептадиенал 
- 
- 
0.6 
20 1520 
1521 [37] 
3,5-Октадиен-2-он 
- 
- 
0.5 
21 1544 
1511-1545 [32] 

-Гуржунен 
- 
12.8 
- 
22 1497 
1462-1522 [32] 

-Копен 
0.9 
- 
- 
23 1466 
1438-1480 [32] 

-Кубебен 
0.7 
- 
- 
24 1541 
1481–1555 [32] 
Бензальдегид 
32.9 
38.7 
13.3 
25 1612 
1570-1685 [32] 

-.- Кариофиллен 
1.4 
5.4 
- 
26 1600 
1600 [38] 
Гексадекан 
- 
- 
0.3 
27 1664 
1624–1674 [32] 
1-Нонанол 
- 
0.4 
- 
28 1661 
1624–1668 [32] 
Аллоаромадендрен 
- 
0.4 
- 
29 1617 
1609 [39] 
6,9-Гуаядиен 
0.8 
- 
- 
30 1650 
1612-1654 [32] 

-Элемен 
8.8 
- 
- 
31 1663 
1640 [32] 
Фенилацетальдегид 
(=бензолацетальдегид) 
1.3 
0.6 
2.4 
32 1665 
1657 [40] 
4-метилбензальдегид* 
- 
- 
3.5 
33 1694 
1641–1706 [32] 
Нерал 
- 
0.3 
1.3 
34 1704 
1655-1714[32] 

-Мууролен 
0.7 
- 
- 
35 1740 
1686-1753[32] 

- Мууролен 
0.8 
- 
- 
36 1742 
1680–1750 [32] 
Гераниаль 
0.7 
0.7 
2.2 
37 1772 
1734–1789 [32] 
Цитронеллол 
2.6 
3.7 
8.8 
38 1779 
1729–1779 [32] 
(E, Z) - 2,4-Декадиенал 
- 
- 
0.6 
39 1808 
1752–1832 [32] 
Нерол 
- 
- 
0.6 
40 1773 
1722-1774[32] 

-Кадинен 
1.5 
- 
- 
41 1796 
1750–1800 [32] 
Селина-3,7(11) - Диен 
1.1 
- 
- 
42 1802 
1747–1805 [32] 
Зире альдегиді 
0.7 
1.0 
0.6 
43 1811 
1811 [41] 
p
-Мента-1,3-диен-7-ал
- 
0.2 
0.4 
44 1812 
1808 [42] 
Лигулоксид 
0.6 
- 
- 
45 1827 
1770–1834 [32] 
(
E,E
)-2,4-Декадиенал 
- 
- 
2.8 
46 1857 
1795–1865 [32] 
Гераниол 
1.0 
0.9 
4.4 
47 1868 
1820–1873 [32] 
(E) - Геранилацетон 
0.3 
0.2 
0.6 
48 1896 
1821–1905 [32] 
Бензил спирті 
(=Бензолметанол) 
4.7 
9.1 
2.3 
49 1925 
1859–1944 [32] 
Фенилэтил спирті (=бензол 
этанолы) 
0.5 
1.1 
1.5 
50 1940 
1933 [43] 
2-Фенил-ундекан 
- 
- 
0.4 

117 
№ 
R
RI
a
 
RRI
b
 
Компоненттер 
%
c
 
51 2300 
2300 [33] 
Трикозан 
- 
- 
1.6 
 
Барлығы 
97.3 
97.7 
97.7 
RRI
a
, салыстырмалы ұстап қалу индексі, n-алкандарды ұстап қалу негізінде эксперименталды түрде 
есептелген, RRI
b
, поляр бағанында талданған, компоненттер үшін әдебиетте көрсетілген салыстырмалы 
ұстап қалу индексі; мәліметтер R. iliensis гүлдерінен табылған әр компонент үшін салмағы бойынша 
салыстырмалы % түрінде көрсетілген.; %, жалынның иондану детекторының мәліметі бойынша есептелген. 
Іздер саны (t) <0,1% деңгейінде болды. PI, PII, PIII: бірінші, екінші және үшінші популяциялар. 
Үш популяциядан жиналған 
R.iliensis
өсімдігінің гүлдерінің ұшпа 
заттарындағы қосылыстардың негізгі топтарының таралуы 23 кестеде 
келтірілген. Жалпы, 
R.iliensis
гүлдерінің ұшпа заттары 
бірінші, екінші 
және
 
үшінші популяцияларда
 
сәйкесінше 38,2%, 45,7% және 33,8%-ды құрайтын 
оттегімен қаныққан монотерпендердің көп болуымен сипатталды. Ұшпа 
заттардың негізгі компоненттері бензальдегид (32,9%, 38,7% және 13,3%) 
және цитронеллол (2,6%, 3,7% және 8,8%) болды. 
Бірінші 
(Шарын өзенінің 
жайылмасында) және 
екінші популяцияларда
(Іле өзенінің жоғарғы ағысында) 
сесквитерпендік көмірсутектер (тиісінше 17,3% және 18,6%) тамаша 
құрамымен ерекшеленді. 

