Дипломдық ЖҰмыс химиядан типтік есептерді шығару элективті пәнінде заманауи педагогикалық технологияларды қолдану
жүктеу/скачать 336,5 Kb.
|
Серік Айгерім
- Бұл бет үшін навигация:
- Синтетикалық әдіс. Бұл әдіс бойынша келесі әрекеттер тізбегін ұсынуға болады
- 2.Темір (III) оксидінің массасын біле отырып, ондағы темірдің массасын есептейміз.
- Осы тізбекке сүйене отырып есепті шығару жоспарын құрайды
- 3. Есептелген темір массасынан қанша велосипед жасауға болады
- Аралас есептерде мектептің химия бағдарламасында көрсетілген білім мен іс-әрекеттің әртүрлі элементтері болуы керек.
- Сандық есептерді шешуге арналған қызметтің маңызды құрамдас бөлігі проблемалық жағдайдың математикалық сипаттамасын құру болып табылады.
- 1.4 Дәйекті сұрыптау
| 1.2.1 Қарапайым типтік есептер
I. Реакция теңдеулерін пайдаланбай шығарылатын есептер: 1. Заттар құрамындағы элементтер массаларының қатынасын есептер. 2. Қосылыстағы элементтің массалық үлесін оның формуласы бойынша есептер. 3. "Масса-моль"қатынасы бойынша есептеулер. 4. "Көлем-моль"қатынасы бойынша есептеулер. 5. Газдардың салыстырмалы тығыздығына байланысты есептер. 6. Заттың қарапайым формуласын анықтауға арналған тапсырмалар. 7. Заттың эмпирикалық формуласын анықтауға арналған тапсырмалар. 8. Авогадро санын пайдаланып есептер шығару. 9. ерітінділерге байланысты есептер. 10. Қоспаларға байланысты есептер. II. Химиялық реакция теңдеулерін қолданатын тапсырмалар. 1. Басқа заттың белгілі массасы бойына заттың массасын табу. 2. Массалық қатынас бойынша есептеулер. 3. «Көлем-моль» қатынасының есептеулері. 4. «Артық» ұғымын қолдану есептеулері. 5. Құрамында қоспалары бар заттарға қатысты есептер. 6. Теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы өнімнің шығымын есептеу. 7. Химиялық формуланы табуға арналған есептер. 8. Ерітінділерге байланысты есептер. 9. Қоспаларға байланысты есептер. Есептеулердің осы түрлерінің әрқайсысы есептердің бірнеше типін қамтиды. 1.2.2 Сандық есептерінің дидактикалық жіктелуі Есептерді шешу кезінде көбінде химиялық есептеулер қажет емес деп санайтын оқушылардың жалыққан көздерін көруге тура келеді. Содан кейін мұғалім мүмкіндігінше олардың қажеттіліктерін негіздеу үшін өмірмен байланысты мысалдар келтіреді. Есептеумен байланыстырылған үйде орындауға мүмкін болатын қауіпсіз эксперименттік тәжірибені орындауға тапсырма беруге болады [22]. Химияны оқытуда эксперименттік есептер типі маңызды орын алады. Құрылымы бойынша эксперименттік есептер сандық есептер сияқты белгілі шарттар мен талаптардан тұрады. Бұл есептердің басты ерекшелігі-оларды шешуде химиялық эксперимент қажет. Олар бейорганикалық және органикалық заттарды зерттеумен байланысты есептеулерді қамтиды. Сапалық есептердің белгілі түрлерінің ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады: 1. Айтылған немесе байқалатын құбылыстарды интерпретациялау. Неліктен кальций карбонатының күкірт қышқылымен реакциялары алдымен тыныс алу кезінде жүреді, содан кейін тоқтайды? Құрғақ аммоний карбонаттарын қыздырғанда зерттелетін зат неліктен жоғалады? 2. Нақты заттардың сипаттамасы. Тұз қышқылы қандай заттармен және қалай реакцияға түседі? Тұз қышқылы осы заттардың қайсысымен әрекеттеседі? 