Дипломдық ЖҰмыс тақырыбы: Ұйымның меншікті капиталының есебі, талдауы және аудиті Орындаған: «Есеп және аудит» мамандығының

Резервтік капитал аудиті. Резервтік капитал - іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы құжаттарға сәйкес болжанбаған шығындарды және инвесторларға осы мақсаттарға арналған табыс көлемі жетпеген жағдайда инвесторларға шы- ғынның орнын жабу үшін құрылады.

Басқаша айтсақ, резервтік капитал – кәсіпорынның тоқтаусыз жұмысына және үшінші тұлғалардың мүдделерін сақтауға кепіл болып шығады. Мұндай қаржылық көздің бар болуы үшінші тұлғаларға кәсіпорынның өз міндеттеме- лерін орындайтындығына сенім арттырады. Резервтік капиталдың пайда болуы міндетті және ерікті сипатта. Алғашқы жағдайда ол Қазақстан Республика- сының заңнамасына сәйкес, ал екінші жағдайда – кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында, немесе оның есеп саясатында белгіленген тәртіпке сәйкес құры- лады. Егер кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында резервтік капитал құру көзделмесе, кәсіпорынның оны құруға құқы жоқ.

Заңнама бойынша резервтік капитал құруға міндетті кәсіпорындар оны баланстың «Резервтік капитал» бабы бойынша көрсетеді. Осылайша ашық акционерлік қоғам резервтік капиталды қоғамның шығындарын жабу үшін жа- рияланған жарғылық капиталдың 15%-нен кем емес мөлшерде жасауы тиіс.

Қоғамның резервтік капиталы мемлекеттік тіркеуден өткен кезінен бас- тап екі жыл ішінде құрылуы тиіс. Ол акционерлік қоғамның жалпы жиналысы белгілейтін мөлшерде, таза табыстан (пайдадан) жыл сайын аудару жолымен қалыптасады.

Егер қайсыбір төлемдер нәтижесінде қоғамның резервтік капиталы оның жарияланған жарғылық капиталының 15%-нен кем болып қалса, онда қоғам көрсетілген шамаға дейін резервтік капиталды толықтыру үшін аударымды жаңартуға міндетті.

Резервтік капиталды қалыптастыру мен пайдалану былайша көрсетіледі:

1. 
   Резервтік капиталға аударымдар – К-т 5410 «Құрылтай құжаттарда белгіленген резервтік капитал», 5460 «Басқа да резервтік капитал» шоттары және Д-т 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылма- ған зияны)» шоты бойынша.
   
2. 
   Резервтік капиталды пайдалану Д-т 5410, 5460 шоттары бойынша жаз- ба негізінде корреспонденцияда шоттармен бақыланады:
   

Ә) «Бөлінбеген табыс(жабылмаған зиян)» 5500 бөлімшесі кәсіпорынның есепті кезең немесе өткен жыл ішіндегі шығындарын жабуға.

Резервтік капитал есебі 13 журнал-ордерде жүргізіледі. Аудитор резерв- тік капиталды тексергенде оны құру мен пайдаланудың дұрыстығын, баланста көрсетілген «Резервтік капитал» бабы бойынша, жыл басы мен соңындағы қал- дықтардың 13 журнал-ордердің мәліметтері бойынша Бас кітапта келтірілген 5410-шот қалдықтарымен сәйкестігін міндетті түрде анықтауға тиіс.

Қосымша капитал аудиті. Қосымша төленген капитал – меншікті ак- цияларды өткізу құнының атаулы құннан артқан сомасы болып саналады. Акциялар бойынша сыйақы, меншікті акцияларды өткізу құнының атаулы құннан артқан сомасы К-т 5030 «Қосымша төленген капитал» шотының кор- респонденциясында Д-т 1030, 1010 шоттарымен бірге немесе 1280 «Басқа да дебиторлық берешек» шотында көрсетіледі.

Аудитор қосымша төленген капиталдың мөлшерін анықтаудың дұрыс- тығын тексеруі, баланстағы осы бап бойынша қалдықты 5030 «Қосымша төлен- ген капитал» шоты және осы шот кредиті бойынша 13 журнал-ордердің мәлі- меттерімен салыстыруы қажет.

Меншікті капиталдың тағы бір элементі – қосымша төленбеген капитал, ол негізгі құралдардың және ұзақ мерзімді инвестициялардың оларды қайта бағалау нәтижесінде бастапқы құнның ұлғайған сомасы болып табылады. Не- гізгі құралдар мен инвестицияларды қайта бағалау сомасының бар болуы мен айналымы туралы ақпаратты жинақтап қорытуға 5420 «Негізгі құралдарды қай- та бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал», 5430 «Инвестицияларды қайта бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал» және 5460 «Басқа да активтерді қайта бағалаудан түсетін қосымша төленбеген капитал» шоттары арналған.