-Элемен (8,8%) 
бірінші популяциядан
табылды, ал 

-гуржунен (12,8%) және 

-кариофиллен (5,4%) 
екінші популяциядан
 
табылды. Жалпы, Іле өзенінің төменгі және жоғарғы ағыстарындағы 
популяциялары арасындағы 
R.iliensis
гүлдеріндегі ұшпа заттардың 
құрамында айтарлықтай айырмашылықтар байқалды. Алайда, 
бірінші 
популяциядағы
(Шарын 
өзенінің жайылмасы) 
R.iliensis
гүлдерінен 
сесквитерпендер анықталды.
Алифатты альдегидтер 
R.iliensis
гүлінің ұшпа заттарын құрайтын 
қосылыстардың келесі назар аударарлық тобы екендігі анықталды. Алифатты 
альдегидтердің ең көп мөлшері (33,4%) 
үшінші популяциядан
,
содан кейін 
бірінші популяциядан
(25,3%) және 
екінші популяциядан
(14,4%) табылған. 
Гексанал (8,0%, 3,8% және 11,4%) және (Z)-3-гексенал (17,3%, 9,8% және 
8,0%) сәйкесінше 
бірінші, екінші
 
және
 
үшінші популяциялардың
құрамындағы негізгі альдегидтер екендігі анықталды. Басқа 10 қосылыстар 
бірінші
 
және
 
екінші популяцияларда
≤1,0% концентрациясында болды. 
Үшінші популяцияда
12 қосылыстар ≤1,0% концентрациясында болды. 
Бұл 26 кестеде көрсетілген 
R.iliensis
гүлінің ұшпа заттарының 
хроматографиялық профильдерін салыстыру үш популяция арасындағы 
айқын айырмашылықтар мен ұқсастықтарды көрсетті. 
R.damascena
Иран гүлдерінің екі түрлі генотиптерінің гүлді хош иісінің 
химиялық құрамы туралы ертеректе Karami (2013) және тағы басқалардың 
еңбектерінде айтылған болатын [260]. Гүл кеңістігінің негізгі компоненттері 
фенилэтил спирті (2,2-40,6%), β-цитронеллол (0,1-45,1%), α-пинен (67,2-
1,2%), бензил спирті (2,6-64%) және геранилацетаты (0,7-22,7%) болып 
табылады. Компоненттердің пайыздық құрамы гүлдердің дамуына 
байланысты өзгерді. Фенилэтил спирті 
R.damascena
және 
R.hybrida
'Hoh-Jun', 
сияқты еуропалық итмұрын түрлері бөлетін басым хош иісті қосылыстардың 

118 
бірі, олар раушан майларын коммерциялық өндіру үшін пайдаланылады 
[261]. Біздің жұмысымызда 
R.iliensis
гүлдерінде бұл компоненттер аз 
мөлшерде (0,5-тен 1,5% - ға дейін) кездесті.
Раушан 
түрлерінің 
маңызды 
пайдалы 
қасиеттерінің 
бірі, 
алмастырылмайтын май қышқылдары, яғни оларды адамдар синтездей 
алмайды және диета арқылы ғана алады [262]. Осы қышқылдардың ішінде 
полиқанықпаған май қышқылдары нейродегенеративті және әртүрлі 
метаболиттік бұзылулардың алдын-алуда маңызды рөл атқарады [263]. Бұған 
дейін линол және 

-линолен қышқылдары 
R.canina
тұқымының липидті 
профиліндегі негізгі май қышқылдары екендігі айтылған болатын [264]. 
Кесте 26 - Үш популяциядан жиналған 
R.iliensis
гүлдерінің ұшпа заттарында 
қосылыстардың негізгі топтарының таралуы 
Қосылыстары 
% 
PI 
PII 
PIII 
Монотерпенді 
көмірсутектер 
3.8 
2.5 
1.4 
Оттегімен қаныққан 
монотерпендер 
38.2 
45.7 
33.8 
Сесквитерпенді 
көмірсутектер 
17.3 
18.6 
0 
Оттегімен қаныққан 
сесквитерпендер 
0.6 
0 
0 
Алифатты спирттер 
6.2 
4.4 
2 
Алифатты альдегидтер 
25.3 
14.4 
33.4 
%, жалынды-ионды детектордың мәліметтері бойынша есептелген. PI, PII, PIII: бірінші, екінші 
және үшінші популяциялар. 
Бұл жұмыста 
R.iliensis
май қышқылдары толық піскен жемістерден 
жиналған тұқымдардан микроэкстракталды. Кейінгі переэтерификация және 
GC-MS/FID талдауынан 7 май қышқылы, олардың 3-уі негізгі май қышқылы 
болып анықталды (27 кесте). 
R.iliensis
үш популяциясының арасында май 
қышқылдарының айтарлықтай айырмашылықтары болған жоқ. Тұқымның 
липидтеріндегі негізгі қанықпаған май қышқылы - линол қышқылы 
бірінші, 
екінші
 