3. Заттарды тану. Сынауықтардың қайсысында қышқыл, сілті немесе тұз ерітіндісі бар? Сынауықтардың қайсысында тұз қышқылы, күкірт, азот бар? 4. Заттардың сапалық құрамын дәлелдеу. Аммоний хлоридінің NH4+ және Cl- иондарынан тұратындығын қалай дәлелдеуге болады? 5. Қоспаларды бөлу және таза заттардың бөлінуі. Көміртегі диоксиді қоспасынан оттегін қалай тазартуға болады? 6. Заттарды алу. Мырыш хлориді барлық мүмкін жолдармен алынады. Есептердің бірдей түрі, егер түрлендірулер тізбегі, сондай-ақ бірқатар басқа заттар бастапқы зат ретінде ұсынылса, зат алуды қамтиды. Химиялық құрылғыны қолданумен байланысты проблемалар туындауы мүмкін, мысалы: аммиак, оттегі, сутегі, хлор және т. б. жинау үшін қандай құрылғыларды қолдануға болатындығын көрсетіңіз. Есептерді шешуде қолданылатын білім элементтерінің санына байланысты Қарапайым, күрделі және аралас есептер ретінде жіктеуге болады. Аралас есептер стандартты емес есептер қатарына жатады. Олардың әрқайсысын стандартты есептердің белгілі бір санына бөлуге болады. Болашақ химия мұғалімі үшін әр түрлі аралас есептерді шешіп қана қоймай, сонымен қатар оқу процесінің қажеттіліктеріне, оқушылардың жеке ерекшеліктеріне, жеке білім беру траекторияларын құруға байланысты әртүрлі стандартты тапсырмаларды біріктіре отырып, осы міндеттерді құра білу керек Интеграцияланған есептерді құру әдістерін білу оқушылардың өзіндік және бақылау жұмысын әртараптандыруға мүмкіндік береді. Сапалы және сандық аралас тапсырмалар оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді. Мәселелерді шешу процесінде оқушылардың қарқынды ақыл-ой белсенділігі талдау мен синтезге, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды салыстыруға, абстракция мен нақтылауға және басқа да ақыл-ой операцияларына байланысты. Тапсырмалардың шарты неде және нені анықтау керек екеніне байланысты тапсырмалар түзу және кері болып бөлінеді, олардың әрқайсысы әртүрлі дәрежеде болуы мүмкін және қарапайым, күрделі немесе аралас болуы мүмкін. Күрделі және күрделі тапсырмалардың жіктелуі белгілі. Оқушыдан химия курсының әртүрлі тақырыптары бойынша теориялық білімді қолдануды, белгілі бір мәселені шешу үшін қажет нәрсені біріктіру және таңдау арқылы әр түрлі мәселелерді шешуді талап ететін мәселелер күрделі деп аталады. Көбінесе бұл жалпыланған міндеттер. Мәселенің күрделілігі - объективті ұғым, бұл оларды шешуде қолданылатын білім мен дағдылардың көптеген элементтері және психикалық операциялардың белгілі бір тізімі[22]. Күрделі міндеттер-субъективті ұғым. Бұл шығармашылық көзқарасты, күтпеген ақыл-ой әрекеттерін қажет ететін міндеттерге қатысты. Дербес шешімдер қабылдау үшін оларды тек оқытылған студенттерге беру керек. Сыныпта мұндай тапсырманы түсіндіруге болмайды. Оны жеке тапсырма немесе сыныптан тыс жұмыс түрінде қолдануға болады. Алайда, қабілеті төмен студенттер үшін қиын міндет объективті түрде қарапайым болуы мүмкін. Мұғалім мұны жеке көзқарасты жүзеге асыру кезінде ескеруі керек, бұл әсіресе мәселелерді шешуде орынды. Тапсырмаларды сұрақтар мен жаттығулар сияқты басқа тапсырмалармен салыстыруға болмайды. Тапсырмаларда репродуктивті сипаттағы қайталау немесе қызмет болжанады, мысалы: тұжырымдаманы анықтау, заңды тұжырымдау, мұғалім көрсеткен құрылғының негізгі бөліктерін тізімдеу және