Аудитор жоғарыда аталған шоттардағы ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалау бойынша операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексергені жөн. Бұл шоттардың кредиті бойынша негізгі құралдар мен ұзақ мерзімді инвестиция- лардың бастапқы құны 2400 бөлімшенің «Негізгі құралдар», 2200 «Инвес- тициялар» және 1100 «Қаржы инвестициялары» тиісті шоттарының дебетімен бірге корреспонденцияға жасалған қайта бағалау нәтижесінде ұлғаю сомасы көрсетіледі, ал дебет бойынша:

а) қайта бағаланатын негізгі құралдар бойынша тозуды түзету сомасы («Негізгі құралдардың тозуы» 2420 бөлімшесінің тиісті шоттарымен бірге коррес- понденцияда): Д-т 2400 бөлімше шоттары К-т 5420 шоты, Д-т 5420 шоты, К-т 2420 бөлімше шоттары;

ә) істен шыққан негізгі құралдар бойынша қайта бағаланған, қызмет ету мерзімінің ішінде бөлінбеген табысқа көшірілмеген сома (5510 «Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)» шотымен корреспонденцияда; Д-т 5420 шоты К-т 5510 шоты – НҚ істен шыққанда);

б) істен (есептен) шығарылған ұзақ мерзімді қаржы инвестициялар бой- ынша қайта бағалау сомасы (5510 немесе 6210 «Инвестициялардың, қаржы инвестицияларының шығарылуынан түсетін табыс» 6200 бөлімшелерінің шот- тарымен бірге корреспонденцияда).

5400 «Қосымша төленбеген капитал» шоты бойынша кредиттік айналым- дар 13 журнал-ордерде көрсетіледі. Тексеру барысында баланстың «Қосымша төленбеген капитал» бабы бойынша қалдықты Бас кітаптың 5410, 5460 шот- тарымен және 13 журнал-ордердің мәліметтерімен салыстыру қажет.

Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) аудиті. Аудит жүргізу бары- сында ең алдымен бухгалтерлік баланстың осы бабы бойынша тексеру кезең басындағы және соңындағы қалдықтарды Бас кітаптың 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны)» және 5520 «Өткен жылдардың бөлін- беген табысы(жабылмаған зияны)» шоттары арқылы және бұл шоттардың кредит бойынша айналымы көрсетілетін 13 журнал-ордер мәліметтерімен са- лыстыру қажет.

Сосын бұл шоттардағы шаруашылық операцияларды көрсетудің дұрыс- тығын тексерген жөн. Есепті кезең ішіндегі табыстың (залалдың) жиынтық со- масы шоттардың бірыңғай жоспарына сәйкес 5610 «Жиынтық табыс (залал)» шотында белгіленеді.

Корреспонденцияда бұл шоттың кредиті бойынша VI «Табыстар» бөлімі- нің шотымен алынған табыстың жиынтық сомасы, ал дебет бойынша VII «Шы- ғындар» бөлімінің шотымен алынған шығындардың жиынтық сомасы көрсе- тіледі. Д-т 5610 және К-т 7000 шоттары; Д-т 6000 және К-т 5610 шоттары; Д-т 7510 және К-т 3110 шоттары; Д-т 5610 және К-т 7710; Д-т 5610 және К-т 5510 шоттары:

5610 «Жиынтық табыс (залал)» шоты бойынша дебет кредит айналым- дарын салыстыру арқылы 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабыл- маған залалы)» шотына көшірілетін таза пайданың (залалдың) сомасы анық- талады.

Егер есепті кезеңде пайда алынса, онда 5610 «Жиынтық табыс (залал)» шоты дебеттеледі және 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған залалы)» шоты кредиттеледі, ал зиян шексе, онда керісінше бухгалтерлік жазу түседі, яғни 5510 шоты дебеттеледі және 5610 шоты кредиттеледі.

Жоғарыда атап өтілгендей, заңнамалар мен құрылтайшы құжаттарға сәй- кес жасалатын резервтік капиталға аударымдар есепті жылдың бөлінбеген та- бысы есебінен атқарылады. Есепті жылдың залалын жабуға бағытталған ре- зервтік капитал қаржысы сомасына 5400-бөлімшенің «Резервтік капитал» шот- тары дебеттеледі және 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған залалы)» шоты кредиттеледі.

Есепті жылдың бөлінбеген табысының едәуір бөлігі серіктестікке қатысу- шыларға дивидент пен табыс төлеуге кетеді. Оның қалған сомасы 5510 шоты- нан 5520 шотына көшіріледі, корреспонденцияда кредит бойынша «Резервтік капиталдың» 5400-бөлімше шоттарымен резервтік капиталдың қаржысын өт- кен жылдың залалын жабуға бағыттау көрсетіледі, ал дебет бойынша «Қатысу- шылардың дивиденттері мен табыстары бойынша есеп айырысудың» 3030 бө- лімше шоты, «Басқалардың» 3390 шоты және «Басқа да кредиторлық берешек және есеп айырысудың» 3390 шоттарымен серіктестікке қатысушыларға диви- денттер мен табыс төлеуге өткен жылдың бөлінген табыс сомасын бағыттау көрсетіледі. Тексеру соңын да аудитор бөлінбеген табыстың шамасын бағалау қажет. Бұл осы көрсеткіштің қарқынын көріп, оның өзгеру тенденциясын ай- қындау үшін, өткен есепті кезеңдер мен салыстыру жолымен жүргізіледі. Тал- дау үшін әртүрлі ақпарат көздері тартылады, бұған бастапқы құжаттар, бухгал- терлік регистрлер мен соңғы 2-3жыл ішіндегі қаржылық есептілік форма- ларыда кіреді.