және 
үшінші популяцияларда
(18:2ω6, 45,1%, 51,0% және 44,0 %) 
сәйкесінше болды. Одан кейін 

-линолен (18:3ω3, 31,1%, 29,0% және 28,5 %) 
және олеин (18:1ω9, 14,0%, 13,0% және 17,1 %) қышқылдары болды. 
Қаныққан май қышқылдарының ішінен неандион (9:0 дио), пальмитин (16:0), 
стеарин (18:0) және неадекан (19: 0) қышқылдары табылды.

-линолен және линол қышқылдары адам ағзасына қажетті ештеңемен 
алмастырылмайтын екі маңызды май қышқылдары екендігі белгілі [265-266]. 
Тұқым майын зерттеу нәтижелері раушан тұқымы және тұқым майын 
функционалды 
тағамдық 
қоспалар 
мен 
тағамдық 
қоспалардағы 
ингредиенттер ретінде ұсынуға болатындығын көрсетті. 
Итмұрынның қалдықты өнімдері әдетте мал азығы ретінде 
пайдаланылады, бірақ қазіргі уақытта бұл қалдықты өнімдер маңызды бола 

119 
түсуде, өйткені оларды косметикада, фармакологияда және тағамдық 
қосымшаларда жоғары қанықпаған май қышқылдарының құрамына 
байланысты қолдануға болады. Тұқымдағы майдың мөлшері өсімдік түріне 
байланысты және 5-тен 18%-ға дейін өзгереді [267]. Тұқым липидтерінің май 
қышқылдарының профилі және қаныққан/қанықпаған май қышқылдарының 
қатынасы раушан жемістерінің дәрілік құндылығына үлес қосады, олар 
жүрек-қан тамырлары ауруларына (тромбоз, атеросклероз), қан қысымының 
төмендеуіне, микробқа қарсы және т.б. қолданылады. Итмұрын тұқымы 
майының тиімділігі майда еритін дәрумендермен бірге экзема, нейродермит 
және хейлит сияқты әртүрлі қабыну дерматиттерінде, сондай-ақ осы қабыну 
дерматоздарында итмұрын тұқымы майын жергілікті қолданудың 
перспективалы нәтижелері Лин және т.б. еңбектерінде мәлімделген [268]. 
Итмұрын майы терінің пигментациясын, түссіздікті, безеуді, тыртықтарды 
және созылу белгілерін азайтады, сонымен қатар терінің ылғалдылығын 
сақтайды және әжімдердің пайда болуын кешіктіреді [269]. 
Кесте 27 – Үш популяциядан жиналған 
R.iliensis
тұқымының липидтерінің 
май қышқылды құрамы
N 
RRI
a
RRI
b
Қосылыстары
%
c
P-I 
P-II 
P-III 
1 
2105 
2101 [51] 
9:0 диой қышқылы 
(диметилазелат) 
1.1 
t 
t 
2 
2223 
2223 [52] 
16:0 Метилпальмитат 
6.4 
4.8 
6.6 
3 
2436 
2445 [53] 
18:0 Метилстеарат 
t 
2.2 
2.7 
4 
2468 
2472 [53] 
18:1ω9 Метилолеат 
14.0 
13.0 
17.1 
5 
2509 
2502 [54] 
18:2ω6 Метиллинолеат 
45.1 
51.0 
44.0 
6 
2512 
2513 [53] 
19:0 Метил нонадеканоат 
іздері 
іздері 
іздері 
7 
2572 
2590 [53] 
18:3ω3 Метил α-линоленат 
31.1 
29.0 
28.5 
Барлығы: 
97.7 
100.0 
99.9 
RRI
a
, 
n-алкандарды 
ұстап қалу негізінде эксперименталды түрде есептелген 
салыстырмалы ұстау индексі, RRI
b
, полярлы бағанда талданған, компоненттерге арналған 
әдебиеттерде көрсетілген салыстырмалы ұстау индексі; 
C
мәліметтер R.iliensis гүлдерінен 
табылған әр компонентке арналған салыстырмалы % салмақ түрінде ұсынылған; %, 
жалынның иондану детекторының мәліметтері бойынша есептелген. Іздер саны (t) <0,1% 
деңгейінде болды. PI, PII, PIII: бірінші, екінші және үшінші популяциялар. 
Әдебиеттерде 
Rosa
L. түрлерінің май қышқылдары туралы бірқатар 
мәліметтер бар. Раушан түрлеріне әдеби шолу Ахмад және т.б. зерттеу 
жұмыстарында берілген [270]. Szentmihályi және т.б. (2002) 
R.canina
тұқымынан май алу үшін әртүрлі әдістерді қолданды [271]. Ilyasoğlu (2014) 
R. 
canina
тұқымы мен тұқым майына сипаттама берген [272]. Итмұрын 
тұқымының майы полиқанықпаған май қышқылдарына, линол қышқылына 
(54,05 %), линолен қышқылына (19,37 %) және фитостеролдарға, негізінен β-
ситостеролға (82,1%) бай. 