т. б. Жаттығу әдетте сұрақтар мен тапсырмалардан тұрады немесе аралас болуы мүмкін. Жаттығудың негізгі мақсаты-білім мен дағдыларды игеру, сондай-ақ оларды жетілдіру бойынша қайталама іс-шараларды ұйымдастыру. Орындау формасына байланысты кез-келген тапсырма (Сұрақ, тапсырма, жаттығу) ауызша, жазбаша немесе эксперименталды түрде орындалуы мүмкін. Бір тапсырманы ауызша орындау жазбаша және практикалық тапсырмаларға қарағанда аз уақытты алады. Есептерді ауызша шығаруда оқушылардың ақыл-ой қабілеттерін дамытуға, индукция және шегеру, синтез және талдау сияқты ақыл-ой операцияларын үйретуге, сондай-ақ олардың санасында қарапайым арифметикалық амалдарды орындау қабілетіне негізделген есептеу мәдениетін қалыптастыруға тиімді [23]. 1.3 Оқушылардың есептерді шығару білімін қалыптастыру Белгілі бір типтік есептерді шешу қабілетін қалыптастыру әдетте келесідей жүзеге асырылады. Мұғалім осы типтік есептерді шешуде әрекет ету тәсілін түсіндіру үшін 1-2 тапсырманы талдайды; сыныптағы келесі сабақтарда оқушылар 4-6 тапсырманы шешеді, ал үйде олар ұқсас, содан кейін күрделі және аралас есептерді дәйекті түрде шешеді. Химияны оқыту процесінде химиялық есептерді қолдану, егер оларды шешу кезінде есептеулерге ғана емес, сонымен қатар мәселенің химиялық мәніне де назар аударылса ғана өз рөлін толығымен орындайды. Заттар мен химиялық түрленулер сапалық жағынан да, сандық жағынан да қарастырылады. Сондықтан есепті қою кезінде екі бөлікті бөліп алу керек: Химиялық және математикалық (сурет.1). Осылайша, химиялық құбылыстардың сапалық және сандық жағының бірлігі кез-келген сандық есепті шешудің әдіснамалық негізі болып табылады. Оқушыларға тапсырманы таңдағанда мұғалім оны келесі мақсаттар тұрғысынан бағалауға міндетті: 1.Мәселені қою кезінде қандай ұғымдар, заңдар, теориялар, фактілер бекітілуі керек, зерттелетін заттың қасиеттері мен химиялық реакциялар тізбегі белгіленуі керек. 2.Есепті шығарған кезде қандай әдіс қолдану қажет. 3.Есептерді шешу барысында ойлаудың қандай әдістері дамиды. 4. Бұл тапсырмаларды қандай дидактикалық функциялар орындайды. Тапсырма мәтінін мұқият оқу оқушыға оның мағынасын түсінуге мүмкіндік береді. Егер тапсырманың мәтіні оған толық түсініксіз болса, мұғалім оны қайта жаза алады. Химиялық тапсырманы орындау оның шартын жазудан басталады. Есепті шешудің қандай әдісі бар? Ойлау процесіне білімді енгізудің нақты динамикасы қандай? Қандай байланыстар орнатылады? Онда не және қалай есептеледі және ол не байланысты, тапсырма шарты бойынша оқушының іс-әрекетіне байланысты. Сызба 1 Химиялық есептің құрылымы Басынан бастап химиялық есептерді шешуде оқушыларға мәселенің жай-күйін талдауға үйрету керек және оны тиісті жазбаша түрде жасау керек. Бұл жазба ыңғайлы, ықшам, көрнекі болуы керек. Бұл әдіс студенттерде физика сабақтарында пайда болды, сондықтан оны химиялық тапсырмалармен оңай ауыстыруға болады. Есепті шешу процесі, егер оның жағдайы нақты көрсетілсе, дәйекті және тез жүреді. Тапсырманы жазу оқуға қарағанда баяу жүреді, сондықтан тапсырманы түсінуге кететін уақыт артады. Бұл "уақытты жоғалту" түсіну мен шешудің қарапайымдылығымен өтеледі. Мәселені түсіну-оны шешуді күту, берілген нәрсені және нені табу керектігін түсіну. Оқушыларға мәндерді тиісті әріптермен белгілеуді үйрету керек, өйткені басқа әріптермен немесе белгілермен жазу мәселені шешуде шатасуға әкелуі мүмкін. Шарт жасасу кезінде шамалардың өлшем бірліктерін есте сақтау және оларды бір-біріне сәйкес келтіру қажет. Мәселенің шарттарын сызу оны шешімнен бөлуге мүмкіндік береді. Шартты тапсырма мәтініндегі мәндер берілген ретпен жазуға болады. Жазбаны келесідей жасауға болады: алдымен белгілі шамаларды жазып, белгісіз мәндерді сызықпен белгілеп, оларды төменде көрсетіңіз. Мұғалім мәселені алдын-ала шешіп, оның дұрыс екеніне көз жеткізу үшін жауабын тексереді. Сыныптағы сабақта мұғалім мәселені шешуде қолданылатын оқушылардың білімін жаңартады. Мұғалім оны жоғарыда айтылғандай таңбалардың көмегімен қысқаша жазады. Әрі қарай, шешім жоспары жасалады және мүмкіндігінше математика және физика сабақтарында оқушылардың барлық ережелерін сақтай отырып, оны жалпы түрде ұсынады [24]. Осылайша, оқушыларды химиялық мәселелерді шешуге үйретудің тиімді факторы білім мен дағдыларды беру деп айтуға болады. Және де, керісінше, білім, білік және дағдының араласуы химиялық есептерді шешуге және оқушылардың интеллектуалдық дамуына үлкен зиян келтіреді, бұл, өкінішке орай, жалпы оқу процесінде және есеп шығаруға үйретуде әлі де жиі кездеседі. Егер бұрын алған білім жаңаны игеруге, түсінуге кедергі келтірсе, тежесе, оқушылардың бұл психикалық күйі дағдылардың араласуы деп аталады. Мысалы, химия мұғалімдері математикалық есептеулерде химизмді "суға батырудан" қорқып, оқушылардың математикалық және физикалық дайындық деңгейін де, есеп мазмұнын да ескерместен тек пропрорция әдісін қолдануға тырысады (олар химиялық емес, математикалық әрекеттерді жасайды). Химиялық есептерді шешудің қатесіз (дұрыс) болуын оқушылар әдетте тапсырмалар мен жаттығулар жинағында берілген жауаптар бойынша тексереді. Көп жағдайда математика сабақтарында тексеру мақсатында оларесепті кері шешіммен жасайды және шешеді. Шешімді тексеру барлық есептер үшін міндетті емес. Бұл дағдылар химиялық есептерді шешуде және қажет болған жағдайда оларды қолдануда оқушылар үшін маңызды. Үлгерімі төмен оқушыларға сыныпта шешілген тапсырмаларды үйде тексеруді ұсынуға болады. Бұл оларға есептерді шешу әдістемесін игеруге көмектеседі және мәселенің шарты жасалған теориялық материалды бекітуге қызмет етеді. Шартта көрсетілген барлық белгісіз есептер анықталған шешім ғана толық сипатқа ие болуы мүмкін. Егер тапсырма шартында көрсетілген белгісіздердің ішінен кем дегенде біреуі табылмаса, мұндай шешімді толық деп санауға болмайды. Есепті шығару алгоритмін анықтау- сандық есептердің түрлерін білумен тығыз байланысты. Есептің типін біле отырып, оны шешудің жолын оңай алуға болады, сондықтан тапсырмалардың жаңа түрлерін енгізу кезінде алдыңғы (бұрын шешілген) тапсырмадан басқа мәселені талдау қажет. Шешім жоспарын құру кезінде күрделі есеп қарапайым, өзара байланысты мәселенің жалпы мазмұнына бөлінеді. Есепті шешу жоспарын жасау кезінде екі негізгі әдіс қолданылады: а) синтетикалық; ә) аналитикалық. Осы әдістердің әрқайсысының мәні белгілі бір есепті шығару жоспарын құру мысалында қарастырылады [15]. Есеп. Кенші Елеубаев К.М. Қостанай темір кені бассейнінің кеніштерінде бұрғылаушы болып жұмыс істеген 30 жыл ішінде құрамында орта есеппен 80% темір (III) оксиді бар 1 млн т темір кенін өндірді. Бір велосипед жасау үшін 20 кг темір жұмсалады деп есептегенде, осы кеннен қанша велосипед жасауға болады? Синтетикалық әдіс. Бұл әдіс бойынша келесі әрекеттер тізбегін ұсынуға болады:1.Темір рудасындағы темір (III) оксидінің массалық үлесін (%) біле отырып, оның массасын 1 миллион тонна кеннен табамыз.2.Темір (III) оксидінің массасын біле отырып, ондағы темірдің массасын есептейміз.3. Өндірілетін кендегі темірдің массасын біле отырып, болатқа өңделген және бір велосипед жасау үшін қажет темірдің массасын біле отырып, велосипедтердің санын анықтаймыз.Осы тізбекке сүйене отырып есепті шығару жоспарын құрайды:1. Темір (III) оксиді 1 миллион тонна темір рудасының 80% құрайды ма?2. Темір (III) оксидінің есептелген массасында қанша тонна темір бар?3. Есептелген темір массасынан қанша велосипед жасауға болады?Аналитикалық әдіс. Есептің негізін құрайды. Велосипедтердің санын білу үшін темірдің массасын білуі керек, ал темірдің массасын есептеу үшін оның құрамындағы темір (III) оксидінің массасын білуі керек.Есепті шығарудың синтетикалық әдісінің кемшіліктері бар. Негізгі кемшілігі-есепті шығаруда алғашқы қадамдар (қарапайым тапсырма үшін деректерді таңдау) әрқашан бірден қажетті нәтижеге әкелмейді. Көптеген оқушылар қарапайым тапсырмалар үшін деректерді салыстыру және таңдау дағдыларынсыз екі түрлі қателіктер жібереді:а) деректерді салыстыру және таңдау;ә) шешім жоспарын құру.Есепті аналитикалық ойлау әдісімен шешу жоспарын жасау кезінде олар қарама-қарсы бағытта - осы шарттағы қажетті саннан тұрады. Синтетикалық әдіске қарағанда, есепті шешудің жоспарын құрудың аналитикалық әдісі өзара байланысты және туындайтын тұжырымдар болып табылады, сондықтан оны қолдану кезінде оқушылар логикалық қателіктерді азайтады.Есептерді шығару қабілетін жетілдірген кезде оқушылардың ұқсас әрекеттерін кері есептерді құрастырумен, шешудің бірнеше әдістерін қолдана отырып және олардың ең тиімдісін таңдауды талқылаумен әртараптандырған жөн.Аралас есептерде мектептің химия бағдарламасында көрсетілген білім мен іс-әрекеттің әртүрлі элементтері болуы керек.Логикалық қателіктерге жол бермеу үшін оқушылардан есептің шарттары мен оны шешудің түсіндірмелерін талап ету керек, түсіндірме жазбалармен бірге жүргізу керек. Бұған сонымен қатар тапсырманы ауызша қайталау және орындалған жазбаларға сәйкес шешімді қайталау, күрделі тапсырмаларды үлгі бойынша қайталау, оқушылардың тапсырма нұсқаларын құрастыруға арналған жаттығулары ықпал етеді.Сандық есептерді шешуге арналған қызметтің маңызды құрамдас бөлігі проблемалық жағдайдың математикалық сипаттамасын құру болып табылады.Әр түрлі құрылымы бар есептердегі проблемалық жағдайдың математикалық сипаттамасын жасау үшін кезең-кезеңмен есептеу, мәндерді еркін тағайындау, айнымалыларды енгізу және дәйекті іздеу әдістерін қолдануға болады. Олардың екеуінде (кезең-кезеңмен есептеу және айнымалыларды енгізу) шектеулер жоқ, яғни оларды әрдайым қолдануға болады, ал қалған екеуі (мәндерді ерікті түрде тағайындау және дәйекті санау) белгілі бір шарттар орындалған кезде ғана қолданылады. Осы әдістерге сәйкес келетін әрекеттердің сипатын және оларды қолдану шарттарын қарастырамыз. |