-линолен қышқылы 
R.canina
L., 
R.dumalis
subsp 
boissieri O. Nilsson, 
R.dumalis
subsp. 
antalyensis
(Manden.) Ö. Nilsson, 
R.villosa

120 
L., 
R.pulverulenta
M. Bieb and 
R.pisiformis
(H. Christ) Sosn. жемістерінде 
басым [273-274]. Олеин, линол және 

-линолен қышқылдары 
R.rubiginosa
L., 
R.subcanina
(H. Christ) Вук., 
R.dumalis (besseriana), R.inodora
Fr., 
R.villosa,
R.rugosa
Thunb., 
жемістеріндегі негізгі май қышқылдары болып 
табылатындығы, ал пальмитин, линол және 

-линолен қышқылдары 
R.dumalis
Bechst., 
R.pisiformis,
R.villosa
L. және 
R.pulverulenta
түрлерінде 
айтарлықтай көп мөлшерде анықталды [275-277]. 
Мұнда біз үш популяциядан жиналған 
R.iliensis
гүлдерінің ұшпалы 
профильдері мен тұқымдарының май қышқылдарының сапалық және сандық 
айырмашылықтары туралы айттық. 
R.iliensis
гүлдерінің ұшпалы заттарында 
негізгі компоненттер ретінде бензальдегидті және цитронеллолды, оттегімен 
қаныққан монотерпендердің көп екендігі анықталды. Сонымен қатар, біз Іле 
өзенінің жоғарғы және төменгі ағысында таралған популяциялар арасындағы 
айырмашылықтарды анықтадық. Зерттеу нәтижелері 
R.iliensis
ұшпалы 
заттарының бензальдегид пен цитронеллолға бай екендігін көрсетті, ал ол 
әртүрлі косметикалық заттардың құрамдас бөлігі ретінде әрі қарай зерттеу 
үшін қызықты болуы мүмкін. Алдында мысал ретінде, итмұрынның оттосы
спирттер (цитронеллол, фенилэтил спирті және т.б.) сияқты ароматты 
компоненттері, сондай-ақ өте аз мөлшерде болса да альдегидтер 
(бензальдегид), ароматты профильдерде және итмұрын түрлерінің 
коммерциялық құндылығында маңызды рөл атқаратыны жақсы суреттелген 
[278-280]. Осыған байланысты, бұл ұшпалы заттардың коммерциялық 
құндылығын таза эфир майының орнына бутон өндірісінде (күлте желектерін 
көмірсутекті еріткіштермен экстракциялау) бағалы. Екінші жағынан, 
R.iliensis
жемістерінің тұқымдарының тұрақты майының қанықпаған 
бөлігінде адам денсаулығы үшін қажетті маңызды рөл атқаратын ω3, ω6 және 
ω9 май қышқылдарының өте көп мөлшері (90 %) бар екендігін атап өткен 
жөн [281]. Осылайша, тұқым майларының зерттеу нәтижелері раушан 
тұқымы мен тұқым майын функционалды тағамдық қоспалар мен тағамдық 
қоспалардағы ингредиенттер ретінде ұсынуға болатындығын көрсетті. 
Қоректік құрамы және биологиялық белсенді қосылыстардың болуы раушан 
тұқымын фитонутриенттердің құнды көзі етеді.
Сондықтан біздің берген мәліметтеріміз 
R.iliensis
тұқымының 
липидтері мен гүлдерінің ұшпалы заттарының пайдалы қасиеттерінің кем 
дегенде бір бөлігін түсіндіруге негіз болады. 

жүктеу/скачать 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: